Drukuj Powrót do artykułu

Historia archidiecezji katowickiej

26 listopada 2011 | 03:10 | ks. dr Damian Bednarski / ms Ⓒ Ⓟ

Arcybiskup Wiktor Skworc obejmie dziś kanonicznie urząd arcybiskupa metropolity katowickiego. Z tej okazji publikujemy szkic omawiający historię archidiecezji katowickiej.

Przed laty kard. Karol Wojtyła wyraził się o Kościele na Górnym Śląsku w ten sposób: „Kościół diecezjalny katowicki to szczególna wspólnota Ludu Bożego. Ma swój profil religijny i społeczny. Szczególnym znamieniem Waszego Kościoła jest zespolenie modlitwy i pracy” (Piekary Śląskie, 25 maja 1975).

Terytorium i ludność

Diecezja katowicka została powołana do życia bullą papieża Piusa XI „Vixdum Poloniae unitas” z 28 X 1925 r. i została włączona do metropolii krakowskiej. Jej obszar powstał z połączenia dwóch różniących się geograficznie i historycznie części: dawnego Wikariatu Cieszyńskiego (do końca I wojny światowej był częścią zaboru austriackiego) oraz Górnego Śląska, który wcześniej należał do zaboru pruskiego. Obydwie części kościelnie podlegały dotychczas biskupowi wrocławskiemu.

Granice diecezji, liczącej 4225 km2, pokrywały się prawie w całości z granicami województwa śląskiego. W 1938 roku, na krótko, biskupowi katowickiemu przekazano pod zarząd jeszcze jeden fragment diecezji wrocławskiej, leżącej na terytorium Czechosłowacji, tzw. Zaolzie, w sumie trzy dekanaty: Frysztat, Jabłonków i Karwina. Dodatkowo 13 I 1939 r. bp S. Adamski przejął zarząd nad skrawkiem diecezji nitrzańskiej w okręgu czadeckim (chodziło o dwie parafie: Czerne i Skalite). Z dniem l stycznia 1940 r. Zaolzie powróciło pod jurysdykcję biskupa wrocławskiego.

W momencie powołania do życia diecezja liczyła ok. 915 tys. wiernych, których liczba gwałtownie rosła w następnych dziesięcioleciach (w 1938  – 1305 tys., 1988 – 2500 tys. wiernych). Na Górnym Śląsku na początku lat trzydziestych XX w. żyło ponad 100 tys. ludzi używających języka niemieckiego. W wielu mieli oni możliwość uczestniczenia we mszach św. i nabożeństwach sprawowanych w języku niemieckim. Liczba Niemców w diecezji w okresie dwudziestolecia międzywojennego systematycznie cofała się (spowodowane to było licznymi wyjazdami do Niemiec). Znaczna część została wysiedlona po zakończeniu II wojny światowej.

W 1992 roku w wyniku nowego podziału administracyjnego Kościoła w Polsce uszczuplone zostało terytorium diecezji katowickiej: diecezji gliwickiej przekazano 6 dekanatów (200 tys. wiernych), a diecezji bielsko-żywieckiej – 8 dekanatów (350 tys. wiernych). Obecnie archidiecezję katowicką zamieszkuje ok. 1630 tys. mieszkańców.

Sieć dekanalna i parafialna

W chwili tworzenia diecezji katowickiej, jej strukturę terytorialną tworzyło 18 dekanatów i 179 parafii i stacji duszpasterskich. Bardzo szybko przybywało nowych kościołów i parafii. Wiele obiektów sakralnych zostało mocno uszkodzonych podczas działań wojennych, a kilka drewnianych kościołów całkowicie spłonęło. W latach 1945-1989 mimo niesprzyjających warunków zewnętrznych wybudowano ponad 150 nowych kościołów. Następnych kilkadziesiąt powstało po 1989 roku. W minionym okresie kilkakrotnie dochodziło do podziału diecezji na nowe dekanaty. Obecnie w jej skład wchodzą 34 dekanaty podzielone na 314 parafii. Głównym kościołem diecezji jest katedra Chrystusa Króla w Katowicach poświęcona w 1954 roku.

Biskupi diecezjalni i biskupi pomocniczy

Administracją Apostolską Śląska Polskiego, powołaną do życia w listopadzie 1922 r. kierował ks. August Hlond. Po utworzeniu diecezji katowickiej (śląskiej) został jej pierwszym biskupem. Po jego przejściu na stolicę prymasowską w Gnieźnie (1926), ordynariuszem katowickim został pochodzący z diecezji poznańskiej ks. Arkadiusz Lisiecki. Rządził diecezją tylko cztery lata. Po jego śmierci, w 1930 roku, kolejnym rządcą diecezji został ks. Stanisław Adamski (również z Poznania). Swój urząd sprawował długo, bo aż 37 lat, z tym jednak, że w 1950 r. ze względu na stan zdrowia, otrzymał biskupa koadiutora w osobie ks. Herberta Bednorza. Kierował on diecezją wpierw jako biskup koadiutor, a po śmierci bpa S. Adamskiego (12 XI 1967) jako samodzielny biskup. W 1985 roku przeszedł na emeryturę, a piątym ordynariuszem katowickim został ks. Damian Zimoń (od 1992 roku arcybiskup metropolita).

Diecezja katowicka w swojej historii miała następujących sufraganów: bp Teofil Bromboszcz, bp Juliusz Bieniek, bp Józef Kurpas, bp Czesław Domin, bp Janusz Zimniak, bp Gerard Bernacki, bp Piotr Libera, bp Stefan Cichy oraz bp Józef Kupny.

Podczas okupacji, gdy biskupi zostali internowani, a następnie wygnani z diecezji diecezją kierował za zgodą ordynariusza wpierw ks. Franciszek Strzyż, a po jego śmierci, ks. Franciszek Woźnica. W 1952 r. na tle sporu o katechizację w szkole, biskupi ponownie zostali wygnani z diecezji, a na ich miejsce kapituła katedralna pod przymusem wybrała posłusznych władzom komunistycznym wikariuszy kapitulnych: ks. Filipa Bednorza, a po jego śmierci ks. J. Piskorza (wybrany 13 I 1954).

Duchowieństwo, zakony i zgromadzenia zakonne

Duchowieństwo powstałej w 1925 roku diecezji rekrutowało się z kleru wrocławskiego, wychowanego i wykształconego w seminariach duchownych we Wrocławiu i Widnawie. Po plebiscycie (1921), wobec perspektywy powstania w polskiej części Śląska nowej diecezji, część księży postanowiła pozostać po stronie niemieckiej, gdy tymczasem inna grupa przeniosła się na stronę polską w obawie przed prześladowaniami za swoje przekonania narodowe. W sumie, diecezja rozpoczynała swe istnienie mając do dyspozycji ok. 300 księży. Spośród nich: 64 uważało się za Niemców, a 4 z nich posiadało obywatelstwo niemieckie. W 1922 r. Administrator Apostolski ks. August Hlond przyjął również do pracy w diecezji grupę księży z innych diecezji, w tym kilku spoza granic odrodzonej Polski. Problemy narodowościowe diecezji katowickiej oraz brak odpowiedniej liczby wykładowców z zakresu teologii skłoniły bpa A. Hlonda do podjęcia decyzji o założeniu seminarium duchownego w Krakowie, mimo że papież Pius XI doradzał założenie seminarium w Katowicach. W okresie międzywojennym na jednego duchownego przypadło w diecezji 3385 wiernych. Otuchą napawał fakt napływu dużej liczby kandydatów do kapłaństwa; w seminarium duchownym w Krakowie kształciło się w 1935 r. 159 alumnów. W przeddzień wybuchu II wojny światowej diecezja liczyła 489 księży. Prześladowania, jakie spotkały duchowieństwo, mocno przerzedziły jego szeregi. Najczęstszymi powodami prześladowań był udział księży w powstaniach śląskich i plebiscycie, wybitne zasługi dla kultury polskiej w okresie międzywojennym, działalność podziemna w nielegalnym ruchu charytatywnym i zbrojnym ruchu oporu AK, czy też niestosowanie się do zakazów władz okupacyjnych w zakresie duszpasterstwa. W sumie 157 księży zostało dotkniętych różnego rodzaju represjami (45 księży i kleryków poniosło śmierć). Dwóch duchownych zostało ogłoszonych błogosławionymi męczennikami: ks. Emil Szramek i ks. Józef Czempiel. Również okresie komunistycznym wielu duchownych spotkały represje w postaci aresztów, więzień i przymusowych wysiedleń. Ówczesne władze usiłowały także podzielić wewnętrznie duchowieństwo przez propagowanie tzw. Ruchu Księży Patriotów.

Po wojnie liczba duchownych systematycznie wzrastała. Aż do 1980 roku śląskie seminarium mieściło się w Krakowie. Od czasu usunięcia Wydziału Teologicznego z Uniwersytetu Jagiellońskiego klerycy odbywali studia teologiczne w ramach studium domesticum. Dzięki staraniom bpa H. Bednorza 3 XI 1980 siedziba Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego z Krakowa została przeniesiona do Katowic i znalazła miejsce w gmachu dawnego gimnazjum św. Jacka przy ul. Wita Stwosza. Obecnie alumni studiują wraz ze świeckimi na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Duchowieństwo diecezji katowickiej liczy dziś prawie 1100 księży. Kilkudziesięciu z nich pracuje na misjach oraz w krajach, gdzie brakuje miejscowych duchownych. W 1997 roku oddano do użytku Dom Księży Emerytów. Biskupa diecezjalnego w kierowaniu Kościołem lokalnym wspierają liczne wydziały kurialne i instytucje odpowiedzialne za poszczególne sektory życia duszpasterskiego.
Na terenie diecezji katowickiej powstało również wiele domów zakonnych męskich i żeńskich.

Duszpasterstwo

Powstająca diecezja katowicka przejęła w spadku po diecezji wrocławskiej bardzo dobrze zorganizowaną sieć parafialnych stowarzyszeń o celach dewocyjnych i społeczno-kulturalnych. W 1934 r. staraniem bpa S. Adamskiego nastąpiła centralizacja wszystkich stowarzyszeń społeczno-kulturalnych w diecezji w ramach Akcji Katolickiej. Natomiast bractwa i stowarzyszenia kościelne skupione zostały ramach Misji Wewnętrznej. Na specjalnych prawach funkcjonowały Związki Abstynenckie i Związek „Caritas”. Prawie 1/4 wiernych diecezji skupiona była w różnych organizacjach kościelnych.

Po wojnie, przez jakiś okres czasu, usiłowano w diecezji wskrzesić organizacje kościelne, ale po 1948 r. wskutek szykan, procesów i ostatecznie zakazu działalności wszystkie stowarzyszenia kościelne zawiesiły swoją działalność. Z biegiem lat świeccy katolicy zaczęli się zrzeszać w ramach coraz liczniej powstających ruchów kościelnych: Krucjata Wstrzemięźliwości, Ruch Światło-Życie, Ruch Dzieci Maryi, Katolicka Odnowa w Duchu Świętym, Legion Maryi, Focolari, Neokatechumenat i inne. Po 1989 roku możliwe stało się także zakładanie stowarzyszeń katolickich, takich jak: Akcja Katolicka, czy Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży. Jeszcze czasach PRL-u specjalny status otrzymały: Duszpasterstwo Akademickie, Duszpasterstwo Ludzi Pracy, Duszpasterstwo Środowisk Twórczych oraz inne duszpasterstwa stanowe.

Ważnymi wydarzeniami w powojennej historii diecezji katowickiej stały się: peregrynacja kopii obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej w 1966 roku (właściwie to pielgrzymowała po parafiach sama rama, gdyż obraz został „aresztowany” w drodze do Katowic), Synod Diecezjalny, który odbywał się w latach 1972-1975, wizyta Ojca Świętego Jana Pawła II w Katowicach (20 VI 1983) oraz powstanie Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (2000).

W diecezji katowickiej funkcjonuje kilka sanktuariów, z których najbardziej znane są Piekary Śląskie. Co roku odbywają się tam pielgrzymki stanowe mężczyzn i młodzieńców oraz kobiet i dziewcząt. Przez wiele lat uczestniczył w nich jako metropolita krakowski kard. Karol Wojtyła. Diecezja posiada domy rekolekcyjne w Kokoszycach i Brennej, w których organizowane są liczne spotkania formacyjne oraz dni skupienia dla świeckich i duchownych.

Dziełem charytatywnym zajmuje się Caritas Archidiecezji Katowickiej reaktywowane w 1989 roku. W okresie komunistycznym pomocą biednym i potrzebującym zajmował się Referat Charytatywny.

W 1986 roku założone zostało Muzeum Diecezjalne składające się z wystawy stałej „Gotycka sztuka sakralna Górnego Śląska” oraz wystaw okresowych prezentowanych w galerii sztuki współczesnej „Fra Angelico”.

Znaczące miejsce w misji ewangelizacyjnej zajmują media katolickie związane z diecezją katowicką: tygodnik „Gość Niedzielny (powstał w 1925 roku), Księgarnia i Drukarnia św. Jacka (powołane do życia w 1925 roku), radio eM (diecezjalne radio funkcjonujące od 1994 roku), a także rozwijający się od kilku lat portal internetowy „Wiara.pl”.

Papież Jan Paweł II bullą „Totus Tuus Poloniae Populus” z dnia 25 III 1992 r. podniósł diecezję katowicką do rangi archidiecezji. Tworzy ona, wraz z diecezjami gliwicką i opolską, metropolię katowicką (zwaną też metropolią górnośląską). Głównymi patronem archidiecezji są Matka Boża Piekarska oraz św. Jacek.

Wybitny znawca historii diecezji katowickiej, ks. prof. Jerzy Myszor, wyraża pogląd, że „katolicy patrzą przede wszystkim w przyszłość, ale potrzebują także spojrzenia w przeszłość, które rodzi szacunek dla dokonań minionych pokoleń wiernych Kościołowi i uczy pokory zwłaszcza wtedy, gdy przychodzi na myśl świadectwo wiary wielkich synów Śląska – błogosławionych: ks. Emila Szramka i ks. Józefa Czempiel oraz kandydata na ołtarze ks. Franciszka Blachnickiego”. Temu służy spojrzenie na historię 85 lat istnienia (archi)diecezji katowickiej. Bo przecież, „by zapanować nad teraźniejszością, trzeba zrozumieć przeszłość”.

Drogi Czytelniku,
cieszymy się, że odwiedzasz nasz portal. Jesteśmy tu dla Ciebie!
Każdego dnia publikujemy najważniejsze informacje z życia Kościoła w Polsce i na świecie. Jednak bez Twojej pomocy sprostanie temu zadaniu będzie coraz trudniejsze.
Dlatego prosimy Cię o wsparcie portalu eKAI.pl za pośrednictwem serwisu Patronite.
Dzięki Tobie będziemy mogli realizować naszą misję. Więcej informacji znajdziesz tutaj.
Wersja do druku
Nasza strona internetowa używa plików cookies (tzw. ciasteczka) w celach statystycznych, reklamowych oraz funkcjonalnych. Możesz określić warunki przechowywania cookies na Twoim urządzeniu za pomocą ustawień przeglądarki internetowej.
Administratorem danych osobowych użytkowników Serwisu jest Katolicka Agencja Informacyjna sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie (KAI). Dane osobowe przetwarzamy m.in. w celu wykonania umowy pomiędzy KAI a użytkownikiem Serwisu, wypełnienia obowiązków prawnych ciążących na Administratorze, a także w celach kontaktowych i marketingowych. Masz prawo dostępu do treści swoich danych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, wniesienia sprzeciwu, a także prawo do przenoszenia danych. Szczegóły w naszej Polityce prywatności.