Irańska obrończyni praw człowieka laureatką Pokojowej Nagrody Nobla

Pokojową Nagrodę Nobla za 2023 rok otrzymała irańska obrończyni praw człowieka i dziennikarka Narges Mohammadi. Poinformował o tym Norweski Komitet Noblowski 6 października w Oslo. Tegoroczna laureatka odsiaduje 10-letni wyrok w okrytym złą sławą więzieniu Evin w Teheranie za „szerzenie propagandy”.

„Pokojowa Nagroda Nobla jest wyrazem uznania dla odważnych i nieprzerwanych działań 51-latki oraz dla całego obecnego ruchu protestacyjnego przeciwko uciskowi w Iranie” – powiedziała przewodnicząca Komitetu, Berit Reiss-Andersen. Wyraziła przy tym „nadzieję, że ta nagroda stanowi zachętę do kontynuowania tej pracy”.

Mohammadi, wiceprezeska Centrum Obrońców Praw Człowieka (Defenders of Human Rights Center /DHRC), kierowanego przez poprzednią irańską pokojowoą noblistkę (z 2003) Szirin Ebadi, była wielokrotnie więziona i skazywana. Po śmierci 22-letniej Mahsy Amini w areszcie policyjnym we wrześniu 2022 r., podczas protestów pod hasłem „Kobieta – życie – wolność”, Mohammadi informowała między innymi o torturach w irańskich aresztach śledczych i napaściach seksualnych na więźniarki.

Reiss-Andersen zaapelowała do rządu Iranu o zwolnienie Mohammadi, aby w grudniu mogła osobiście odebrać w Oslo przyznaną jej nagrodę.

Pokojowa Nagroda Nobla Pokojowa należy do najbardziej renomowanych wyróżnień na świecie. Pierwszymi jej laureatami byli w 1901 r. Szwajcar Henri Dunant – założyciel Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża i francuski pacyfista Frédéric Passy.

Nagroda nosi imię szwedzkiego chemika i wynalazcy Alfreda Nobla (1833-96), który w swoim testamencie zapisał, że jego spadek ma tworzyć podstawę dla pięciu międzynarodowych nagród za osiągnięcia w fizyce, chemii, literaturze, medycynie i pokoju. W 1968 r. – ku czci fundatora – dołączono jeszcze nagrodę w dziedzinie ekonomii.

Zgodnie z życzeniem Nobla Nagroda Pokojowa powinna być przyznawana osobie, która najbardziej się zasłużyła w rozwijaniu braterstwa między narodami lub organizowała kongresy pokojowe. Ponadto fundator postanowił, że nagrody w czterech dziedzinach ma przyznawać szwedzki Komitet Noblowski, natomiast kandydata do Pokojowego Nobla ma wyszukiwać pięciu członków parlamentu norweskiego. Wysokość nagrody zależna jest od bieżącego stanu posiadania fundacji noblowskiej. Podczas pierwszej edycji nagrody było to 150 800 koron szwedzkich, w tym roku wartość nagrody wynosi 11 mln koron (prawie 950 000 euro). Uroczystość jej wręczenia odbywa się 10 grudnia w Oslo, w rocznicę śmierci fundatora.

Wśród najbardziej znanych laureatów Pokojowej Nagrody Nobla są: Nelson Mandela (1993), Barack Obama (2009), św. Matka Teresa z Kalkuty (1979), Albert Schweitzer (1952) i Lech Wałęsa (1983). W tym roku na liście kandydatów do pokojowego Nobla znalazło się 351 kandydatek i kandydatów oraz organizacji.

Przyznaniu nagród noblowskich, ale szczególnie właśnie pokojowej, wielokrotnie towarzyszyły skandale i protesty, zwłaszcza wtedy, gdy zdobywali je opozycjoniści i osoby prześladowane przez rządy niektórych państw. Tak było np. z sowieckim dysydentem Andriejem Sacharowem (1975), Dalajlamą (1989) czy z Lechem Wałęsą (1983), który był internowany i nagrodę odebrała za niego żona. W 2003, gdy obchodzono 25-lecie pontyfikatu św. Jana Pawła II, powszechnie uważano (nie tylko w Polsce), że to on zostanie wyróżniony przez Komitet norweski, ale nagrodę przyznano wspomnianej działaczce irańskiej Sz. Ebadi.