Instytut Pileckiego upamiętni Polaków zamordowanych za pomoc Żydom

W czwartek 15 września w Chmielniku Instytut Pileckiego upamiętni Mariannę i Wacława Stradowskich, zamordowanych przez Niemców za ukrywanie pięciorga Żydów: braci Pasternaków oraz małżeństwa z dzieckiem. Mszy św. z tej okazji będzie przewodniczył w kościele parafialnym bp Jan Piotrowski.

Projekt nosi nazwę „Zawołani po imieniu”. Łącznie z bohaterami z Chmielnika zostały już „Zawołane po imieniu” 64 osoby. Program jest objęty Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości.

Po Mszy św. o godz. 12.00 w kościele pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Chmielniku, nastąpi odsłonięcie tablicy upamiętniającej rodzinę Stardowksich, przy skrzyżowaniu ulic Wspólnej i Lubańskiej.

Maria (Marianna) Stradowska z domu Piotrowska (ur. 1900) wraz z trójką dzieci: Wacławem (ur. 1921), Matyldą (ur. 1924) i Kazimierą (ur. 1926) mieszkała w domu przy ul. Szydłowskiej w Chmielniku. Była wdową samodzielnie utrzymującą rodzinę, prowadzącą gospodarstwo rolne.

W Chmielniku od wieków mieszkała społeczność żydowska – w międzywojniu stanowiła ok. 80 proc. mieszkańców. Już w pierwszej połowie 1941 r. w mieście powstało getto, w którym umieszczono nie tylko chmielnickich Żydów, ale także zwiezionych z innych miast okupowanej Polski. Kilkanaście miesięcy później rozpoczęła się likwidacja getta, która ostatecznie zakończyła się w grudniu tego samego roku. Żydów zgromadzono na tzw. rynku bydlęcym, oddalonym od miasta o dwa kilometry. Niemcy na miejscu zamordowali ok. pięciuset Żydów, pozostałych (ok. 13 tys.) przewieziono głównie do Treblinki.

Jak podaje badający sprawę Stradowskich dr Wojciech Cedro z Instytutu Pileckiego: – Kiedy rozpoczęła się likwidacja chmielnickiego getta, do rodziny Stradowskich przyszła z prośbą o pomoc grupa Żydów: dwaj bracia Pasternakowie oraz niezidentyfikowane z nazwiska małżeństwo z mniej więcej dziesięcioletnim dzieckiem. Maria i jej nastoletnie dzieci dali im schronienie we własnym domu i umieścili żydowskich lokatorów w pokoju, w którym wcześniej trzymali sprzęt rolniczy. 31 stycznia 1943, najprawdopodobniej wskutek donosu, do domu Stradowskich przyszli niemieccy żandarmi. Drogę wskazał im jeden z mieszkańców Chmielnika. Na miejscu żandarmi odnaleźli kryjówkę i zamordowali pięcioro Żydów. Zwłoki ofiar zostały zabrane i pochowane na cmentarzu żydowskim w Chmielniku.

Marii i trójce jej dzieci udało się uciec. Rodzina wróciła do domu, kiedy żandarmi odeszli, jedynie Wacław – z obawy o swoje bezpieczeństwo – pozostał w ukryciu. Dom prawdopodobnie był obserwowany, bo kiedy kilka dni później zjawił się w nim Stradowski, natychmiast wraz z matką został zatrzymany przez żandarmów. Odbyła się ich rozprawa przed sądem specjalnym w Kielcach. Maria i Wacław Stradowscy zostali skazani na karę śmierci.

19-letnia Matylda i dwa lata młodsza Kazimiera zostały same na gospodarstwie. Jeździły na widzenia z matką i bratem, wysyłały paczki z żywnością, listy. Napisały też podanie do gubernatora Hansa Franka, wierząc, że uda się uzyskać złagodzenie kary. Wyrok śmierci został jednak utrzymany. Niemcy zamordowali Marię i Wacława Stradowskich 23 grudnia 1943 r. Matylda i Kazimiera nie otrzymały też wiadomości o wykonaniu wyroku, dostały jedynie paczkę z rzeczami matki i brata.

Sadzono podejrzanych o denuncjację. W 1947 r. odbył się proces Stefana Pawłowskiego, posądzonego o współpracę z niemieckim okupantem. Pawłowskiego uniewinniono. Juliana Świątka, jednego z niemieckich żandarmów, początkowo skazano na karę śmierci, w 1950 r. wyrok zmniejszono do 15 lat więzienia, a w 1956 r. do 10 lat. Drugi z żandarmów, Bernhard Krause, nigdy nie odpowiedział za swoje czyny.

Uroczystość w Chmielniku, jak wszystkie inne dotąd zrealizowane, jest przygotowana we współpracy z Powiatem Kielce i Gminą Chmielnik.

Jak informuje dr Anna Stróż-Pawłowska, koordynatorka programu „Zawołani po imieniu” – w Chmielniku do inicjatywy dołączył Ośrodek Edukacyjno-Muzealny „Świętokrzyski Sztetl”, który w swojej przestrzeni wystawienniczej pokaże wystawę mobilną „Zawołani po imieniu” oraz przeprowadzi warsztaty.

Program “Zawołani po imieniu” poświęcony jest osobom narodowości polskiej zamordowanym za pomoc Żydom w czasie okupacji niemieckiej. Instytut Pileckiego podejmuje starania, aby te lokalne doświadczenia stały się częścią powszechnej świadomości historycznej.