Historia Zjazdów Gnieźnieńskich

Pod hasłem „Europa ludzi wolnych. Inspirująca moc chrześcijaństwa” w dniach 21-23 września odbędzie się XI Zjazd Gnieźnieński. Patronat honorowy nad wydarzeniem sprawuje prezydent RP Andrzej Duda, który otworzy obrady. Przypominamy historię Zjazdów Gnieźnieńskich.

I

I Zjazd Gnieźnieński odbył się w marcu 1000 r., kiedy do Gniezna, do grobu św. Wojciecha przybył, zaprzyjaźniony wcześniej z tym biskupem-męczennikiem, cesarz Otton III. Zjazd ten oznaczał przyjęcie Polski do grona państw europejskich. Nałożenie diademu na głowę Bolesława Chrobrego i wręczenie mu włóczni św. Maurycego przez cesarza interpretowane jest jako początek niepodległości i suwerenności państwa polskiego. Wydarzenie to miało zarazem charakter synodu kościelnego. Wraz z cesarzem przybyli kardynałowie z papieskim wysłannikiem na czele. Ogłoszono powstanie pierwszej na ziemiach polskich metropolii ze stolicą w Gnieźnie oraz trzech podlegających jej biskupstw w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Zjazd ten – poprzez erygowanie metropolii – oznaczał utworzenie samodzielnej, zależnej jedynie od Rzymu, administracji kościelnej na ziemiach polskich.

II

Tradycję organizowania zjazdów gnieźnieńskich – jako ważnych wydarzeń w dziedzinie duchowej i politycznej w skali europejskiej – podjął metropolita gnieźnieński abp Henryk Muszyński, zarazem delegat polskiego Episkopatu do Komisji Episkopatów Wspólnoty Europejskiej. Z jego inicjatywy, 3 czerwca 1997 r., w tysięczną rocznicę śmierci św. Wojciecha, odbył się II Zjazd Gnieźnieński, towarzyszący pielgrzymce Jana Pawła II do ojczyzny. Uczestniczył w nim papież i siedmiu prezydentów krajów Europy Środkowej i Wschodniej: prezydent Polski Aleksander Kwaśniewski, Czech – Vaclav Havel, Niemiec – Roman Herzog, Węgier – Arpad Göncz, Słowacji – Michal Kovacz, Litwy – Algirdas Brazauskas i Ukrainy – Leonid Kuczma.

Jan Paweł II wypowiedział wówczas – do prezydentów i 300 tysięcy zgromadzonych z tej okazji pielgrzymów – znamienne słowa: „Nie będzie jedności Europy, dopóki nie będzie ona wspólnotą ducha!”. Świętego Wojciecha nazwał „symbolem duchowej jedności Europy”. Podkreślił, że jego świadectwo jest nieprzemijające, gdyż cechuje je przede wszystkim umiejętność harmonijnego łączenia różnych kultur.

III

III Zjazd Gnieźnieński odbył się 12 marca 2000 r., kiedy to z okazji Wielkiego Jubileuszu Chrześcijaństwa u grobu św. Wojciecha miało miejsce najpierw ekumeniczne nabożeństwo połączone z wzajemnym wyznaniem win trzech tradycji chrześcijańskich, a następnie spotkanie prezydentów pięciu państw europejskich: Litwy – Valdasa Adamkusa, Niemiec – Johannesa Raua, Słowacji – Rudolfa Schustera, Węgier – Arpada Göncza i Polski – Aleksandra Kwaśniewskiego.

Legat papieski kard. Angelo Sodano oświadczył, że nowy, wspólny dom europejski, jeżeli ma być trwały, potrzebuje solidnego fundamentu, a fundamentem tym – który dawał oparcie Europie i światu w ciągu minionych dwóch tysięcy lat – jest Jezus Chrystus i Jego Ewangelia.

Następnie przedstawiciele trzech tradycji chrześcijańskich w Polsce – prymas Polski kard. Józef Glemp, zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego abp Sawa oraz biskup Kościoła Ewangelicko-Augsburgskiego Jan Szarek przeprosili w imieniu swoich wspólnot wyznaniowych za zniekształcanie sumienia, obojętność na cierpienie i egoizm oraz pychę i poniżanie innych. Na uroczystości te przybyli młodzi z całej Europy. Wypracowali oni rezolucję, w której apelowali, by przedsięwzięto wszelkie wysiłki wspierające dalszą integrację krajów i narodów Europy.

IV

IV Zjazd Gnieźnieński miał miejsce 15-16 marca 2003 roku, a organizowany był przez Forum Świętego Wojciecha, nową nieformalną strukturę laikatu w Polsce, skupiającą różnorodne ruchy i stowarzyszenia poczuwające się do współodpowiedzialności za przyszłość Europy. Zjazdowi – w którym wzięło udział ponad 600 osób z ponad 200 miejscowości i 80 ruchów – towarzyszyło hasło „Quo vadis, Europo?”.

Podczas szeregu spotkań z udziałem intelektualistów, biskupów i polityków zastanawiano się nad tym, czy obecność Polski w Unii stanowi zagrożenie czy też powinna być rozumiana jako szansa dla ewangelizacji. W przyjętym przez aklamację przesłaniu do „Polaków, Europejczyków, władz jednoczącej się Europy, chrześcijan i ludzi dobrej woli” uczestnicy spotkania napisali: „U progu nowej Europy nie może zabraknąć wartości i świadectwa życia chrześcijańskiego”. Zaapelowano m.in. o umieszczenie w preambule przyszłej Konstytucji Europejskiej zapisu o religijnym dziedzictwie Europy, gwarancji w aktach prawnych UE poszanowania życia od poczęcia do naturalnej śmierci oraz anulowania unijnej rezolucji zachęcającej państwa kandydujące do wprowadzania aborcji na życzenie.

W specjalnym telegramie do Jana Pawła II uczestnicy Zjazdu zapewnili, że Kościół w Polsce nie lęka się Europy, modli się i podejmuje refleksję nad „nad przyszłym obliczem Starego Kontynentu, jego tożsamością, kulturą i duchowością”

V

Kontynuacją tej formuły zjazdów był V Zjazd Gnieźnieński pod hasłem „Europa ducha” (12-14 marca 2004). Zamiarem organizatorów – świeckich zgromadzonych w Forum Świętego Wojciecha, ściśle współpracujących z abp. Henrykiem Muszyńskim – było ukazanie współczesnych duchowych źródeł Europy, z których wciąż można obficie czerpać. Kongres zgromadził najwybitniejszych świadków wiary doby współczesnej, postaci, które zdają się ukazywać nową wiosnę Kościoła, zapowiadaną w proroczy sposób przez Jana Pawła II. Przybyli m.in. założyciele i duchowi liderzy nowych wspólnot apostolskich powstałych w Kościele po Soborze Watykańskim II. Pokazują one, że chrześcijaństwo może być w Europie wciąż wyjątkowo silną i żywą inspiracją.

Uczestnicy Zjazdu, reprezentujący ok. 150 ruchów i stowarzyszeń chrześcijańskich, pochodzili z 15 krajów, z różnych części Europy. Była to niezwykła okazja do wzajemnej wymiany darów. Odkrywaliśmy, jak wiele możemy nauczyć się od naszych braci z Zachodu, rozumiejących swą wiarę wprost jako powołanie do przemiany otaczającego świata, jak również od chrześcijan ze Wschodu, wnoszących do wspólnego skarbca głębię medytacji i liturgii.

Gnieźnieńskie spotkanie było wielką modlitwą za Europę przyszłości. Za pośrednictwem specjalnego telemostu uczestnicy kongresu połączyli się z papieżem i młodzieżą z 10 krajów wstępujących do UE, aby wspólnie odmówić różaniec w intencji jednoczącego się kontynentu.

VI

VI Zjazd Gnieźnieński obradował pod hasłem „Europa dialogu”, w dniach 16-18 września 2005 roku. Niemal półtora tysiąca liderów organizacji chrześcijańskich z kilkunastu krajów Europy wspólnie się modliło i debatowało, jak prowadzić dialog ze współczesną Europą. Patronowało im pytanie: Jak doprowadzić do tego, aby starzejąca się Europa na nowo odkryła i otworzyła się na te uniwersalne wartości, dzięki którym powstała i którym zawdzięcza swoją tożsamość?

Uczestnikami gnieźnieńskiej debaty byli także pasterze Kościołów chrześcijańskich, przedstawiciele Komisji Europejskiej, znani intelektualiści, ludzie kultury i politycy europejscy. Papież Benedykt XVI w swym przesłaniu nazwał gnieźnieńskie spotkanie szkołą dialogu dla środowisk laikatu krajów Europy, głównie środkowej i wschodniej, a zarazem „największym w tej części Europy spotkaniem ruchów i stowarzyszeń chrześcijańskich”. Papieża na kongresie reprezentował kard. Walter Kasper, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan. Obecne były najwyższe władze Kościoła w Polsce oraz przedstawiciele Polskiej Rady Ekumenicznej z jej prezesem, prawosławnym abp. Jeremiaszem. Przyjechały wybitne postaci europejskiego chrześcijaństwa, z ewangelickim biskupem Wolfgangiem Huberem czy bp. Hilarionem reprezentującym Patriarchat Moskwy i Wszechrusi. Przybyli też prominentni przedstawiciele środowisk żydowskich i muzułmańskich. Wśród czołowych polityków europejskich nie zabrakło słynnego architekta rozszerzenia UE, byłego kanclerza Helmuta Kohla, jak również obecnych komisarzy europejskich: Jana Figiela i Danuty Huebner.

Wydarzeniem bez precedensu była modlitwa wzajemna Żydów, chrześcijan i muzułmanów w intencji Europy, która odbyła się na gnieźnieńskim rynku 17 września. Po raz pierwszy w historii modlili się za siebie nawzajem przedstawiciele trzech wielkich religii monoteistycznych.

VII

VII Zjazd Gnieźnieński pod hasłem „Człowiek drogą Europy” miał miejsce od 15 do 17 czerwca 2007 r. Osią dyskusji i wykładów było pytanie: Kim jest człowiek? Na ile człowiek – w pełni jego godności – stanowi fundament cywilizacji Europy? A w jakich sferach człowieczeństwo – najgłębiej rozumiane – jest wciąż zagrożone? W Zjeździe, który zgromadził ok. 600 gości z kilkunastu krajów Wschodu i Zachodu Europy, uczestniczyli chrześcijanie różnych wyznań, przedstawiciele ruchów religijnych, delegaci innych religii oraz politycy. Gośćmi Zjazdu byli m.in. sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej kard. Tarcisio Bertone, prezydent Polski Lech Kaczyński i przewodniczący Parlamentu Europejskiego Hans-Gert Poettering.

Program trzydniowego spotkania wypełniły wykłady, dyskusje i warsztaty dotyczące dialogu religii i kultur, wyzwań bioetyki, problemów europejskiej rodziny – tego, jak czynić nasz świat bardziej ludzkim. Nie zabrakło też koncertów i imprez artystycznych. Szczególnym wydarzeniem było nabożeństwo ekumeniczne zatytułowane „Droga światła ze Zmartwychwstałym”, w którym ulicami Gniezna przeszli przedstawiciele 11 Kościołów chrześcijańskich.

VIII

„Rodzina nadzieją Europy” to hasło VIII Zjazdu Gnieźnieńskiego, który odbył się w dniach 12-14 marca 2010 roku. Zasadniczym celem tej edycji kongresu było ukazanie, że kwestia małżeństwa i rodziny jest kluczowa dla przyszłości Europy, a właściwe myślenie o małżeństwie i rodzinie ma szerokie konsekwencje dla myślenia o Kościele, polityce i Europie. Dlatego w programie obrad zaplanowano specjalny dzień poświęcony polityce rodzinnej. Prezentację jej zasad powierzono liderom organizacji rodzinnych z różnych krajów. Do dyskusji zaproszono także najważniejszych polskich polityków odpowiedzialnych za tę dziedzinę, zarówno z kręgów rządowych, jak i opozycyjnych. Ważnym wydarzeniem Zjazdu było wystąpienie prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Jego zdaniem w dziele odbudowy rodziny w Europie Polska ma do spełnienia wyjątkową misję.

Zjazd pomógł również rodzinom w budowaniu swego życia i w prawidłowym kształtowaniu wzajemnych relacji. Wybitni psychologowie i terapeuci w formie wykładów bądź specjalnych zajęć o charakterze warsztatowym omawiali różnorodne problemy, z jakimi przychodzi konfrontować się rodzinom.

Szczególny charakter miała „Ekumeniczna Droga Życia”, która przeszła ulicami Gniezna. Nabożeństwu przewodniczyli zwierzchnicy i przedstawiciele rodzin z dziesięciu Kościołów chrześcijańskich.

IX

IX Zjazd Gnieźnieński odbywał się w dniach 16-18 marca 2012 r. pod hasłem „Europa obywatelska. Rola i miejsce chrześcijan”. Oficjalnie zainaugurowali go: nowy gospodarz Zjazdów, prymas Polski abp Józef Kowalczyk oraz prezydent RP Bronisław Komorowski. Zjazd poświęcony był zadaniom i wyzwaniom stojącym przed chrześcijanami we współczesnym społeczeństwie obywatelskim.

W przesłaniu do Europejczyków zatytułowanym „Święty obywatel to dobry obywatel” uczestnicy Zjazdu stwierdzili: „Wiara nie jest dla nas ucieczką od świata, lecz motywacją do służby i zaangażowania”. Zjazd ten pokazał, że także współczesna demokracja potrzebuje religii: „dla budowania wspólnego dobra na naszym kontynencie niezbędne jest uznanie publicznego charakteru religii i jej niezastąpionej roli jako źródła kapitału społecznego, jako nauczyciela wartości, które są fundamentem wolnego społeczeństwa”.

Pozdrowienia do uczestników Zjazdu skierował także Benedykt XVI. „Chrześcijaństwo, choć ukierunkowuje człowieka ku wieczności, nie zwalnia go z troski o rzeczywistość doczesną, co więcej zachęca do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym w duchu miłości Boga i bliźniego” – napisał papież.

W trzydniowe spotkanie w Gnieźnie zaangażowanych było w sumie ponad 1000 osób, w tym młodzież ze szkół gnieźnieńskich. Uczestnicy Zjazdu pochodzili z Polski, Rosji, Ukrainy, Białorusi, Mołdawii, Armenii, Gruzji i Niemiec. Dzięki specjalnym Warsztatom Obywatelskim Zjazd był dla nich także swoistą sesją formacyjną – praktyczną lekcją, jak być dobrym chrześcijaninem i dobrym obywatelem.

Wśród prelegentów Zjazdu byli Polacy oraz goście z Hiszpanii, Niemiec, Austrii i Czech, m.in. były przewodniczący Parlamentu Europejskiego prof. Jerzy Buzek, rzecznik praw obywatelskich prof. Irena Lipowicz, kard. Stanisław Ryłko z Watykanu, ks. prof. Tomáš Halík, naczelny rabin Polski Michael Schudrich, delegaci Kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej, liczni liderzy społecznych organizacji katolickich i pozarządowych.

X

„Europa nowych początków. Wyzwalająca moc chrześcijaństwa” – to temat jubileuszowego X Zjazdu Gnieźnieńskiego. Odbył się on w dniach 11-13 marca 2016 r. Po raz pierwszy gospodarzem Zjazdu był nowy metropolita gnieźnieński, prymas Polski, abp Wojciech Polak. Honorowym patronem Zjazdu i głównym mówcą sesji otwarcia był prezydent RP Andrzej Duda.

Inspiracją Zjazdu była 1050. rocznica chrztu Polski z roku 966. Równocześnie Zjazd nawiązywał do wyraźnej potrzeby głębokiej odnowy, jaką da się odczuć we współczesnym życiu Kościoła, Polski i Europy – co wyrażało hasło „nowych początków”. Organizatorzy – Prymas Polski i kilkanaście współpracujących z nim ruchów, stowarzyszeń i organizacji chrześcijańskich – zaprosili do Gniezna takich prelegentów, panelistów i ekspertów warsztatowych, którzy byli jednocześnie świadkami. Dzięki temu X Zjazd stał się doświadczeniem wyzwalającej mocy Ewangelii.

Wśród prelegentów Zjazdu byli m.in. kard. Luis Antonio Tagle z Filipin i abp Światosław Szewczuk, arcybiskup większy kijowsko-halicki, zwierzchnik Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego, a także inne osoby z Francji, Niemiec, Portugalii, Rosji, Szwecji, Ukrainy, Włoch. Podczas zjazdu odbyła się bezprecedensowa debata wokół idei pojednania, jakie powinno nastąpić po zakończeniu wojny jaka obecnie toczy się na wschodzie Ukrainy. Brali z niej udział Ukraińcy i Rosjanie.

Niezapomnianym przeżyciem dla uczestników Zjazdu stało się ekumeniczne nabożeństwo dziękczynno-pokutne w katedrze gnieźnieńskiej zatytułowane „Rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa” z homilią bp. Grzegorza Rysia. Dużym powodzeniem cieszyły się „Warsztaty chrześcijańskiej wolności” – praktyczna lekcja, jak zachęcać siebie i innych do nowych początków.

„Świadomość chrześcijańskich korzeni i wdzięczność za przebyte już etapy duchowej drogi umacniają nas w przekonaniu, że postęp człowieka i całych społeczeństw wcale nie musi oznaczać głębokiej sekularyzacji. Wręcz przeciwnie, prawdziwa nowoczesność potrzebuje solidnych duchowych fundamentów” – stwierdzili uczestnicy Zjazdu w przesłaniu końcowym. Deklarowali, że chcą być ludźmi pojednania. Apelowali, „żeby chrześcijańskie miłosierdzie wobec ludzi uciekających przed nędzą, prześladowaniami i wojną padło ofiarą przetargów oraz kłótni politycznych”.