Dzieje żydowskiej ludności miasta na wystawie w Muzeum Historii Kielc

To bodaj największa wystawa o dziejach żydowskich kielczan – „Kielce – Keltz. Historia społeczności żydowskiej”, którą 19 sierpnia otwarto w Muzeum Historii Kielc. Prezentuje ona 80-letnie dzieje społeczności żydowskiej w Kielcach, od uzyskania przez Żydów oficjalnego prawa osiedlania się w mieście w 1862 r., do likwidacji kieleckiego getta w 1942 r.

Ekspozycję można oglądać w budynku przy ul. Leonarda w Muzeum Historii Kielc do końca marca.

Idea wystawy nawiązuje do uchwały Rady Miasta Kielce ustanawiającej rok 2022 Rokiem Żydowskiego Dziedzictwa Kielc oraz Pamięci o Ofiarach Kieleckiego Getta.

– Żydowscy kielczanie, przypominani na wystawie, właśnie przygotowywaliby się do szabatu, który można było zakłócić tylko z powodu ratowania życia – mówił dyrektor muzeum Grzegorz Maciągowski.

Znakomity ceramik Marek Cecuła dla potrzeb wystawy stworzył unikatową instalację „Czas zatrzymany”, po raz pierwszy zaprezentowaną właśnie na kieleckiej wystawie – stare fotografie i lapidarne do nich komentarze zostały wyeksponowane na białym ceramicznym fajansie. – Martwe zdjęcia i portrety dostały głos, ożywiając wizerunki uśmiechniętych, nie znających swojej przyszłości ludzi. A tej przyszłości nie było – mówił artysta, potomek ocalałych z kieleckiego getta.

W wydarzeniu wzięli udział m.in. potomkowie rodzin żydowskich z Kielc, w tym z podkieleckiego Białogonu, których przedwojenni członkowie prezentowani są na zdjęciach. List nadesłał Jakov Kotlicky – przewodniczący ziomkostwa Żydów kieleckich w Izraelu.

Wystawa zaaranżowana w kilku salach Muzeum Historii Kielc przedstawia historię kielczan pochodzenia żydowskiego we wszystkich jej aspektach funkcjonowania. Celem wystawy jest przywołanie w świadomości kielczan obrazu wielokulturowego miasta, jakim były Kielce do chwili eksterminacji ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej.

Fotografie i komentarze przybliżą kielczanom nieistniejącą „codzienność” nieobecnych już sąsiadów, żyjących w większości w obrębie własnej społeczności i tradycji, ale stanowiących zarazem ponad 1/3 ludności miasta i mających niemały wpływ na jego rozwój. Narracja wystawowa ma na celu przywrócenie w świadomości kielczan słabo rozpoznawalne dzisiaj w tkance miejskiej – relikty żydowskiej obecności.

Wśród znanych żydowskich rodzin w Kielcach warto m.in. wymienić Gringrasów. W 1933 r. Gringras wraz z synami, Maurycym i Leopoldem, założył w Kielcach Wytwórnię Fotograficzną Orion. Produkowano w niej nowatorskie wówczas odczynniki do fotografii kolorowej, papiery, klisze rentgenowskie i płyty szklane fotograficzne. Pasją Gringrasa był portret rodzinny i kobiecy. W niedziele i dni świąteczne robił zdjęcia napotkanym na ulicy kielczanom. Zajmował się również fotografowaniem ważniejszych wydarzeń w mieście. Po wybuchu wojny w 1939 r. został zastrzelony na terenie swojego zakładu w 1941.

Z kolei Hirsz Zagajski wpisał się w dzieje Kielc nie tylko wybudowaniem kilku kamienic, ale również wzniesieniem w 1922 r. wolno stojącego domu modlitw z przepięknym wystrojem.

Jednym z celów tak zaaranżowanej wystawy jest również zmierzenie się z trudnym dziedzictwem żydowskiej pamięci, utożsamiającej Kielce przede wszystkim z tragicznymi wydarzeniami pogromu w 1946 r.

Losy społeczności żydowskiej w Kielcach od wielu lat są przedmiotem badań historyków. Na ten temat pisali m.in. Krzysztof Urbański, Tomasz Domański, Joanna Tokarska-Bakir, czy Bożena Szaynok. Dotychczas jednak wątek żydowskich Kielc nie był szczególnie eksponowany w działaniach muzealnych. Pomimo kilku niewielkich wystaw przybliżających jedynie fragmentarycznie losy Żydów, nie było wystawy która prezentowałaby całość niezwykle skomplikowanego problemu długoletniego współistnienia Polaków i Żydów w Kielcach.

W organizację wystawy zaangażowało się wiele instytucji, przekazując zbiory, m.in. kieleckie seminarium oraz bardzo wiele osób prywatnych.