Gorzów Wlkp.: O Kościele na Ziemiach Zachodnich wykład w Archiwum Państwowym

O Kościele na ziemiach zachodnich i północnych w relacji stosunków PRL – Watykan, mówił 10 grudnia ks. prof. Zbigniew Zieliński w siedzibie Archiwum Państwowego w Gorzowie Wielkopolskim. Wieczorny wykład był kontynuacją konferencji naukowej, która odbywała się do południa w Wyższym Seminarium Duchownym Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej w Paradyżu.

Ks. prof. Zbigniew Zieliński przedstawił skomplikowaną sytuację Kościoła w Polsce na ziemiach zachodnich i północnych po zakończeniu II wojny światowej aż do roku 1972, przypominając historię kształtowania się granic na wschodzie i zachodzie Polski.

Historyk mówił o znaczeniu działań prowadzonych przez prymasa Augusta Hlonda, któremu zarzucano w Rzymie, że uniemożliwił duszpasterstwo Niemcom. – To jednak było nieprawdą, bo duszpasterstwo niemieckie było prowadzone, ale oczywiście w zależności od hierarchów polskich. Niemieccy księża, którzy mówili po polsku duszpasterzowali w polskich parafiach – zauważył emerytowany wykładowca Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Na pytanie Dariusza Rymara dyrektora Archiwum Państwowego w Gorzowie Wlkp. dlaczego po 1945 r. niemieccy biskupi musieli opuszczać Polskę, czy nie mogli razem z polskimi sprawować duszpasterstwa, ks. prof. Zieliński odpowiedział żartobliwie, że gdy był klerykiem przełożeni ucząc, jak należy zachowywać się w czasie celebry zwracali uwagę, że „wszystko jedno jak, byle dwóch nie stało na jednym miejscu”. „Hierarcha polski był obywatelem tego kraju i mógł sobie na wiele pozwolić w odróżnieniu od Niemca. To było dla nich bolesne, ponieważ niektórzy biskupi chcieli tutaj zostać. Gdyby niemieccy hierarchowie tu zostali, to byliby zakładnikami rządu i oni by zrobili wszystko co rząd by chciał, więc zostać tu nie mogli” – zaznaczył profesor, który uważa, że to czego dokonał w tym względzie kard. Hlond było mistrzostwem.

Naukowiec wiele miejsca poświęcił kwestii organizowania administracji duszpasterskiej przez prymasa Hlonda, na tzw. ziemiach odzyskanych, który działał w niezwykle skomplikowanej sytuacji nie do końca sprecyzowanej przez Stolicę Apostolską. „To jest trudno zrozumieć. W historiografii tą sprawą na ogół historycy się nie zajmują, uznają, że po prostu władza przeszła w ręce hierarchów polskich, a to jednak nie jest takie proste” – uważa ks. prof. Zieliński.

Niemcy upominali się o swoje prawa u papieża Piusa XII i on uznał ich racje. Tworzyli duszpasterstwa wypędzonych, które są do dziś, to znaczy, że istniała jakaś podstawa najpierw być może kanoniczna, potem moralna ale coś tam istniało – powiedział ks. Zieliński.

Ks. profesor odniósł się także do problemu jak to określił – wypędzeń, powiedział, że nie należy tego lekceważyć. „Uważam, że Niemcy tu bardzo wycierpieli, ci którzy byli stąd wysiedlani”. Przypomniał, że w Niemczech obsługiwał cztery domy starców, ludzie pokazywali mu zdjęcia swoich gospodarstw, do których tęsknili więc nie można było tym ludziom powiedzieć, że słusznie zostali wypędzeni, to jest nieludzkie, to było cierpienie. Ale trzeba wtedy także odpowiedzieć, kto to spowodował – mówił.

W spotkaniu z ks. prof. Zbigniewem Zielińskim udział wzięli m.in. wojewoda lubuski Jerzy Ostrouch, przedstawiciel IPN gorzowskiego oddziału Jarosław Palicki, regionaliści, historycy, nauczyciele i gorzowianie zainteresowani tematyką powstawania administracji kościelnej na ziemiach odzyskanych oraz adiunkt wydziału Teologicznego Uniwersytetu Szczecińskiego ks. dr Dariusz Smierzchalski.

Ks. prof. Zbigniew Zieliński ma 82 lata. Jest emerytowanym profesorem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, na którym był kierownikiem Katedry Historii Kościoła w XIX i XX w. Wykładał także na Seton Hall University w New Jersey. Jest autorem ok. 600 publikacji, w tym 32 książek.

Konferencja naukowa w Paradyżu była czwartą z cyklu poświęconych analizie stosunków między państwem a Kościołem i związkami wyznaniowymi na Środkowym Nadodrzu w latach 1945-1989. Jej celem jest ustalenie i poszerzenie wiedzy o sytuacji wyznaniowej w systemie totalitarnym na Ziemi Lubuskiej zwanej też Środkowym Nadodrzem. Organizatorami cyklu konferencji są Instytut Pamięci Narodowej w Poznaniu oraz WSD w Gościkowie –Paradyżu.

Wykłady wygłosili: ks. prof. Zbigniew Zieliński z Lublina, dr Dariusz Rymar dyr. Archiwum Państwowego w Gorzowie Wlkp. oraz przedstawiciele IPN prof. Jan Żaryn, dr Rafał Reczek, Przemysław Zwierniki i dr Elżbieta Wojcieszyk.