Filozoficzna droga abp. Marka Jędraszewskiego

Po uzyskaniu matury w 1967 r. Marek Jędraszewski zdecydował się na studia w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu. W tym czasie, dzięki staraniom ówczesnego arcybiskupa poznańskiego Antoniego Baraniaka, na bazie seminarium tworzyły się zalążki wyższej uczelni teologicznej na prawach papieskich. Początkowo, od 1969 r. istniało Akademickie Studium Teologiczne, które w 1974 r., zgodnie z normami rzymskiej Kongregacji Wychowania Katolickiego, przekształciło się w Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu.

W tym okresie silny wpływ na młodego kleryka wywarło szczególnie dwóch nauczycieli filozofii. Pierwszym z nich był ks. Marian Kowalewski (1914-1996), autor „Logiki” i „Wstępu do filozofii”. Drugim niekwestionowanym mistrzem – był ks. prof. dr hab. Ludwik Wciórka (1928-2000). Był on uczniem o. prof. Alberta Krąpca OP. Ks. Wciórka doktoryzował się z filozofii Immanuela Kanta, a później został doskonałym znawcą i propagatorem filozofii Teilharda de Chardin w Polsce. Od 1971 r. był rektorem poznańskiego seminarium.

Początkowy etap filozoficznych poszukiwań Marka Jędraszewskiego, to odkrywanie myśli współczesnej. Pod kierunkiem ks. prof. Wciórki, Jędraszewski pisze pracę magisterską o kategoriach filozoficznych Gabriela Marcela (1972), rozbudowaną i poszerzoną później w pracę licencjacką (w znaczeniu kościelnym) na temat rozumienia osoby przez tegoż wybitnego chrześcijańskiego egzystencjalistę (1974). „W ten sposób właśnie dzięki ks. prof. Wciórce wszedłem w świat współczesnego personalizmu, który pozostał mi drogi aż do chwili obecnej” – wspomina.

Marek Jędraszewski przyjmuje święcenia diakonatu (1972), a następnie prezbiteratu (1973).

Po dwóch latach pracy wikariuszowskicj w Odolanowie (1973-1975) arcybiskup Antoni Baraniak na wniosek ks. Wciórki kieruje młodego księdza na studia specjalistyczne z filozofii do Rzymu. Na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Gregoriańskiego ks. Jędraszewski spotyka wielu wybitnych filozofów jak m.in: Johannes Baptist Lotz, Joseph Dc Finance, Paolo Valori, Peter Henrici, Nico Sprokel, Xavier Tilliette, Simon Decloux. „Dzięki nim spotykałem się wówczas z najnowszymi zagadnieniami, którymi żył filozoficzny świat – hermeneutyką Paula Ricoeura oraz etyką Emmanuela Levinasa” – wspomina. Pierwszemu z nich ks. Jędraszewski poświęcił pracę licencjacką (1977), natomiast drugiemu doktorską (1979). Obydwie zostały wyróżnione złotymi medalami – licencjat medalem Uniwersytetu Gregoriańskiego, doktorat medalem Ojca św. Jana Pawła II.

Zanim abp Karol Wojtyła został papieżem, ks. Jędraszewski miał możność poznać go w Rzymie. Było to w latach 1975-1980, kiedy jako student był mieszkańcem Papieskiego Kolegium Polskiego, gdzie zawsze zatrzymywał się kard. Wojtyła. Kardynał żywo interesował się studentami, nie stronił także od wspólnotowych spotkań.

Abp Jędraszewski wspomina, że kard. Wojtyła niekiedy żartobliwie nazywał go nawet „swoim kolegą”. Za pierwszym razem było to z okazji Wielkanocy 1993 roku, kiedy napisał w liście: „Drogi Księże Marku! Serdeczne życzenia wielkanocne przesyłam dla młodszego «Kolegi» – filozofa z czasów Piazza Remuria”.

Ks. Jędraszewski był obecny na placu św. Piotra w chwili, gdy 16 października 1978 r. kard. Felici ogłosił wybór na papieża kardynała „z dalekiego kraju”. „A kiedy rok po tym wydarzeniu, 17 października 1979 r. papież odwiedził Kolegium Polskie – wspomina abp Jęraszewski – powiedziałem wtedy do niego: „Ojcze św., niedługo będę się bronić!”. Rzeczywiście, czekałem wówczas na ustalenie daty obrony mej tezy doktorskiej. Odpowiedział, jak zwykle z ogromnym refleksem i wyczuciem sytuacji: „Jak to będziesz się bronić? Masz zwyciężać!”.

Rozprawę doktorską nt. filozofii Levinasa ks. Jędraszewski przygotował pod kierunkiem o. prof. Simona Decloux SJ, Belga, bliskiego współpracownika ówczesnego generała zakonu jezuitów, o. Pedra Arrupe.
„Dane mi było się zmierzyć z myślą jednego z najbardziej oryginalnych i najbardziej znaczących filozofów drugiej połowy XX wieku. Levinas najgłębiej chyba wyraził prawdę o tym, że miarą człowieczeństwa danego człowieka jest jego odpowiedzialność za życie drugiego człowieka. Jakże jest to ważne dzisiaj, gdy mamy do czynienia z holocaustem dzieci nienarodzonych i coraz silniejszym lobby proeutanazyjnym! Filozofia Levinasa, związana z jego osobistym doświadczeniem Holocaustu narodu żydowskiego, z którego się wywodził, pozostaje ciągle aktualna, choć odnosi się do innych już wyzwań i zagrożeń” – pisze abp Jędraszewski.

20 grudnia 1979 r. pracę doktorską obronił na Uniwersytecie Gregoriańskim. Była to pionierska praca poświęcona Levinasowi, pierwsza która wyszła spod pióra Polaka. W 1987 r. przygotował jej wersję polskojęzyczną, zresztą mocno przepracowaną w stosunku do włoskiego pierwowzoru, która została wydana 3 lata później pt. „Wobec innego. Relacje międzypodmiotowe w filozofii Emmanuela Levinasa”.

Do Polski wrócił w końcu czerwca 1980 r. Został mianowany prefektem seminarium, a równocześnie otrzymał zlecone wykłady z historii filozofii nowożytnej i współczesnej oraz z antropologii filozoficznej.

„Praca ściśle naukowa – wyznaje abp Jędraszewski – jaką podjąłem jesienią 1980 r., była zawsze czymś wtórnym wobec innych zadań, które mi jednocześnie zlecano jako główne i podstawowe: prefekta w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu, redaktora „Przewodnika Katolickiego”, pracownika Kurii Metropolitalnej, biskupa pomocniczego archidiecezji poznańskiej i na koniec arcybiskupa metropolity łódzkiego”.

Podczas rewolucji „Solidarności” od października 1981 roku ks. dr Jędraszewski został poproszony o wykłady z filozofii, przez studentów Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. Jako wykładowca towarzyszy też studentom podczas ogólnopolskiego strajku wyższych uczelni jesienią 1981 r. „Późnymi wieczorami chodziłem więc do strajkujących studentów na różne uczelnie – Akademię Ekonomiczną, Politechnikę, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza i na Akademią Rolniczą. Kiedy wchodziłem do jakiejś auli, najczęściej widać było zmęczonych młodych ludzi, bardzo często śpiących na ławkach, czasem grających w okręty. W tej sytuacji mówić do nich było prawdziwie wielkim wyzwaniem. Nigdy nic miałem takich wykładów i już nigdy w życiu nic będę miał tego niezwykłego doświadczenia, widząc, jak w pewnym momencie, po kilku początkowych zdaniach, studenci zaczynali się nawzajem budzić, podnosić głowy, wzajemnie mobilizować, później z coraz większą uwagą słuchać, niekiedy nawet notować. Oni mimo wszystko chcieli usłyszeć coś, co miało dla nich smak prawdy. Niesamowite doświadczenie” – wspomina.

W 1991 r. wydaje podręcznik: „Antropologia filozoficzna. Prolegomena i wybór tekstów”, a w 1994 r. książkę „Odzyskać samych siebie”, które powstały na bazie wykładów z filozofii człowieka.

Natomiast opublikowana w 1986 r. książka „Filozofia i modlitwa” była owocem wykładów z historii filozofii nowożytnej i współczesnej. Książka ta prezentuje kluczowe postaci filozofii nowożytnej i współczesnej, począwszy od Kartezjusza po Karola Wojtyłę, pokazując ich odniesienia do Boga w tym szczególnym świetle, jakim była ich osobista modlitwa. W krótkim zarysie poznajemy drogę, na której rodziły się główne tezy ich filozofii. Ważniejsze jednak w tej książce jest dochodzenie do wiary, do spotkania z Niewyrażalnym. Całość tworzy zarys swoistej filozofii modlitwy oraz w szerszej perspektywie filozofii duchowości.

W tym samym 1986 r. ks. Jędraszewski publikuje swoją kolejną książkę: „Jan Paweł II w Poznaniu”.

W połowie lat osiemdziesiątych ks. prof. Józef Tischner zaprosił ks. Jędraszewskiego z wykładem monograficznym na PAT na temat „Cahiers pour une morale” – Sartre’a. „Przez cały semestr dojeżdżałem więc do Krakowa – wspomina abp Jędraszewski – chłonąc przy okazji niezwykłą atmosferę tego miasta”.

W czerwcu 1991 r. Jędraszewski broni na Wydziale Filozofii Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, rozprawę habilitacyjną na temat zbieżności i różnic między filozofią Jeana–Paula Sartre’a a Emmanuela Levinasa. Jednym z jej recenzentów był ks. Tischner. W swej regencji napisał m. in.: „Książka księdza Marka Jędraszewskiego jest imponującym przedsięwzięciem. Zarówno J.P. Sartre, jak E. Levinas są myślicielami naszego czasu – czasu naznaczonego wojną światową, holocaustem, stalinizmem. Można śmiało powiedzieć, że aby zrozumieć, czym był ten czas, należy prześledzić drogi i bezdroża intelektualne ta kich myślicieli, jak Sartre i Levinas. Żyjąc w tym samym mniej więcej czasie i napotykając tej same mniej więcej problemy, proponowali inne rozwiązania: Sartre ateistyczne, Levinas religijne. A przecież mimo tych różnic wyjściowych ich drogi zbliżały się i krzyżowały. Byli od siebie zbyt daleko, by ze sobą polemizować. Zarazem jednak byli zbyt blisko niepokoju naszych czasów, by się do siebie nie zbliżać”.

Swoją opinię wyraził także Jan Paweł II w odpowiedzi na przesłany mu egzemplarz rozprawy. „Czytając, czuję, że moje myślenie o człowieku jako osobie, jako tym, którego Bóg stworzył na swój obraz «mężczyzną i kobietą», porusza się po zbliżonym terenie: «uduchowione ciało» i «wcielona dusza» (oraz cała teologia ciała) jest kluczem do czytania kaplicy sykstyńskiej, ale nie tylko” – napisał w odręcznym liście do Autora.

W 1987 r. ks. Jędraszewski wydaje kolejną książkę, „Modlitewnik filozofów”, będącą rozwinięciem wcześniejszej jego książki „Filozofia i modlitwa”. Zamieszcza w niej także – za osobistą zgodą Jana Pawła II – fragmenty dwóch poematów jego autorstwa: „Pieśń o Bogu ukrytym” i „Rozważania o śmierci”.

Z kolei w pierwszych latach nowego wieku bp Jędraszewski poświęca kolejne swe badania twórczości Edyty Stein, uczennicy Edmunda Husserla, konwertytki i mistyczki. Z biegiem czasu pisze kolejne teksty na jej temat, które następnie przyjęły postać książki: „Edyta Stein. Filozof i łaska wiary”.

Za bardzo interesujący i inspirujący należy uznać spór z epoką oświecenia, którą Jędraszewski wiedzie od wielu już lat. Spór o koncepcję racjonalności i samej filozofii, spór i wizję Boga, spór o człowieka, jego naturę, istotę cierpienia, sensu egzystencji. W dużej mierze tej problematyce poświęcił kolejną swą książkę wydaną w 2011 r. a zatytułowaną w duchu Pascala: „Bóg filozofów i Bóg Jezusa Chrystusa”.

Osobną kwestią jest działalność organizacyjna abp. Jędraszewskiego na polu nauki. A wymienić tu należy stworzenie Zakładu Filozofii Chrześcijańskiej Wydziału Teologicznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i kierowanie nim przez 14 lat, powołanie do istnienia periodyku naukowego: „Filozofia chrześcijańska”, serii książkowej: „Biblioteka Filozofii Chrześcijańskiej” i zorganizowanie wielu konferencji naukowych.

Źródło: „Deum et animam scire” – teksty filozoficzne dedykowane księdzu arcybiskupowi profesorowi Markowi Jędraszewskiemu, wydane przez wydział teologiczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2015.