Problemy Kościoła wg Polaków

Pedofilia księży, homoseksualizm wśród osób duchownych oraz nadmierne zaangażowanie instytucji Kościoła w życie polityczne – to największe, według Polaków, problemy Kościoła w naszym kraju. Takie wyniki przynosi najnowszy raport Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS).

Według 43% respondentów największym problemem Kościoła w Polsce, z którym sobie nie radzi jest pedofilia księży i duchownych. Na drugim miejscu listy problemów polskiego Kościoła wymieniano kwestię homoseksualizmu wśród osób duchownych – tak uważa 29 proc. respondentów.

Za inne sprawy wymagające naprawy lub rozwiązania uznano nadmierne zaangażowanie w życie polityczne instytucji Kościoła (28%) i jego pasterzy (16%), walkę ze skutkami procesu sekularyzacji i odchodzenia wiernych z Kościoła (26%), nadmierne oczekiwania finansowe proboszczów wobec wiernych, związane z udzielaniem sakramentów (22%), a także zbyt wysoki poziom życia księży w Polsce (23%).

Problemy polskiego Kościoła wyglądają inaczej z perspektywy parafii niż całego kraju. Najistotniejsze problemy własnej parafii dotyczą, zdaniem respondentów, z jednej strony kwestii finansowych – zbyt wysokich opłat za udzielanie sakramentów (18%), zbyt wystawnego życia duchownych (10%) – a z drugiej spadku liczby wiernych (16%).

Nie zmieniła swej rangi w obu skalach jedynie kwestia nadmiernego, zdaniem ankietowanych, angażowania się księży w politykę.

Sprawa konfliktu między księdzem Wojciechem Lemańskim a jego zwierzchnikiem arcybiskupem Henrykiem Hoserem jest Polakom stosunkowo dobrze znana (słyszało o niej 64% ankietowanych). Większość jest zdania, że księża, z racji specyfiki instytucji, której służą, powinni ograniczać publiczne wyrażanie swoich prywatnych poglądów (57%), a także uważa, iż nie jest właściwe, by księża publicznie krytykowali swoich przełożonych (65%).

Jednak w sporze dotyczącym księdza Lemańskiego, osoby, które słyszały o tej sprawie i mają jakieś zdanie na ten temat, częściej biorą stronę księdza (27%), niż jego przełożonego arcybiskupa (8%).

Najczęściej wymieniane przez Polaków problemy Kościoła są związane z zachowaniami księży i sferą seksualności. Ponad dwie piąte ankietowanych uważa, że największym problemem, z którym polski Kościół sobie nie radzi, są przypadki pedofilii księży oraz osób duchownych (43%).

CBOS podkreśla, że sprawa pedofilii pojawiła się tak wysoko na liście problemów Kościoła jeszcze przed wybuchem „afery pedofilskiej” w Dominikanie. Omawiane badanie zostało zakończone przed odwołaniem przez papieża Franciszka arcybiskupa Józefa Wesołowskiego ze stanowiska nuncjusza papieskiego w tym kraju – w związku z podejrzeniem o pedofilię i ujawnieniem kilku przypadków pedofilii wśród księży katolickich. Mniej niż jedna trzecia badanych uznała za ważny problem stojący przed instytucją Kościoła kwestię homoseksualizmu księży oraz osób duchownych (28%).

W tym kontekście mniej rażącym problemem dotyczącym tej sfery jest, zdaniem ankietowanych, nieprzestrzeganie przez księży lub osoby duchowne celibatu (18%).

Innym problemem stojącym przed współczesnym Kościołem w Polsce jest nadmierne, zdaniem badanych, zaangażowanie polityczne samej instytucji Kościoła (28%). Jeśli uwzględnić jeszcze zaangażowanie w politykę jego poszczególnych przedstawicieli, np. poprzez wyrażanie swoich sympatii politycznych w trakcie kazań (16%), to okazuje się, że problem czynnego uczestnictwa Kościoła w życiu politycznym jest dla wielu Polaków istotną
słabością tej instytucji.

Nieco ponad jedna czwarta respondentów (26% ankietowanych) postrzega procesy związane z sekularyzacją społeczeństwa – spadek religijności i odchodzenie wiernych – jako poważne wyzwania dla Kościoła. Tylko niewiele mniejsze grupy badanych razi zbyt wysoki, w ich ocenie, poziom życia księży i osób duchownych w Polsce (23%), a także zbyt wysokie oczekiwania finansowe wobec wiernych, związane np. z udzielaniem sakramentów (22%).

Mniej niż jedna piąta respondentów uznała alkoholizm osób duchownych za istotny problem, z którym Kościół katolicki w Polsce musi sobie radzić (19%).

Każdy z pozostałych problemów Kościoła jako istotny wskazywała jedna dziesiąta ankietowanych lub mniej. Badani mówili jeszcze o konfliktach i podziałach wśród duchowieństwa (10%), dostrzegali nieprzychylną atmosferę wobec Kościoła kreowaną w większości mediów (6%), mniej liczni wskazywali na niskie dochody parafii (5%) oraz niedofinansowanie Kościoła (3%).

Nieliczne osoby za problem uznały brak demokracji wewnątrz Kościoła (5%), czy niedostateczne angażowanie się osób świeckich w aktywność parafii (4%). Tylko 4% ankietowanych uznało, że żadna z wymienionych wyżej kwestii nie stanowi problemu dla Kościoła w Polsce, a 5% uznało, że trudno im odpowiedzieć na to pytanie.

Choć przypadki pedofilii w Kościele mają charakter jednostkowy, to jednak są one odbierane przez opinię publiczną jako szczególnie istotne i bulwersujące, ponieważ dotyczą środowiska, którego jednym z zadań jest troska o dobro i wychowanie młodego pokolenia – stwierdza CBOS.

Brak zdecydowania lub chybione reakcje hierarchów zwiększają wagę tego problemu. Także homoseksualizm wśród księży – jeszcze niedawno temat tabu – od jakiegoś czasu coraz częściej jest przedmiotem zainteresowania dziennikarzy czy artystów i w szerszym wymiarze trafia do opinii publicznej – czytamy w opracowaniu.

Jeżeli jednak zapytać wierzących Polaków nie o problemy polskiego Kościoła w ogóle, a o problemy parafii, do której należą, wówczas odpowiedzi rozkładają się inaczej. Ponad dwie piąte badanych uważa, że w ich własnej parafii nie występują żadne tego rodzaju zjawiska – żadna z całej listy wymienionych kwestii nie stanowi problemu (37%), bądź żaden z wymienionych problemów nie jest ważny (dalsze 5%).

Najistotniejsze problemy dostrzegane w skali kraju i zajmujące dwa pierwsze miejsca – przypadki pedofilii oraz homoseksualizm wśród księży – w skali parafii znajdują się na końcu listy: pedofilia na ostatnim, piętnastym miejscu, homoseksualizm na miejscu dwunastym.

Natomiast najważniejsze problemy Kościoła widziane z perspektywy parafianina dotyczą z jednej strony kwestii finansowych – są to zbyt wysokie opłaty pobierane przez proboszcza przy okazji udzielania sakramentów (18% wskazań, miejsce pierwsze), oraz za wysoki, zdaniem badanych, poziom życia osób duchownych (10%, miejsce trzecie) – a z drugiej strony spadku religijności i liczby wiernych, zmniejszania się liczby parafian (16%, miejsce drugie).

Problemami, które nie zmieniły swojej wagi – i znajdują się na podobnych miejscach wśród trudnych spraw Kościoła rozpatrywanych zarówno w skali kraju, jak i w skali własnej parafii – są kwestie związane z zaangażowaniem księży w politykę. Na czwartym miejscu (spadek z trzeciego) jako problem parafii ankietowani wymienili angażowanie Kościoła w politykę (8%), na piątym (awans z dziewiątego) wskazali wyrażanie przez księży swoich sympatii politycznych w trakcie kazań (7%).

Z perspektywy parafianina nieco istotniejsze są wymieniane na miejscu siódmym (awans z dwunastego) niskie dochody osiągane przez parafie (6%). Natomiast podobnie istotny w skali kraju i parafii jest także znajdujący się na ósmej pozycji problem nieprzestrzegania celibatu przez osoby duchowne (4%). Taki sam odsetek ankietowanych (4%) jako ważny problem parafii wskazał niedofinansowanie Kościoła (4%).

Na pozostałe trudne sprawy Kościoła wymieniane w kontekście życia parafialnego – problem alkoholizmu osób duchownych, brak demokracji wewnątrz Kościoła oraz nieprzychylność mediów wobec Kościoła – wskazało niewielu ankietowanych (po 2% wskazań).

Ponad połowa Polaków jest zdania, że księża, z racji specyfiki instytucji, której służą, powinni ograniczać publiczne wyrażanie swoich prywatnych poglądów na tematy nie związane z religią (57%). Jedna trzecia ankietowanych jest przeciwnego zdania i uważa, że nie ma nic niewłaściwego w tym, by księża publicznie wyrażali swoje prywatne poglądy, nawet jeśli nie są one do końca zgodne z oficjalnym stanowiskiem Kościoła (33%).

Jeszcze większy odsetek Polaków – prawie dwie trzecie (65%) – uważa, że nie jest właściwe, by księża publicznie krytykowali swoich przełożonych. Nieco mniejszy odsetek niż w kwestii wyrażania własnych poglądów ma na ten temat przeciwną opinię i akceptuje słowa krytyki wobec hierarchów płynące ze strony księży (27%).

Polacy w większości uznają zatem, że Kościół jest i powinien być organizacją
hierarchiczną, w której obowiązuje dyscyplina oraz zasada podporządkowania podwładnych zwierzchnikom. Mimo to w sporze dotyczącym księdza Wojciecha Lemańskiego osoby, które słyszały o tej sprawie, częściej biorą stronę księdza (27%) niż jego przełożonego arcybiskupa Henryka Hosera (8%).

Rację obu stronom po trosze przyznaje 28% tej grupy badanych, ale większość spośród nich nie ma wyrobionego zdania w tej sprawie (37%). O mającym szeroki oddźwięk w mediach sporze byłego proboszcza parafii Narodzenia Pańskiego w Jasienicy, księdza Wojciecha Lemańskiego ze swoim przełożonym, arcybiskupem warszawsko-praskim Henrykiem Hoserem słyszało, według własnych deklaracji, prawie dwie trzecie ankietowanych (64%).

Osoby, które przyznają rację księdzu Lemańskiemu, uważają przede wszystkim, że ksiądz powinien mieć prawo do wypowiadania własnego zdania i nie powinien być za to karany. Dla największej grupy osób ksiądz Lemański jest bardziej wiarygodny i szczery (17%) niż jego adwersarz arcybiskup, który – w ich ocenach – poza tym, że pokazał, iż ma nad księdzem władzę, nie przedstawił żadnych argumentów ani nie ma zamiaru czegokolwiek wyjaśniać opinii publicznej (4%).

Dla pozytywnego stosunku do księdza Lemańskiego równie istotne jest jego postrzeganie przez własnych parafian i uznanie przez respondentów, że jest dobrym proboszczem. Na podstawie tego, że parafianie publicznie go chwalili, a nawet czynnie bronili przed wyznaczonym przez arcybiskupa Hosera administratorem, który miał wprowadzić do parafii jego następcę, spora część badanych uznała, że „stoją za nim wierni” (15%).

Badanie przeprowadzono metodą wywiadów bezpośrednich ( face-to-face) wspomaganych komputerowo w dniach 1–12 sierpnia 2013 roku na liczącej 904 osoby reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski.