Targum Neofiti 1 do Księgi Liczb i Projekt „Biblia Aramejska”

Targum Neofiti 1 do Księgi Liczb – autorstwa pani dr hab. Anny Kuśmirek z UKSW wieńczy 5 tomowe dzieło Biblii Aramejskiej poprzedzone tomem wprowadzającym. Całe dzieło stanowi pierwszy przekład Tory Tagumu Neofiti 1 na język polski. Treścią najnowszego tomu jest Księga Liczb – czwarta księga Pięcioksięgu.

W Biblii Hebrajskiej przyjmuje ona nazwę „na pustyni” (heb. bemidbar) od słowa występującego w jej pierwszym wersecie. Tytuł ten odzwierciedla także jej treść usytuowaną w scenerii pustyni. We współczesnych językach nosi ona nazwę Księga Liczb od tytułu nadanego jej w przekładzie greckim – Septuagincie (gr. arithmoi) oraz w przekładach łacińskich (łac. numeri). Tytuł ten nawiązuje do dużej ilości liczb w tekście tej księgi. Przyjmując kryterium geograficzne można wyróżnić w tej księdze trzy główne miejsca, w których toczy się akcja: Górę Synaj, oazę Kadesz i stepy Moabu. Księga Liczb zawiera wiele ważnych tematów teologicznych. Przedstawiając naród wybrany kroczący na pustyni ku Ziemi Obietnic podkreśla rolę Boga jako Opiekuna i Przewodnika. Nie jest On związany z jakimś konkretnym miejscem bądź rzeczą, lecz towarzyszy swemu ludowi w codziennej wędrówce. Symbolem Jego obecności jest chmura, który nieustannie okrywa święty przybytek (Lb 9,15-16). Obecność Boga pośród swego związana zostaje mocno z arką przymierza, która zapewnia Izraelowi moc i zwycięstwo nad wrogami (Lb 10,35-36).

Projekt „Biblia Aramejska” został zainicjowany w 2014 r. przez ks. prof. Mirosława S. Wróbla z Instytutu Nauk Biblijnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Tom wprowadzający został wydany przy współpracy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II z Wydawnicwem Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium”. Tom wprowadzający i dwa pierwsze tomy Targumu Neofiti 1 w polskim przekładzie są autorstwa ks. prof. Wróbla. Tom 3 do Księgi Kapłańskiej opracował ks. prof. Antoni Tronina. Tom 5 jest autorstwa ks. prof. Marka Parchema z UKSW, a w tym roku wydany tom 4 przetłumaczyła i opracowała prof. Anna Kuśmirek z UKSW.

Projekt pt. Biblia Aramejska został zainicjowany poprzez przekład 1 tomu Targumu Neofiti 1 do Księgi Rodzaju z języka aramejskiego na język polski. Przy opracowaniu aparatu krytycznego wykorzystano manuskrypty (Vatican, Nürnberg, Leipzig, Paris), warianty marginalne i interlinearne (Targum Neoftiti Marginalia i Interlinia) oraz teksty znalezione w genizie kairskiej (Geniza Targum A,B,C,D,E). Tekst Targumu Neofiti 1 porównywano z z Targumem Pseudo-Jonatana, z Targumem Onkelosa, z midraszem Genesis Rabbah oraz pismami Józefa Flawiusza). Owocem realizacji projektu jest krytyczna edycja Targumu Neofiti 1 do Księgu Rodzaju i jego tłumaczenie na język polski. Kodeks ten został odkryty w Bibliotece Watykańskiej w 1949 r. przez profesorów A. Díeza Macha i J. Millasa Vallicrosa i należy do grupy aramejskich tłumaczeń Pięcioksięgu określanych mianem „Palestyńskie Targumy Pięcioksięgu”. Wczesna datacja zawartego w nim tekstu aramejskiego (I-II wiek po Chr.) sprawia, że jest to źródło bardzo cenne dla studiów biblijnych. W Kodeksie tym istnieje wielu starożytnych tradycji sięgających ery przedchrześcijańskiej. Udostępnienie treści tego Kodeksu na gruncie polskim umożliwia zrozumienie, w jaki sposób pod koniec czasów starotestamentalnych i na początku epoki Nowego Testamentu wyznawcy judaizmu interpretowali Pismo Święte. Jednocześnie pozwala lepiej odpowiedzieć na pytanie, na ile treści w nim zawarte znajdowały recepcję wśród pierwszych żydowskich wyznawców Jezusa. Targumy wraz z najstarszymi midraszami stanowią bardzo ważne świadectwo starożytnej żydowskiej egzegezy biblijnej. Aramejskie przekłady Biblii ukazują w całym blasku, jak wyglądał i rozwijał się judaizm na przełomie czasów Starego i Nowego Testamentu. Język Targumu Neofiti 1 używany w Palestynie I w. odgrywa istotną rolę w badaniach nad językiem Jezusa, Apostołów i rodzącego się chrześcijaństwa.

Znajomość Targumu Neofiti 1  pozwala na lepszą percepcję tekstów Nowego Testamentu, które nieraz dają się lepiej wyjaśnić dzięki tradycjom targumicznym niż dzięki tekstowi masoreckiemu. Pisma chrześcijańskie powstawały w środowisku żydowskim i są głęboko zakorzenione w tradycji Izraela. Bibia Aramejska stanowiła swoisty pomost pomiędzy Torą i Ewangelią. Jej treść wykorzystywana w liturgii synagogalnej stała się ważnym elementem rodzącego się chrześcijaństwa. W Targumach można dostrzec istotny styk pomiędzy judaizmem i chrześcijaństwem. Żydzi i chrześcijanie I w. rozumieli Biblię w świetle interpretacji egzegetycznych zawartych w Targumach.