Elbląg: konferencja naukowa o protestantach w Prusach Królewskich

Kilkudziesięciu naukowców, studentów i uczniów szkół średnich uczestniczyło w konferencji pt. „Dysydenci czy decydenci? Protestanci w Prusach Królewskich i Koronie w XVI-XVIII wieku”, zorganizowanej w gmachu Wyższego Seminarium Duchownego w Elblągu 1 grudnia 2017. Konferencja, nawiązująca do obchodów 500. rocznicy Reformacji, odbyła się pod patronatem ks. biskupa elbląskiego Jacka Jezierskiego. Jej organizatorami byli: diecezja elbląska oraz Instytut Nauk Historycznych UKSW w Warszawie, a sfinansowano ją ze środków Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego.

Konferencję otworzył ks. prof. dr hab. Wojciech Zawadzki, który przypomniał, że trwający dziś dialog katolicko-protestancki rozpoczął się od konfliktu, toczył się poprzez spory, aż do wzajemnego zrozumienia, szacunku oraz okazywanej sobie współcześnie wzajemnie sympatii. Nawiązał do tego również ks. biskup elbląski Jacek Jezierski, który zauważył: – Ekumenizm odnosi się do teologii i zagadnień z nią związanych, ale ta konferencja należy do inicjatyw, które należy określić mianem ekumenizmu praktycznego, ekumenizmu dnia codziennego.

W gronie prelegentów znaleźli się wybitni naukowcy z kilku ośrodków badawczych w Polsce. Tematykę prawa patronatu kościelnego w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII w. przybliżył zebranym dr hab. Dariusz Makiłła. Na pytanie: czy we wczesnym średniowieczu miała miejsce konfesjonalizacja, próbował odpowiedzieć prof. dr hab. Jacek Wijaczka z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Referat prof. dr. hab. Janusza Małka UMK na temat podobieństw i różnic Reformacji w Prusach Królewskich i Koronie w XVI w. odczytał zgromadzonym ks. prof. Zawadzki.

O przywilejach na druk książek innowierczych i polemicznych mówiła prof. dr hab. Jolanta M. Marszalska z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. O tym jak wyglądało świętowanie jubileuszów Reformacji w wielkich miastach Prus Królewskich opowiadał prof. dr hab. Edmund Kizik z Uniwersytetu Gdańskiego. Tematykę uwarunkowania i oddziaływania Reformacji na Warmii przybliżył słuchaczom ks. prof. dr hab. Andrzej Kopiczko, a o wkładzie Jana Amosa Comeniusa w powstanie Colloquim Charitativum w Toruniu [1645] przypomniał ewangelicki pastor z Berlina dr Manfred Richter. Tematykę polemik religijnych na Mazowszu w XVI w. omówił ks. prof. dr hab. Waldemar Graczyk z UKSW. Środowisko gdańskich kalwinistów w połowie XVIII w. dr hab. Sławomir Kościelniak prof. Uniwersytetu Gdańskiego. O działalności jezuitów na pograniczu mazowiecko-pruskim w XVI-XVIII w. mówił dr hab. Radosław Lolo z Akademii Humanistycznej w Pułtusku, a o przejmowaniu świątyń katolickich przez protestantów w południowej Małopolsce w XVI-XVIII w. ks. dr Jacek Soprych z Uniwersytetu Papieskigo Jana Pawła II w Krakowie. Spotkanie zwieńczył referat ks. prof. W. Zawadzkiego na temat luterańskiej hegemonii wyznaniowej w nowożytnym Elblągu.

Prusy Królewskie to prowincja Korony Polskiej utworzona z ziem państwa zakonu krzyżackiego w Prusach na mocy drugiego pokoju toruńskiego w 1466 r., a od 1569 inkorporowana do Polski. Od początku lat 20. XVI wieku szerzyła się w Prusach Królewskich reformacja. Nauka Marcina Lutra dotarła początkowo do wielkich miast pruskich: Gdańska, Torunia, Elbląga i Braniewa, by do połowy stulecia rozprzestrzenić się także w mniejszych miejscowościach. Od połowy XVI wieku stany pruskie występowały z żądaniami swobód dla konfesji augsburskiej w prowincji. W efekcie cztery największe miasta pruskie otrzymały przywileje religijne w latach 1557-1558, a mniejsze sukcesywnie do roku 1570. Po 1560 roku większość ludności pruskiej (za wyjątkiem Warmii) stanowili luteranie. Pojawili się także kalwini, a na Żuławach osiedlali się mennonici.