Episkopat Polski AD 2012

Publikujemy obszerną analizę prezentującą uprawnienia i główne instytucje Konferencji Episkopatu Polski, obsadę diecezji znajdujących się na terenie naszego kraju oraz najważniejsze statystyki dotyczące pasterzy Kościoła w Polsce.

Już pod koniec XVIII w. biskupi obrządku łacińskiego, unickiego i ormiańskiego z terenu ówczesnej
Rzeczypospolitej zaczęli odbywać wspólne posiedzenia, by wymieniać doświadczenia i opinie, a także koordynować pracę duszpasterską Kościoła. W czasach zaborów mogły się odbywać jedynie spotkania biskupów metropolii: gnieźnieńsko-poznańskiej w zaborze pruskim, warszawskiej w zaborze rosyjskim i lwowskiej w zaborze austriackim.

Dopiero w 1917 r. metropolita warszawski abp Aleksander Kakowski jako prymas Królestwa Polskiego zwołał hierarchów z trzech zaborów na pierwszy, nieoficjalny jeszcze, zjazd biskupów.

Pierwsze ich oficjalne spotkanie odbyło się tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości
– w grudniu 1918 r., pod przewodnictwem wizytatora apostolskiego w Polsce, ks. infułata Achille Rattiego. Z czasem zjazdy te zaczęto nazywać konferencjami episkopatu. Po Soborze Watykańskim II przybrały one prawno-instytucjonalną formę Konferencji Episkopatu Polski.

Przewodniczącymi zjazdów biskupich, a potem KEP byli z urzędu kolejni prymasi Polski, aż do 1994 r., gdy po raz pierwszy hierarchowie wybrali swego przewodniczącego (nota bene został nim wówczas, na dwie kadencje, ponownie prymas Józef Glemp). Od 1969 r. powoływany
jest również wiceprzewodniczący KEP.

Uprawnienia Konferencji Episkopatu

Zgodnie ze statutem, „Konferencja Episkopatu Polski jest stałą instytucją, którą stanowią biskupi
z terenu Rzeczypospolitej Polskiej wypełniający wspólnie pasterskie zadania w stosunku do wiernych jej terytorium”. Celem tego gremium jest dostosowywanie form apostolatu „do okoliczności czasu i miejsca” (art. 1). Będąc wyrazem kolegialności biskupiej, „wspomaga poszczególnych biskupów Konferencji w ich misji duszpasterskiej”, „wypełnia zadania według kompetencji zleconych jej przez prawo” kościelne, „utrzymuje stałą łączność ze Stolicą Apostolską” i „kontakty z innymi Konferencjami Biskupów”, „studiuje problemy duszpasterskie celem znalezienia najstosowniejszych metod ewangelizacji w warunkach pracy Kościoła w Polsce z uwzględnieniem wymiaru ekumenicznego”, „troszczy się o życie religijne i moralne katolików w kraju oraz duchową opiekę nad Polonią zagraniczną, w porozumieniu z miejscowymi Konferencjami Episkopatów”, „stara się o właściwe rozwiązanie problemów społecznych łączących się z posłannictwem Kościoła oraz z zachowaniem i rozwojem kultury chrześcijańskiej”, a także „troszczy się o właściwą płaszczyznę relacji między Kościołem a Państwem, z zachowaniem kompetencji Stolicy Apostolskiej” (art. 2).

Zgodnie z art. 3, do KEP należą wszyscy biskupi diecezjalni obrządku łacińskiego, biskup polowy, biskupi obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, a także biskupi koadiutorzy (obecnie nie ma w Polsce ani jednego), biskupi pomocniczy i „inni biskupi tytularni, pełniący na terytorium Polski szczególne zadania, zlecone im przez Stolicę Apostolską lub Konferencję Episkopatu”.

Nie rzadziej niż dwa razy w roku KEP zbiera się na zebraniu plenarnym. Na zaproszenie przewodniczącego może w nim brać udział nuncjusz apostolski w Polsce. Większość decyzji zapada na nim „zwykłą większością głosów przy obecności większości członków Konferencji”,
przy czym „do uchwalenia dokumentów doktrynalnych i wskazujących kierunki działania
wymagana jest zgoda więcej niż połowy członków Konferencji”. Jedynie tzw. dekrety ogólne muszą być przyjęte przez 2/3 wszystkich członków KEP, a następnie przesłane do wglądu do Stolicy Apostolskiej.

W zebraniach plenarnych mogą też uczestniczyć biskupi emerytowani, ale bez prawa do udziału w głosowaniach.

Między zebraniami plenarnymi zbiera się Rada Stała, którą z urzędu tworzą: przewodniczący KEP, jego zastępca, sekretarz generalny, kardynałowie będący biskupami diecezjalnymi oraz urzędujący prymas Polski, a także sześciu biskupów diecezjalnych i dwóch biskupów pomocniczych,
wybranych przez zebranie plenarne. Do jej kompetencji należy m.in. czuwanie nad wykonaniem decyzji Konferencji. Może także w imieniu Konferencji zajmować stanowisko w sprawach publicznych, „kiedy tego wymaga dobro Kościoła”. Obecnie z wyboru członkami Rady są: bp Edward Dajczak z Koszalina, abp Andrzej Dzięga ze Szczecina, abp Sławoj Leszek Głódź z Gdańska, abp Marian Gołębiewski z Wrocławia, bp Kazimierz Ryczan z Kielc i bp Andrzej Suski z Torunia oraz abp Marek Jędraszewski z Łodzi (wybrany jeszcze jako biskup pomocniczy w Poznaniu) i bp Adam Lepa z Łodzi.

Przewodniczący KEP i jego zastępca są wybierani spośród biskupów diecezjalnych na okres pięciu lat. Mogą oni te funkcje sprawować „bez przerwy nie dłużej niż przez dwie kolejne kadencje”.

Razem z sekretarzem generalnym tworzą oni Prezydium Konferencji. Również ono ma prawo zabierać głos w sprawach publicznych „kiedy wymaga tego dobro Kościoła”, Ponadto „przedstawia kandydatów na przewodniczących komisji, rad, zespołów i duszpasterzy krajowych, na rektorów polskich misji katolickich i rektorów polskich instytucji katolickich, podległych Konferencji, i na inne urzędy, których nadanie zależy od Konferencji”. Od 2004 r. na czele KEP stoi abp Józef Michalik z Przemyśla, a jego zastępcą jest abp Stanisław Gądecki z Poznania.

Wspomniany sekretarz generalny, którym od 2011 r. jest bp Wojciech Polak z Gniezna, wybierany
jest spośród członków Konferencji na pięć lat. Również on może tę funkcję sprawować „bez przerwy nie dłużej niż przez dwie kolejne kadencje”. Oprócz wykonywania pracy administracyjnej jest on „stałym delegatem Konferencji do kontaktów z władzami państwowymi w sprawach dotyczących stosunków między Kościołem a Państwem”. Podlega mu Biuro Prasowe, kierowane przez rzecznika Konferencji, który utrzymuje kontakty ze środkami społecznego przekazu i wydaje organ urzędowy Konferencji. Funkcję tę pełni od 2003 r. ks. Józef Kloch z Tarnowa.

Sprawy ekonomiczne leżą w gestii Rady Ekonomicznej, złożonej z trzech członków Konferencji.
Natomiast bezpośrednio jej majątkiem zarządza ekonom, wybierany na pięć lat, który co roku składa na zebraniu plenarnym sprawozdanie ze swej działalności. Przed zatwierdzeniem musi być ono zaopiniowane przez Komisję Rewizyjną, złożoną z trzech członków Konferencji. Funkcję ekonoma KEP pełni od 2008 r. ks. Janusz Majda z Tarnowa.

Poszczególnymi dziedzinami życia Kościoła zajmują się komisje, rady i zespoły, stałe lub doraźne. Komisje składają się z biskupów, wspomaganych przez konsultorów, duchownych i świeckich. Ich kadencja trwa pięć lat i może być przedłużona o kolejne pięć. Obecnie jest 11 komisji, 12 rad i 20 zespołów.

KEP desygnuje także swoich reprezentantów do Komisji Wspólnej Przedstawicieli Rządu RP i KEP (jej współprzewodniczącym ze strony kościelnej jest od 2007 r. abp Sławoj Leszek Głódź z Gdańska). Trzech członków KEP wchodzi także w skład powoływanej przez Stolicę Apostolską Kościelnej Komisji Konkordatowej, kierowanej od 2010 r. przez abp. Stanisława Budzika z Lublina.

Przewodniczący KEP (początkowo Zjazdu Biskupów):
– 1919-1926 kard. Edmund Dalbor (1865-1926)
– 1926-1948 kard. August Hlond SDB (1881-1948) (początkowo jako prymas Polski jedynie
zwoływał obrady, ale ich przewodnictwo przekazywał kard. Aleksandrowi Kakowskiemu (1862-1938), który nosił tytuł prymasa Królestwa Polskiego)
– 1948-1981 kard. Stefan Wyszyński (1901-1981)
– 1981-2004 kard. Józef Glemp (1929)
– 2004- abp Józef Michalik (1941) Przemyśl

Wiceprzewodniczący KEP:
– 1969-1978 kard. Karol Wojtyła (1920-2005) Kraków
– 1979-1999 kard. Franciszek Macharski (1927) Kraków
– 1994-1999 abp Henryk Muszyński (1933) Gniezno
– 1999-2004 abp Józef Michalik (1941) Przemyśl
– 2004- abp Stanisław Gądecki (1949) Poznań

Sekretarze KEP (początkowo Zjazdu Biskupów):
– 1918-1919 bł. bp Antoni Julian Nowowiejski (1858-1941) Płock
– 1919-1925 bp Henryk Przeździecki (1873-1939) Janów Podlaski
– 1925-1926 bp Romuald Jałbrzykowski (1876-1955) Łomża
– 1926-1946 bp Stanisław Kostka Łukomski (1874-1948) Łomża
– 1946-1969 bp Zygmunt Choromański (1892-1969) Warszawa
– 1969-1993 abp Bronisław Dąbrowski FDP (1917-1997) Warszawa
– 1993-1998 bp Tadeusz Pieronek (1934) Sosnowiec
– 1998-2007 bp Piotr Libera (1951) Katowice
– 2007-2011 bp Stanisław Budzik (1952) Tarnów
– 2011- bp Wojciech Polak (1964) Gniezno

Prymas Polski

Prymas Polski to honorowy tytuł przysługujący od 1417 r. arcybiskupom gnieźnieńskim. Wskazywał on na pierwszeństwo tej stolicy metropolitalnej w stosunku do nowo utworzonej prowincji kościelnej we Lwowie. Dodatkowo w 1515 r. Stolica Apostolska nadała prymasom tytuł „legata urodzonego”, czyli stałego przedstawiciela papieskiego. Mieli oni także przywilej noszenia stroju kardynalskiego, nawet gdy nie byli kardynałami. Byli instancją odwoławczą dla sądów diecezjalnych. Prymas stał się drugą po królu osobą w państwie, przewodniczył posiedzeniom Senatu, pogrzebom monarchów i koronacji nowych, a od 1572 r. pełnił także funkcję interreksa w okresie bezkrólewia. W XX w. (do 1994 r.) prymasi z urzędu przewodniczyli Konferencji Episkopatu Polski.

Obecnie prymasostwo jest funkcją jedynie honorową, wskazującą na historyczne pierwszeństwo
archidiecezji gnieźnieńskiej w Kościele w Polsce. W 1992 r. tytuł ten pozostał przy kard. Józefie Glempie, mimo że przestał on być wówczas metropolitą Gniezna, otrzymał za to godność
kustosza relikwii św. Wojciecha, przechowywanych w tamtejszej katedrze. Jednak wraz z ukończeniem przez niego 80 lat (18 grudnia 2009), prymasem został znowu arcybiskup gnieźnieński (kolejno: 2009-2010 abp Henryk Muszyński i od 2010 – abp Józef Kowalczyk).

Diecezje i metropolie

Kościół katolicki w Polsce składa się z 44 diecezji, w tym 2 obrządku bizantyjsko-ukraińskiego.
Spośród nich 15 (w tym jedna obrządku bizantyjsko-ukraińskiego) ma rangę archidiecezji
i jest siedzibą metropolii, czyli prowincji kościelnej. Jedna diecezja – ordynariat polowy – nie wchodzi w skład żadnej metropolii i podlega bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Ponadto arcybiskup warszawski jest ordynariuszem dla wiernych obrządków wschodnich nie posiadających w Polsce własnego ordynariusza (dotyczy to Ormian katolików).

W skład najstarszej w Polsce metropolii gnieźnieńskiej, utworzonej w 1000 r., wchodzą obecnie:
archidiecezja gnieźnieńska oraz diecezje: włocławska i bydgoska.

Do metropolii warszawskiej, która powstała w 1818 r., należą dziś: archidiecezja warszawska oraz diecezje: warszawsko-praska i płocka. Trzy lata później erygowano metropolię poznańską, oprócz archidiecezji poznańskiej obejmującą obecnie jedynie diecezję kaliską.

Do ustanowionej w 1925 r. metropolii krakowskiej, aktualnie należą: archidiecezja krakowska oraz diecezje: kielecka, tarnowska i bielsko-żywiecka. O pięć lat młodsza jest wrocławska prowincja
kościelna, obejmująca obecnie archidiecezję wrocławską oraz diecezje: legnicką i świdnicką.
Najwięcej, bo aż osiem prowincji kościelnych powstało w 1992 r. W skład metropolii białostockiej
wchodzi archidiecezja białostocka oraz diecezje: łomżyńska i drohiczyńska. Metropolia częstochowska obejmuje archidiecezję częstochowską oraz diecezje: radomską i sosnowiecką.

Do metropolii gdańskiej należą zaś archidiecezja gdańska oraz diecezje: pelplińska i toruńska. W skład metropolii katowickiej (zwanej też górnośląską) wchodzi archidiecezja katowicka oraz diecezje: opolska i gliwicka, zaś w skład metropolii lubelskiej – archidiecezja lubelska oraz diecezje: sandomierska i siedlecka. Przemyska prowincja kościelna obejmuje archidiecezję przemyską obrządku łacińskiego oraz diecezje: zamojsko-lubaczowska, rzeszowska.

Szczecińsko-kamieńska prowincja kościelna obejmuje archidiecezję szczecińsko-kamieńską oraz diecezje: koszalińsko-kołobrzeską i zielonogórsko-gorzowską. Natomiast metropolia warmińska składa się z archidiecezji warmińskiej (z siedzibą w Olsztynie) oraz diecezji elbląskiej i ełckiej.

Powstała w 1996 r. metropolia przemysko-warszawska obrządku bizantyjsko-ukraińskiego składa się z archieparchii (archidiecezji) przemysko-warszawskiej i eparchii (diecezji) wrocławsko-
gdańskiej.

Najmłodszą prowincją kościelną w Polsce jest erygowana w 2004 r. metropolia łódzka, która oprócz archidiecezji łódzkiej obejmuje tylko diecezję łowicką.

Obsada diecezji

(daty przy nazwie diecezji oznaczają rok jej powstania i rok podniesienia do rangi archidiecezji/
metropolii; daty przy nazwiskach oznaczają kolejno: rok urodzenia, sakry biskupiej i nominacji kardynalskiej)

BIAŁYSTOK (1991)

arcybiskup metropolita abp Edward Ozorowski (1941, 1979)
biskup senior abp Stanisław Szymecki (1924, 1981)

BIELSKO-ŻYWIEC (1992)

biskup ordynariusz bp Tadeusz Rakoczy (1938, 1992)
biskup pomocniczy bp Piotr Greger (1967, 2011)
biskup senior bp Janusz Zimniak (1933, 1980)

BYDGOSZCZ (2004)

biskup ordynariusz bp Jan Tyrawa (1948, 1988)

CZĘSTOCHOWA (1925, 1992)

arcybiskup metropolita abp Wacław Depo (1953, 2006)
biskupi pomocniczy bp Antoni Długosz (1941, 1994)
bp Jan Wątroba (1953, 2000)
biskup senior abp Stanisław Nowak (1935, 1984)

DROHICZYN (1991)

biskup ordynariusz bp Antoni Dydycz OFMCap. (1938, 1994)

ELBLĄG (1992)

biskup ordynariusz bp Jan Styrna (1941, 1991)
biskup pomocniczy bp Józef Wysocki (1940, 1989)

EŁK (1992)

biskup ordynariusz bp Jerzy Mazur SVD (1953, 1998)
biskup pomocniczy bp Romuald Kamiński (1955, 2005)

GDAŃSK (1925, 1992)

arcybiskup metropolita abp Sławoj Leszek Głódź (1945, 1991)
biskup pomocniczy bp Ryszard Kasyna (1957, 2005)
biskup senior abp Tadeusz Gocłowski CM (1931, 1983)

GLIWICE (1992)

biskup ordynariusz bp Jan Kopiec (1947, 1993)
biskup pomocniczy bp Gerard Kusz (1939, 1985)
biskup senior bp Jan Wieczorek (1935, 1981)

GNIEZNO (1000, 1000)

arcybiskup metropolita abp Józef Kowalczyk (1938, 1989)
biskupi pomocniczy bp Bogdan Wojtuś (1937, 1988), bp Wojciech Polak (1964, 2003)
biskupi seniorzy abp Szczepan Wesoły (1926, 1969), abp Henryk Muszyński (1933, 1985)

KALISZ (1992)

biskup ordynariusz bp Stanisław Napierała (1936, 1980)
biskup senior bp Teofil Wilski (1935, 1995)

KATOWICE (1925, 1992)

arcybiskup metropolita abp Wiktor Skworc (1948, 1998)
biskup pomocniczy bp Józef Kupny (1950, 2006)
biskupi seniorzy abp Damian Zimoń (1934, 1985), bp Gerard Bernacki (1942, 1988)

KIELCE (1805)

biskup ordynariusz bp Kazimierz Ryczan (1939, 1993)
biskupi pomocniczy bp Marian Florczyk (1954, 1998), bp Kazimierz Gurda (1953, 2005)

KOSZALIN-KOŁOBRZEG (1972)

biskup ordynariusz bp Edward Dajczak (1950, 1990)
biskupi pomocniczy bp Paweł Cieślik (1940, 1995), bp Krzysztof Zadarko (1960, 2009)
biskup senior bp Tadeusz Werno (1931, 1974)

KRAKÓW (X w., 1925)

arcybiskup metropolita kard. Stanisław Dziwisz (1939, 1998, 2006)
biskupi pomocniczy bp Jan Szkodoń (1946, 1988), bp Jan Zając (1939, 2004), bp Grzegorz Ryś (1964, 2011), bp Damian Andrzej Muskus OFM (1967, 2011)
biskup senior kard. Franciszek Macharski (1927, 1979, 1979)

LEGNICA (1992)

biskup ordynariusz bp Stefan Cichy (1939, 1998)
biskup pomocniczy bp Marek Mendyk (1961, 2009)
biskup senior bp Tadeusz Rybak (1929, 1977)

LUBLIN (1805, 1992)

arcybiskup metropolita abp Stanisław Budzik (1952, 2004)
biskupi pomocniczy bp Mieczysław Cisło (1945, 1998), bp Artur Miziński (1965, 2004), bp Józef Wróbel (1952, 2001)
biskupi seniorzy abp Bolesław Pylak (1921, 1966), bp Ryszard Karpiński (1935, 1985)

ŁOMŻA (1925)

biskup ordynariusz bp Janusz Bogusław Stepnowski (1958, 2011)
biskup pomocniczy bp Tadeusz Bronakowski (1959, 2006)
biskupi seniorzy bp Tadeusz Zawistowski (1930, 1973), bp Stanisław Stefanek TChr. (1936, 1980)

ŁOWICZ (1992)

biskup ordynariusz bp Andrzej Dziuba (1950, 2004)
biskup pomocniczy bp Józef Zawitkowski (1938, 1990)
biskup senior bp Alojzy Orszulik SAC (1928, 1989)

ŁÓDŹ (1920, 1992/2004)

arcybiskup metropolita abp Marek Jędraszewski (1949, 1997)
biskupi pomocniczy bp Adam Lepa (1939, 1988), bp Ireneusz Pękalski (1950, 2000)
biskup senior abp Władysław Ziółek (1935, 1980)

OPOLE (1972)

biskup ordynariusz bp Andrzej Czaja (1963, 2009)
biskup pomocniczy bp Paweł Stobrawa (1947, 2003)
biskupi emeryci abp Alfons Nossol (1932, 1977), bp Jan Bagiński (1932, 1985)

PELPLIN (1992)

biskup ordynariusz vacat po śmierci bp. Jana Szlagi
biskup pomocniczy bp Wiesław Śmigiel (1969, 2012)
biskup senior bp Piotr Krupa (1936, 1984)

PŁOCK (X w.)

biskup ordynariusz bp Piotr Libera (1951, 1997)
biskup pomocniczy bp Roman Marcinkowski (1942, 1985)

POZNAŃ (968, 1821)

arcybiskup metropolita abp Stanisław Gądecki (1949, 1992)
biskupi pomocniczy bp Zdzisław Fortuniak (1939, 1982), bp Grzegorz Balcerek (1954, 1999)
biskup senior abp Juliusz Paetz (1935, 1983)

PRZEMYŚL (1375, 1992)

arcybiskup metropolita abp Józef Michalik (1941, 1986)
biskup pomocniczy bp Adam Szal (1953, 2000)
biskup senior abp Ignacy Tokarczuk (1918, 1966)

PRZEMYŚL-WARSZAWA obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (1087, 1996)

archieparcha abp Jan Martyniak (1939, 1989)

RADOM (1992)

biskup ordynariusz bp Henryk Tomasik (1946, 1993)
biskupi pomocniczy bp Adam Odzimek (1944, 1985), bp Stefan Siczek (1937, 1992)

RZESZÓW (1992)

biskup ordynariusz bp Kazimierz Górny (1937, 1985)
biskup pomocniczy bp Edward Białogłowski (1947, 1988)

SANDOMIERZ (1818)

biskup ordynariusz bp Krzysztof Nitkiewicz (1960, 2009)
biskup pomocniczy bp Edward Frankowski (1937, 1989)
biskup senior bp Wacław Świerzawski (1927, 1992)

SIEDLCE (1924)

biskup ordynariusz bp Zbigniew Kiernikowski (1946, 2002)

SOSNOWIEC (1992)

biskup ordynariusz bp Grzegorz Kaszak (1964, 2009)
biskup pomocniczy bp Piotr Skucha (1946, 1987)

SZCZECIN-KAMIEŃ (1972, 1992)

arcybiskup metropolita abp Andrzej Dzięga (1952, 2002)
biskup pomocniczy bp Marian Kruszyłowicz OFMConv. (1936, 1990)
biskup senior bp Jan Gałecki (1932, 1974)

ŚWIDNICA (2004)

biskup ordynariusz bp Ignacy Dec (1944, 2004)
biskup pomocniczy bp Adam Bałabuch (1961, 2008)

TARNÓW (1786)

biskup ordynariusz bp Andrzej Jeż (1963, 2009)
biskup pomocniczy bp Wiesław Lechowicz (1962, 2008)
biskup senior bp Władysław Bobowski (1932, 1975)

TORUŃ (1992)

biskup ordynariusz bp Andrzej Suski (1942, 1986)
biskup pomocniczy bp Józef Szamocki (1954, 2000)

WARMIA (1243, 1992)

arcybiskup metropolita abp Wojciech Ziemba (1941, 1982)
biskup pomocniczy bp Jacek Jezierski (1949, 1994)
biskupi seniorzy bp Julian Wojtkowski (1927, 1969), abp Edmund Piszcz (1929, 1982)

WARSZAWA (1798, 1818)

arcybiskup metropolita kard. Kazimierz Nycz (1950, 1988, 2010)
biskupi pomocniczy bp Marian Duś (1938, 1986), bp Piotr Jarecki (1955, 1994), bp Tadeusz Pikus (1949, 1999)
biskup senior kard. Józef Glemp (1929, 1979, 1983)

WARSZAWA-PRAGA (1992)

biskup ordynariusz abp Henryk Hoser SAC (1942, 2005)
biskup pomocniczy bp Marek Solarczyk (1967, 2011)
biskupi seniorzy bp Kazimierz Romaniuk (1927, 1982), bp Stanisław Kędziora (1934, 1987)

WŁOCŁAWEK (996)

biskup ordynariusz bp Wiesław Mering (1945, 2003)
biskupi pomocniczy bp Stanisław Gębicki (1945, 2000)
biskup senior bp Bronisław Dembowski (1927, 1992)

WROCŁAW (X w., 1930)

arcybiskup metropolita abp Marian Gołębiewski (1937, 1996)
biskupi pomocniczy bp Edward Janiak (1951, 1996), bp Andrzej Siemieniewski (1957, 2006)
biskupi seniorzy bp Józef Pazdur (1924, 1985)
kard. Henryk Gulbinowicz (1923, 1970, 1985)

WROCŁAW-GDAŃSK obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (1996)

eparcha bp Włodzimierz Juszczak OSBM (1957, 1999)

ZAMOŚĆ-LUBACZÓW (1992)

biskup ordynariusz bp Marian Rojek (1955, 2006)
biskup pomocniczy bp Mariusz Leszczyński (1957, 1998)
biskup senior bp Jan Śrutwa (1940, 1984)

ZIELONA GÓRA-GORZÓW (1972)

biskup ordynariusz bp Stefan Regmunt (1951, 1995)
biskup pomocniczy bp Tadeusz Lityński (1962, 2012)
biskupi seniorzy bp Adam Dyczkowski (1932, 1978), bp Paweł Socha CM (1935, 1973)

ORDYNARIAT POLOWY (1919)

biskup ordynariusz bp Józef Guzdek (1956, 2004)

Biskupi tytularni

1. Kard. Stanisław Nagy SCI (1921, 2003, 2003), emerytowany profesor KUL.
2. Abp Stanisław Wielgus (1939, 1999), emerytowany profesor KUL (w watykańskim roczniku
„Annuario Pontificio 2007” figurował jako emerytowany biskup płocki, natomiast począwszy
od „Annuario Pontificio 2008” jego nazwisko znajduje się jedynie w dziale biskupów tytularnych).
3. Bp Tadeusz Pieronek (1934, 1992), emerytowany przewodniczący Kościelnej Komisji Konkordatowej.

Biskupi pracujący w kościelnych instytucjach europejskich

Trzech polskich biskupów, na co dzień pracujących w ojczyźnie, piastuje jednocześnie odpowiedzialne
funkcje w kościelnych instytucjach europejskich. Są to:
1. Abp Józef Michalik (Przemyśl), wiceprzewodniczący Rady Konferencji Episkopatów Europy
(CCEE)
2. Abp Marek Jędraszewski (Łódź), delegat CCEE ds. duszpasterstwa akademickiego
3. Bp Piotr Jarecki (Warszawa), wiceprzewodniczący Komisji Episkopatów Wspólnoty Europejskiej
(COMECE)

Statystyki

Według stanu z dnia 13 lipca 2012 r. Episkopat Polski składa się ze 135 biskupów (w tym 2 obrządku bizantyjsko-ukraińskiego). Jest wśród nich 6 kardynałów, 27 arcybiskupów, 102 biskupów.
Z nominacji papieża Pawła VI pochodzi 12 biskupów, Jana Pawła I – 1, bł. Jana Pawła II – 101, a Benedykta XVI – 21.

Pełnią oni funkcję metropolitów – 15 (w tym 2 kardynałów), biskupów diecezjalnych – 28 (w tym 1 arcybiskup), biskupów pomocniczych – 51. Tworzą oni Konferencję Episkopatu Polski, liczącą 94 członków.

W jej skład nie wchodzi natomiast 38 biskupów seniorów (w tym 3 kardynałów i 9 arcybiskupów).
Ponadto jest w Polsce 3 biskupów tytularnych (w tym 1 kardynał i 1 arcybiskup).

Średnia wieku polskiego biskupa pomocniczego wynosi 61 lat, ordynariusza diecezji – 64 lata, zaś arcybiskupa metropolity – 67 lat. Oznacza to, że średnia wieku członka Konferencji Episkopatu Polski wynosi 63 lata. Jeśli doliczyć także biskupów seniorów i tytularnych, okaże się, że statystyczny polski biskup liczy 69 lat. Pochodzi on z rodziny chłopskiej i ma doktorat z teologii, napisany i obroniony na polskiej uczelni.

Najstarszymi biskupami w Polsce są: 94-letni Ignacy Tokarczuk (1 lutego 1918) oraz 90-letni Bolesław Pylak (20 sierpnia 1921) i Stanisław Nagy (30 września 1921), zaś najmłodszymi: 43-letni Waldemar Śmigiel (2 stycznia 1969), 44-letni Damian Muskus (6 września 1967) i 45-letni Marek Solarczyk (13 kwietnia 1967).

Najmłodszymi w chwili nominacji biskupiej byli: 37-letni Edward Ozorowski (31 stycznia 1979) oraz 38-letni: Kazimierz Nycz (14 maja 1988), Wojciech Polak (8 kwietnia 2003) i Piotr Jarecki (16 kwietnia 1994). Bp Polak, podobnie jak nieco później bp Artur Miziński (mianowany 3 maja 2004, w wieku 39 lat), był przez pewien czas najmłodszym biskupem świata.

Palmę pierwszeństwa wśród najstarszych nominatów bezapelacyjnie dzierży 82-letni Stanisław
Nagy, który został arcybiskupem 7 października 2003 w związku z nominacją kardynalską.
Tuż za nim uplasowali się ex aequo dwaj 64-latkowie: Wacław Świerzawski i Bronisław Dembowski (obaj mianowani 25 marca 1992).

Najstarszymi ordynariuszami diecezji są: 75-letni Stanisław Napierała (urodzony 23 grudnia 1936) z Kalisza oraz 74-letni Marian Gołębiewski (22 września 1937) z Wrocławia i Kazimierz
Górny (24 grudnia 1937) z Rzeszowa.

Najmłodszymi ordynariuszami diecezji są: 48-letni Grzegorz Kaszak (urodzony 24 lutego 1964) z Sosnowca i Andrzej Czaja (12 grudnia 1963) z Opola oraz 49-letni Andrzej Jeż (3 maja 1963) z Tarnowa.

Najdłużej biskupami są: Ignacy Tokarczuk (mianowany 3 grudnia 1965), Bolesław Pylak (14 marca 1966) i Szczepan Wesoły (11 grudnia 1968). Natomiast najkrótszy staż w polskim episkopacie
mają biskupi: Tadeusz Lityński (28 kwietnia 2012), Waldemar Śmigiel (24 marca 2012) i Janusz Stepnowski (11 listopada 2011).

Jak zostać biskupem?

Biskupów mianuje papież. Jednak procedura wyłaniania kandydatów rozpoczyna się w Kościele
lokalnym. Czuwa nad nią nuncjusz apostolski. To on prowadzi listę duchownych branych pod uwagę jako kandydaci do nominacji. Ich nazwiska co pewien czas wskazują ordynariusze i konferencja episkopatu. Do nuncjusza należy zebranie opinii o przedstawionych mu kandydatach, ma on również prawo wysunąć własnego. W końcu przesyła nazwiska trzech wyłonionych w tej procedurze księży, tzw. terno, do watykańskiej Kongregacji ds. Biskupów, którą od 2010 r. kieruje kard. Marc Ouellet z Kanady. Dykasteria ta przedstawia sprawę papieżowi, który podejmuje ostateczną decyzję o nominacji.

Kodeks Prawa Kanonicznego określa, że kandydat na biskupa powinien charakteryzować się „niezachwianą wiarą, dobrymi obyczajami, pobożnością, gorliwością duszy, pasterską mądrością, roztropnością i ludzkimi cnotami, jak również pozostałymi przymiotami, które czynią go odpowiednim do wypełniania zleconego mu urzędu”. Musi cieszyć się dobrą opinią, mieć przynajmniej 35 lat życia i 5 lat kapłaństwa, posiadać doktorat lub przynajmniej licencjat z Pisma Świętego, teologii lub prawa kanonicznego albo przynajmniej „odznaczać się prawdziwą biegłością w tych dyscyplinach” (kan. 378).

Wymienione cechy powodują, że biskupami zostają najczęściej księża pracujący w seminariach
duchownych – ich rektorzy, wicerektorzy, wykładowcy i ojcowie duchowni. Dość często
nominację otrzymują także wykładowcy uczelni katolickich (m.in. Marian Gołębiewski, Henryk Muszyński, Alfons Nossol), kanclerze i inni pracownicy kurii biskupich (np. Stanisław
Gębicki). Zdarzają się też biskupi, którzy byli kapelanami…biskupów lub pracownikami ich sekretariatów (m.in. Józef Glemp). Zdarza się, choć rzadko, że biskupami zostają wyróżniający
się proboszczowie (m.in. Edward Frankowski, Mariusz Leszczyński, Paweł Stobrawa, Jan Styrna, Jan Wieczorek).

Ostatnie lata obfitują w nominacje biskupie dla polskich księży pracujących w Kurii Rzymskiej.
Pierwszym został w 1982 Juliusz Paetz, który był prałatem Antykamery Papieskiej, czyli domownikiem kolejnych papieży: Pawła VI, Jana Pawła I i Jana Pawła II. W 1986 nominację otrzymał Józef Michalik, kierujący sekcją młodzieżową Papieskiej Rady ds. Świeckich. W następnych
latach biskupami zostali m.in. Sławoj Leszek Głodź z Kongregacji ds. Kościołów Wschodnich, Tadeusz Rakoczy, kierujący polską sekcją Sekretariatu Stanu, Stanisław Dziwisz, zastępca prefekta Domu Papieskiego, Zygmunt Zimowski z Kongregacji Nauki Wiary, Krzysztof Nitkiewicz, podsekretarz Kongregacji dla Kościołów Wschodnich, Grzegorz Kaszak, sekretarz Papieskiej Rady ds. Rodziny i Janusz Stepnowski z Kongregacji ds. Biskupów.

Szansę na fioletową piuskę mają także wyróżniający się zakonnicy. Obecnie w episkopacie Polski jest 12 biskupów wywodzących się z zakonów lub zgromadzeń zakonnych. Po dwóch mają misjonarze św. Wincentego a Paulo (Tadeusz Gocłowski, Paweł Socha), pallotyni (Henryk Hoser, Alojzy Orszulik) i sercanie (Stanisław Nagy, Józef Wróbel), po jednym zaś – bazylianie (Włodzimierz Juszczak), chrystusowcy (Stanisław Stefanek), franciszkanie (Damian Muskus), franciszkanie konwentualni (Marian Kruszyłowicz), kapucyni (Antoni Dydycz) i werbiści (Jerzy Mazur).

Ale zdarzają się również nominacje spoza powyższego „klucza”. Np. w 1992 biskupem został
Stefan Siczek – kapelan sióstr służek Najświętszej Maryi Panny w Mariówce, a w 2009 Krzysztof Zadarko – duszpasterz Polskiej Misji Katolickiej w Szwajcarii.

Biskupi polscy poza krajem

Oprócz 135 biskupów pełniących swoją posługę w Polsce, grupa polskich hierarchów pracuje w Watykanie i w papieskiej dyplomacji. Są to (według kolejności nominacji):

1. Kard. Zenon Grocholewski (1939, 1983, 2001), prefekt Kongregacji Wychowania Katolickiego.
2. Abp Janusz Bolonek (1938, 1989), nuncjusz apostolski w Bułgarii i Macedonii.
3. Abp Edward Nowak (1940, 1990), kanonik bazyliki św. Piotra w Watykanie.
4. Abp Juliusz Janusz (1944, 1995), nuncjusz apostolski w Słowenii, delegat apostolski w Kosowie.
5. Kard. Stanisław Ryłko (1945, 1996), przewodniczący Papieskiej Rady ds. Świeckich.
6. Abp Józef Wesołowski (1948, 2000), nuncjusz apostolski w Dominikanie, delegat apostolski
w Portoryko.
7. Abp Henryk Nowacki (1946, 2001), nuncjusz apostolski w Szwecji i Islandii.
8. Abp Stanisław Nowak (1935, 1984), drugi wiceprzewodniczący Papieskiej Akademii Niepokalanej
(emerytowany metropolita częstochowski).
9. Bp Antoni Stankiewicz (1935, 2006), dziekan Trybunału Roty Rymskiej.
10. Abp Jan Romeo Pawłowski (1960, 2009), nuncjusz apostolski w Kongu i Gabonie.
11. Abp Zygmunt Zimowski (1949, 2002), przewodniczący Papieskiej Rady ds. Duszpasterstwa
Chorych i Służby Zdrowia.
12. Abp Marek Solczyński (1961, 2012), nuncjusz apostolski w Gruzji, Armenii i Azerbejdżanie.

Ponadto 13 polskich biskupów-misjonarzy pełni swą posługę w Ameryce Łacińskiej, Afryce i Oceanii. Tylko w Brazylii jest ich 4, a w Boliwii, Kamerunie i Republice Południowej Afryki – po 2. Jest też 1 biskup w Argentynie, 1 na Madagaskarze i 1 w Papui-Nowej Gwinei.

W krajach byłego ZSRR pracuje 9 biskupów urodzonych w Polsce: 1 na Białorusi, 1 w Kazachstanie
i 7 na Ukrainie, w tym 1 kardynał – Marian Jaworski. Ponadto 1 polski biskup pracuje w Niemczech.
W sumie więc poza granicami Polski swą posługę pełni 34 hierarchów z naszego kraju.

Poza tym jest na świecie 47 biskupów o polskich korzeniach, ale urodzonych poza Polską: 13 w USA (w tym 1 kardynał – Adam Maida), 9 w Brazylii, 7 na Ukrainie, 4 na Białorusi, 3 w Kazachstanie,
2 na Łotwie oraz po 1 w: Rosji, Uzbekistanie, Danii, Kanadzie, Boliwii, Nikaragui, Papui-Nowej Gwinei i Republice Środkowoafrykańskiej, a także 1 kardynał w Watykanie (Edmund Szoka z USA).

Faktycznie jednak trzech spośród wyżej wymienionych po przejściu na emeryturę zamieszkało
w Polsce. Byli to kolejno: kard. Marian Jaworski i bp Stanisław Padewski z Ukrainy oraz abp Jan Paweł Lenga z Kazachstanu.

Paweł Bieliński (KAI)