Ekumenicznie o pojednaniu Polaków z Rosjanami i Ukraińcami

W Centrum Kultury Prawosławnej w Warszawie rozpoczęła się 2 października trzydniowa konferencja nt. „Pojednanie w Europie Środkowo-Wschodniej. Nowe wyzwania”.

Głównymi jej tematami są sprawy pojednania i zbliżenia między Polakami a Ukraińcami i Rosjanami. Jest to 16. spotkanie w ramach projektu „Pojednanie w Europie – zadanie Kościołów na Ukrainie, Białorusi, w Polsce i w Niemczech”, współorganizowanymi przez Polską Radę Ekumeniczną (PRE) i Kościół Ewangelicki Niemiec (EKD).

Konferencję otworzył dyrektor PRE ks. Ireneusz Lukas, po czym prezes Rady, abp prof. Jeremiasz, witając wszystkich przybyłych, przypomniał krótko dzieje i okoliczności powstania tego projektu. U jego podstaw legły regularne kontakty między Radą a EKD, zapoczątkowane wkrótce po przemianach politycznych w tej części Europy na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Podczas jednego z takich wspólnych spotkań ich polscy i niemieccy uczestnicy doszli do wniosku, że trzeba ideę takich wspólnych kontaktów i wymian rozszerzyć na kraje byłego ZSRR, aby po wejściu Polski do Unii Europejskiej nie powstała nowa „kurtyna” między Wschodem a Zachodem – może już nie „żelazna”, nieco lżejsza, ale też jednak oddzielająca obie części naszego kontynentu.

Tak narodził się projekt „Pojednanie w Europie – zadania Kościołów na Ukrainie, Białorusi, w Polsce i w Niemczech” i pierwsze spotkanie w jego ramach odbyło się w 1996. Ich celem jest z jednej strony zbliżenie między Kościołami w tych krajach, z drugiej zaś dążenie do tego, aby Kościoły i wyznania chrześcijańskie przyczyniały się do pojednania między zamieszkującym je narodami. O znaczeniu tego projektu świadczy fakt, że poparcia udzieliła mu Konferencja Kościołów Europejskich (KEK) na swym zgromadzeniu w austriackim Grazu w 1997.

Prezes Polskiej Rady Ekumenicznej zaznaczył, że każde z przeprowadzonych dotychczas spotkań w ramach tego projektu podejmowało ważne zagadnienia dla narodów tej części Europy, szczególnie z byłego Związku Sowieckiego. Przyczyniały się one do poprawy i lepszego wzajemnego zrozumienia między tymi narodami, i to na płaszczyźnie nie tylko kościelnej i duchowej, ale także politycznej, społecznej, kulturalnej i innych.
Temat tegoroczny jest być może jednym z najważniejszych spośród wszystkich dotychczasowych, dotyczy bowiem trudnego pojednania i przebaczenia między Polakami a ich wschodnimi sąsiadami: Rosjanami i Ukraińcami – powiedział prawosławny biskup wrocławsko-szczeciński.

Przemówienia powitalne wygłosili również zwierzchnicy: Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – metropolita Sawa, Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego – bp Jerzy Samiec, zarazem wiceprezes PRE i jako przedstawiciel wszystkich należących do niej wyznań ewangelickich oraz w imieniu bp. prof. Wiktora Wysoczańskiego – głowy Kościoła Polskokatolickiego i drugiego wiceprezesa Rady – ks. dr Tadeusz Urban.

Głos zabrał również pastor Michael Hübner z ramienia EKD. Przypomniał on wkład swego Kościoła do sprawy pojednania polsko-niemieckiego, wcześniejszy nawet o kilka miesięcy od pamiętnego listu biskupów polskich do ich niemieckich braci w Chrystusie z grudnia 1965 „Byliśmy o kilka tygodni szybsi” – dodał żartobliwie, mając na myśli słynne „Memorandum Wschodnie” EKD z 1 października tegoż roku.

Z kolei ks. prof. Zygfryd Glaeser z Uniwersytetu Opolskiego omówił okoliczności powstania, treść, kontekst i perspektywy na przyszłość Wspólnego Przesłania do Narodów Polski i Rosji”, podpisanego 17 sierpnia ub.r. w Warszawie przez abp. Józefa Michalika i patriarchę moskiewskiego Cyryl. Mówca przypomniał, że zanim doszło do tego historycznego wydarzenia, w czerwcu 1988 kard. Józef Glemp po raz pierwszy przebywał w Rosji z okazji obchodów 1000-lecia Chrztu Rusi Kijowskiej, a potem jeszcze kilkakrotnie odwiedzał ten kraj i to torowało drogę do dalszego zbliżenia. A bezpośrednie rozmowy nt. przyszłego dokumentu rozpoczęły się na wiosnę 2010 i po 2 latach doprowadziły do podpisania go, mimo poważnych rozbieżności między obu stronami, gdy chodzi o historyczną ocenę wydarzeń dawnej i najnowszej historii, których ostateczne wyjaśnienie pozostawiono historykom – podkreślił ks. profesor.

Wspólną Polsko-Ukraińską Deklarację o Pojednaniu, podpisaną również w Warszawie 28 czerwca br. przez czterech hierarchów Kościoła łacińskiego i greckokatolickiego obu krajów, mówili sekretarz Konferencji Episkopatu Polski bp Wojciech Polak z perspektywy polskiej i łacińskiej oraz ks. dr Stefan Batruch z ukraińskiego i bizantyńsko-katolickiego punktu widzenia. Obaj byli zgodni w ocenie tego dokumentu jako niezwykle ważnego, wręcz doniosłego dla zbliżenia obu narodów i przezwyciężenia dawnych wrogości i animozji między nimi.

Podkreślali też dobrą wolę każdej ze stron w doprowadzeniu do powstania Deklaracji, zwracając jednocześnie uwagę na wiele niewyjaśnionych wciąż jeszcze zagadnień z przeszłości stosunków między nimi, pozostawiając ostateczne ich rozstrzygnięcie, podobnie jak w wypadku dokumentu polsko-rosyjskiego, historykom. Obaj zwracali również uwagę na doniosły wkład Kościołów do dzieła pojednania polsko-ukraińskiego.

Pierwszy dzień spotkania zakończyło krótkie nabożeństwo w kaplicy domowej Centrum Kultury Prawosławnej, któremu przewodniczył ks. prof. Henryk Paprocki, a następnie agapa z udziałem wszystkich uczestników posiedzenia.

W czwartek 3 i piątek 4 października dalszy ciąg obrad, podczas których omawiane będą różne aspekty stosunków polsko-ukraińskich ze szczególnym uwzględnieniem roli Kościołów łacińskiego i greckokatolickiego w tym procesie.