Górki Wielkie: konferencja o Zofii Kossak w dawnej posiadłości pisarki

„W każdej chwili mego życia wierzę, ufam, miłuję” – to temat konferencji, która odbyła się 29 czerwca w Sali Fundacji im. Zofii Kossak w Górkach Wielkich na Śląsku Cieszyńskim. Inicjatorem i pomysłodawcą spotkania z okazji 50. rocznicy śmierci wybitnej polskiej pisarki byli bielscy działacze Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana”. Prelegenci przybliżyli postać współzałożycielki Rady Pomocy Żydom „Żegota”, jako kobiety-intelektualistki, matki i żony, zmagającej się z trudami życia w konkretnych okolicznościach społeczno-politycznych komunistycznej rzeczywistości lat powojennych oraz jako więźniarki niemieckiego obozu Auschwitz-Birkenau.

Spotkaniu przyświecały słowa Zofii Kossak wypisane nad jej obozową pryczą w baraku Auschwitz -Birkenau, gdzie podczas wojny była więziona przez 7 miesięcy – „W każdej chwili mego życia wierzę, ufam, miłuję”.

Na pytanie o to, jaką formację etyczną prezentowała Zofia Kossak odpowiadał dr hab. Marek Rembierz, historyk idei z Uniwersytetu Śląskiego. Przypomniał w tym kontekście artykuł przedwojenny ks. Stefana Wyszyńskiego, w którym przyszły prymas Polski postulował „wzbudzenie woli indywidulanego postępu duchowego, wolę przekształcenia społeczeństwa przez spotęgowanie swych osobistych wartości” w obliczu nadchodzących zagrożeń totalitarnych.

Naukowiec zwrócił uwagę, jak II wojna światowa wpływała na życie kobiet, które szybko zaangażowały się w różne formy działania. Wyliczał konkretne przykłady zaradności kobiet w sytuacji wojny, ich zdolności samoorganizowania się, począwszy od tego, jak zachowywały się polskie więźniarki w Ravensbruck, które zorganizowały w warunkach obozowych system kształcenia.

„Czas wojny był czasem degenerowania ludzi w zetknięciu ze śmiercią, z upodleniem. Jednak dzięki w dużej mierze pracy kobiet, udało się ocalić nie tylko ich godność, ale także tych, za których one czuły się odpowiedzialne, za których podejmowały troskę. Lata 1939-45 to czas etyki troski w działaniu w bardzo skrajnych warunkach” – podkreślił prelegent. Przypomniał, jak Kossak z narażeniem życia niosła pomoc prześladowanej społeczności żydowskiej.

Historyk literatury i autorka biografii Zofii Kossak, dr Joanna Jurgała-Jureczka skupiła się na tych wydarzeniach z życia pisarki, które były związane z dworkiem w Górkach Wielkich, gdzie zamieszkała autorka „Pożogi” w 1957, po powrocie z przymusowego wygnania, i żyła aż do śmierci.

Publicystka zwróciła uwagę, że Zofia Kossak zachowała ogromny spokój i była, mimo różnych represji, jakie ją spotykały, zawsze wewnętrznie wolna.

„Przeżywszy tyle dramatycznych zdarzeń, mogła być zgorzkniała, mogła mieć pretensje do Pana Boga czy ludzi, ale jednak tak nie było” – zaznaczyła i wyjaśniła, że sala, w której odbywa się konferencja była miejscem, gdzie pisarka przebywała bardzo często. „Można powiedzieć, że ona wciąż tu jest, dzięki temu, że dwór ten został częściowo odrestaurowany” – zauważyła prelegentka i przypomniała, jak wnuczka Zofii Kossak, Anna Fenby-Taylor wspólnie z Fundacją Zofii Kossak postanowiła ożywić istniejące tu muzeum. Jednym z największych sukcesów tego przedsięwzięcia jest adaptacja zabytkowych ruin XVIII-wiecznego dworu Kossaków wraz z otoczeniem na nowoczesne centrum kultury i sztuki.

„O Zofii Kossak wciąż ludzie chcą słuchać. Poprzez słuchanie o niej można trafiać na jej książki. Warto! To była charyzmatyczna kobieta, bardzo silna wewnętrznie i zewnętrznie” – podsumowała Jurgała-Jureczka w swym referacie zatytułowanym „Odejść jak zdmuchnięta świeczka”. Przywołała liczne świadectwa tych, którzy towarzyszyli jej życiu, dla których była natchnieniem, jak choćby Jana Karskiego czy Władysława Bartoszewskiego.

Z kolei Teresa Wontor-Cichy, pracownik naukowy Centrum Badań Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, szczegółowo zrekonstruowała życie Zofii Kossak jako więźniarki Auschwitz-Birkenau o numerze 64491.

27 sierpnia 1943 r. Kossak została przypadkowo aresztowana pod nazwiskiem Zofii Śliwińskiej i osadzona na Pawiaku, skąd 5 października skierowano ją do niemieckiego obozu KL Auschwitz-Birkenau. W obozie organizowała m.in. odczyty i pogadanki. Po rozpoznaniu jej w maju 1944 r. została przekazana warszawskiemu Gestapo, przetransportowana do stolicy i ponownie osadzona na Pawiaku. Przeżycia z tamtego czasu utrwaliła w książce „Z otchłani”.

Głos zabrała także Anna Fenby Taylor, wnuczka pisarki. Wspominała, że jej babcia była osobą, która emanowała „niesamowitą wewnętrzną siłą. „Miała w sobie głęboką duchowość i mądrość. To składało się na to, że człowiek miał totalne zaufanie do niej. Jako dzieci, jako młodzież nie czuliśmy się przez nią sądzeni. Stworzyła warunki, w których byliśmy sobą. Nigdy nie była nami zmęczona” – podkreśliła w imieniu ośmiorga wnuków i przypomniała, że jej babcia starała się „zaszczepić wnukom Polskę”.

Uczestnicy konferencji mogli na koniec zwiedzić Muzeum, które oddaje nastrój i klimat dawnego dworu Kossaków.

Zofia Kossak-Szczucka – powieściopisarka, publicystka i działaczka katolicka, wnuczka Juliusza Kossaka, córka Tadeusza Kossaka (bliźniaka malarza Wojciecha). Od lat 20. ub. wieku była związana ze Śląskiem Cieszyńskim, w latach 30. współpracowała z pismami konserwatywnymi i katolickimi oraz wygłaszała odczyty o chrześcijańskim posłannictwie Polski.

Urodziła się 8 sierpnia 1889 roku w Kośminie k. Lublina. Studiowała malarstwo w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie i rysunek w Ecole des Beaux Arts w Genewie. W czasie II wojny światowej była współzałożycielką społeczno-katolickiej organizacji Front Odrodzenia Polski oraz Rady Pomocy Żydom (krypt. Żegota). W latach 1943-44 była więziona w KL Auschwitz, a po zidentyfikowaniu właściwego nazwiska została na Pawiaku skazana na śmierć, a następnie uwolniona dzięki akcji władz podziemnych.

Po wojnie zmuszono ją do opuszczenia Polski. Przez 12 lat gospodarowała na farmie w Kornwalii. W Polsce jej dzieła objęte zostały całkowitym „zapisem” cenzorskim i wycofane z bibliotek. Po powrocie do kraju (1957) zamieszkała w Górkach Wielkich. Zmarła 9 kwietnia w 1968 roku w Bielsku-Białej.

W 1985 izraelski Instytut Pamięci Narodowej Yad Vashem w Jerozolimie pośmiertnie odznaczył Zofię Kossak medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

Zofia Kossak napisała kilkadziesiąt powieści i opowiadań. Największą popularność zyskały takie tytuły jak „Krzyżowcy”, „Błogosławiona wina”, „Suknia Dejaniry”, „Gość oczekiwany”. Jej największym osiągnięciem literackim jest tetralogia „Krzyżowcy” z 1936 roku. Była laureatką Złotego Wawrzynu Polskiej Akademii Literatury (1936), damą Krzyża Oficerskiego OOP (1937) oraz Wielkiego Krzyża Zasługi Rycerskiego i Szpitalnego Zakonu św. Łazarza z Jerozolimy.