Hiszpański Kościół walczy z nadużyciami seksualnymi

Współpraca między państwem a Kościołem katolickim w walce z nadużyciami seksualnymi hiszpańskich duchownych uzależniona jest od pokonania narosłej przez kilka pokoleń nieufności między obiema stronami. Niemało w nich obciążeń historycznych oraz ideologii.

Konflikt wokół planowanej przez socjalistyczny rząd Pedro Sancheza ekshumacji i przeniesienia prochów generała Francisco Franco poza mauzoleum wojny domowej w Dolinie Poległych pokazuje, jak przeszłość wciąż mocno oddziałuje na życie polityczne i społeczne za Pirenejami. Maria Marin, katolicka działaczka z Kantabrii, na północy kraju, wskazuje, że wspomnienia z zakończonej w 1939 r. wojnie domowej wciąż są żywe oraz pielęgnowane przez rodziny. – Wiele zależy od tego, po której stronie była konkretna osoba podczas konfliktu – republikańskiej czy frankistowskiej. Podziały te przechodzą bowiem z pokolenia na pokolenie i utrzymują się generalnie do dziś dnia – wyjaśnia nam Marin. Podobnego zdania jest Jose Garcia, pochodzący z okolic Walencji. Wskazuje, że dla wielu osób o poglądach lewicowych skojarzenia dotyczące frankizmu związane są z Kościołem katolickim. – Wciąż wielu Hiszpanów pamięta bliskie kontakty Kościoła z generałem Francisco Franco i generalizuje. Nierzadko mają też negatywne nastawienie do hierarchii, a nawet duchowieństwa – zaznacza Garcia.

Atmosfera nieufności

Znawcy relacji państwo-Kościół w Hiszpanii wskazują, że przeszłość poważnie ciąży na kwestii rozwiązania problemu wykorzystywania seksualnego nieletnich przez duchownych. Niektórzy biskupi zaznaczają, że “slogany dotyczące przestępstw seksualnych w Kościele” są niczym bezpodstawny zarzut, a socjalistyczny rząd przesadnie używa tematu nadużyć jako oręża w działaniach “rewanżystowskich” wobec Kościoła.

Tymczasem w dalszym ciągu ani prokuratura generalna w Madrycie, ani ministerstwo sprawiedliwości nie posiada pełnej wiedzy na temat zjawiska nadużyć seksualnych w Kościele. Wprawdzie w styczniu prokurator generalna Maria Jose Segarra wezwała ministerstwo sprawiedliwości do opracowania statystyk na ten temat, ale resort podległy minister Dolores Delgado dotychczas nie ustosunkował się do tego wniosku. Z dostępnych danych za 2018 r., które dotyczą całego społeczeństwa, wynika natomiast, że w Hiszpanii zgłoszono 1091 przypadków wykorzystywania seksualnego osób nieletnich. Rok wcześniej organy ścigania zostały zawiadomione o 965 takich zdarzeniach. Madrycki dziennik “Publico” wskazuje tymczasem, iż zaledwie 30 proc. zgłoszonych przypadków nadużyć seksualnych wobec nieletnich trafia ostatecznie na rozprawy sądowe. Przypomina również, że ponad 85 proc. agresji na tle seksualnym wobec dzieci jest popełnianych w Hiszpanii przez mężczyzn wchodzących w skład rodziny lub najbliższego otoczenia i znajomych. Według ostatnich statystyk ministerstwa sprawiedliwości w Madrycie, obejmujących 2017 r., w ciągu roku za przestępstwa seksualne wobec dzieci skazanych zostało w Hiszpanii 320 osób, wśród których były cztery kobiety.

Naciski prokuratury

W ostatnich tygodniach atmosfera nieufności między władzami Kościoła a hiszpańskim wymiarem ścigania pogłębiła się po opublikowaniu uwag prokuratury generalnej w Madrycie wobec kierownictwa katolickiej hierarchii. W dokumencie, który ujawnił dziennik “El Mundo”, prokuratura generalna wskazała, że chciałaby, aby władze kościelne nie analizowały we własnym zakresie denuncjacji składanych na duchownych, ale kierowały je bezpośrednio do służb państwowych. Według przedstawicieli hiszpańskiego wymiaru ścigania po otrzymaniu informacji o potencjalnym nadużyciu, wiadomość ta powinna zostać skierowana natychmiast i w sposób bezpośredni do prokuratury lub na policję. Pomysłodawcy twierdzą, że poprzez błyskawiczne przekazywanie przez Kościół organom ścigania informacji o możliwych przypadkach nadużyć, “można byłoby usprawnić” formy zwalczania napaści na tle seksualnym. Prokuratura generalna wskazała na Australię, Austrię i Holandię, gdzie władze kościelne zgodziły się na uruchomienie wspólnego mechanizmu informowania o nadużyciach. – W naszym kraju istnieje pilna potrzeba stworzenia sprawnych mechanizmów właściwej prewencji, ujawniania, ścigania i naprawiania tego typu zdarzeń popełnionych w instytucjach kościelnych – napisała prokuratura generalna w Madrycie.

Póki co, przedstawiciele hiszpańskiego Episkopatu negatywnie ustosunkowują się do żądań prokuratury generalnej, twierdząc, że wewnętrzne śledztwa kościelne służą m.in. wykluczeniu pomówień, donosów i bezpodstawnych oskarżeń wobec duchownych. Pod koniec lutego przewodniczący Konferencji Episkopatu Hiszpanii kard. Ricardo Blazquez zapowiedział, że kierowana przez niego instytucja jest gotowa współpracować z organami ścigania, ale nie przeprowadzi ona dochodzenia w sprawie dawnych nadużyć seksualnych osób duchownych wobec nieletnich. Hierarcha wyjaśnił, że episkopat “nie posiada odpowiednich narzędzi” do przeprowadzenia rzeczowego śledztwa w tej sprawie.

Pierwsze komisje

Inauguracja współpracy hierarchów z osobami świeckimi w zwalczaniu nadużyć seksualnych miała miejsce w lutym. W diecezji Astorgi, w północno-zachodniej Hiszpanii, powołano do życia instytucję zajmującą się opieką nad osobami pokrzywdzonymi. Jak wyjaśnił lokalny biskup Juan Antonio Menendez, nowa instytucja zajmie się przede wszystkim osobami nieletnimi, które padły ofiarą nadużyć seksualnych na terenie diecezji Astorgi. – W skład nowego organu naszej diecezji wejdą m.in. psycholodzy oraz prawnicy, zarówno specjaliści od prawa kanonicznego, jak i cywilnego – wyjaśnił bp. Menendez.

Według deklaracji przedstawicieli hiszpańskiej Konferencji Episkopatu powstała w diecezji Astorgi instytucja jest projektem pilotażowym, a jednocześnie potencjalnym wzorcem dla innych instytucji w kraju. Dotychczas żadna z hiszpańskich diecezji nie zadeklarowała jeszcze zamiaru uruchomienia podobnego podmiotu.

Z kolei w marcu ordynariusz diecezji Solsona, w Katalonii, biskup Xavier Novell zainaugurował na administrowanym terenie komisję do zbadania nadużyć seksualnych duchownych. Zbada ona ewentualne przypadki wykorzystywania seksualnego nieletnich od 1930 r. W liście skierowanym do wiernych diecezji Solsona bp Novell zapowiedział, że badane będą doniesienia o nadużyciach ze strony duchownych, a także księży, którzy tuszowali ewentualne przestępstwa na tle seksualnym. Biskup udostępniając wiernym kontakt mailowy i telefoniczny do diecezjalnej komisji zapewnił, że ofiarom i świadkom nadużyć seksualnych zapewniona zostanie dyskrecja. W liście, który został odczytany w parafiach diecezji Solsona podczas niedzielnych mszy, ordynariusz zaapelował o porzucenie lęków przed ujawnieniem prawdy na temat ewentualnych nadużyć. – Nie zastanawiajcie się czy ci przestępcy jeszcze żyją. Będziemy działać w sposób zdeterminowany, zgodny z obowiązującym prawem. (..) Proszę tych, którzy wiedzą coś na ten temat, aby nie bali się mówić. Rozumiem ból, który może towarzyszyć tym wspomnieniom, ale warto pamiętać, że zachowanie ciszy jest niczym współudział w przestępstwie, a jednocześnie zagrożeniem dla przyszłych ofiar – napisał bp Novell.

Własne śledztwa

W 2018 r. działające na terenie Hiszpanii zakony jezuitów i klaretynów ujawniły, że przeprowadzą własne śledztwa w sprawie rzekomych nadużyć seksualnych wobec nieletnich w prowadzonych przez nie placówkach oświatowo-wychowawczych na przestrzeni kilku ostatnich dekad. Przełożony katalońskiej prowincji jezuitów ks. Llorenc Puig wyjaśnił wówczas, że wnioski z dochodzeń zostaną podane do publicznej wiadomości z “poszanowaniem woli ofiar oraz prawa do domniemania niewinności” osoby oskarżonej. Wezwał też potencjalnych poszkodowanych do zgłaszania się do tego zakonu.

Tymczasem w dalszym ciągu władze Kościoła z kierownictwem stowarzyszenia ANIR reprezentującego ofiary nadużyć seksualnych w Hiszpanii. Jednym z punktów spornych jest powołanie mieszanej komisji śledczej. Juan Cuatrecasas, prezes organizacji przyznaje, że podejmowane rozmowy nie przyniosły rezultatu w niemal wszystkich poruszanych kwestiach. Uczestniczący w negocjacjach kard. Blazquez wskazał tymczasem, że ustosunkowanie się hiszpańskiego Kościoła do żądań stowarzyszenia, ukarania nie tylko winnych nadużyć, ale również tych, którzy zatajali przestępstwa seksualne wobec nieletnich, było dotychczas trudne, gdyż Stolica Apostolska nie miała wcześniej wypracowanych zasad działania. Dodał też, iż hierarchia kościelna nie chce upubliczniać informacji z negocjacji jeśli w rozmowach uczestniczą ofiary wykorzystywania seksualnego. W dotychczasowych spotkaniach tymczasem brał udział m.in. wiceszef stowarzyszenia ANIR, który w przeszłości padł ofiarą nadużyć w diecezji Leon.

Plan walki w szkołach

Pomimo impasu w rozmowach hierarchii kościelnej z socjalistycznym rządem Pedro Sancheza oraz niełatwych negocjacji ze stowarzyszeniem ofiar nadużyć seksualnych duchownych organizacje katolickie podejmują rozmaite inicjatywy prewencyjne. W marcu władze grupującego katolickie szkoły stowarzyszenia „Escuelas Catolicas” (ES) wysłały do dyrekcji wszystkich 6000 hiszpańskich placówek oświatowych tej sieci protokół ze wskazówkami dotyczącymi ochrony dzieci przed nadużyciami seksualnymi. Zastępca przewodniczącego ES Luis Centeno ujawnił, że choć “odsetek duchownych skazanych z powodu nadużyć seksualnych przeciwko nieletnim jest niewielki”, ale instytucje wchodzące w skład „Escuelas Catolicas” będą prowadziły politykę zerowej tolerancji wobec ewentualnych przestępstw na tym polu. Wyjaśnił, że protokół nakazuje dyrekcji szkół aktywne działanie w przypadku jakiegokolwiek przypadku podejrzenia zaistnienia przypadku napastowania seksualnego. Dokument przewiduje, iż w sytuacji potencjalnego przestępstwa informacja ta powinna być zgłoszona wymiarowi ścigania w okresie krótszym niż 24 godziny. Wewnętrzne dochodzenie, według opracowanych przez ES zasad, ma zostać przeprowadzone w sposób jak najmniej szkodliwy dla ofiary, zaś w przypadku orzeczenia sądowej winy agresora seksualnego musi on zostać natychmiast wydalony z placówki oświatowej.

Wśród jednostek sieci „Escuelas Catolicas” przeważają placówki oświatowe funkcjonujące jako duże centra edukacyjne, w których razem działa przedszkole, szkoła podstawowa oraz gimnazjum. Według władz EC łącznie w placówkach tych uczy się obecnie 1,2 mln uczniów. Stanowią one około 15 proc. wszystkich szkół działających na terenie Hiszpanii. Ich odsetek wśród prywatnych placówek oświatowych tego kraju stanowi prawie 60 proc.

Przed pierwszym dzwonkiem

Na kilka tygodni przed rozpoczęciem nowego roku szkolnego kierownictwo hiszpańskich szkół katolickich opracowało plan działań mający służyć przeciwdziałaniu wykorzystywaniu seksualnemu nieletnich. Listę konkretnych czynności zaprezentowano w czerwcu podczas zorganizowanej w Madrycie konferencji, która odbyła się pod koniec maja we współpracy z Konferencją Episkopatu Hiszpanii. Jak poinformowała Victoria Moya z kierownictwa sieci „Escuelas Catolicas”, głównymi punktami programu walki ze zjawiskiem nadużyć seksualnych wobec nieletnich jest brak tolerancji wobec osób podejrzewanych o takie praktyki, a także osób ukrywających nadużycia. Dodała, że w sytuacji stwierdzenia nadużyć konieczne jest zapewnienie opieki psychologicznej ofiarom.

Uczestnicy madryckiej konferencji zgodzili się, iż konieczne jest również budowanie wzajemnego zaufania pomiędzy kadrą pedagogiczną a uczniami, które może służyć w przyszłości ujawnieniu ewentualnych zdarzeń dotyczących wykorzystywania seksualnego nieletnich. Organizatorzy konferencji ujawnili, że wytyczne do walki z nadużyciami na tle seksualnym w szkołach katolickich wypracowane zostały wraz z ekspertami Konferencji Episkopatu Hiszpanii, a ochrona dzieci dotyczy zarówno nadużyć seksualnych, jak też “nadużyć władzy i sumienia”. – To prawda, że w ostatnim czasie pojawiły się sytuacje, na które trzeba odpowiedzieć w sposób szybki i konkretny. Z drugiej jednak strony należy szukać sposobów na to, aby podobne przypadki już nigdy więcej się nie zdarzyły – wyjaśnili organizatorzy madryckiej konferencji.