J 17,1-26: Jezus – Arcykapłan nowego Przymierza włącza wierzących w swoją synowską modlitwę i uświęcającą ich Ofiarę

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia (wyd. 5).

1 To powiedział Jezus, a podniósłszy oczy ku niebu, rzekł: «Ojcze, nadeszła godzina. Otocz swego Syna chwałą, aby Syn Ciebie nią otoczył 2 i aby mocą władzy udzielonej Mu przez Ciebie nad każdym człowiekiem dał życie wieczne wszystkim tym, których Mu dałeś. 3 A to jest życie wieczne: aby znali Ciebie, jedynego prawdziwego Boga, oraz Tego, którego posłałeś, Jezusa Chrystusa. 4 Ja Ciebie otoczyłem chwałą na ziemi przez to, że wypełniłem dzieło, które Mi dałeś do wykonania. 5 A teraz Ty, Ojcze, otocz Mnie u siebie tą chwałą, którą miałem u Ciebie pierwej, zanim świat powstał.

Prośba za uczniów

6 Objawiłem imię Twoje ludziom, których Mi dałeś ze świata. Twoimi byli i Ty Mi ich dałeś, a oni zachowali słowo Twoje. 7 Teraz poznali, że wszystko, cokolwiek Mi dałeś, pochodzi od Ciebie. 8 Słowa bowiem, które Mi powierzyłeś, im przekazałem, a oni je przyjęli i prawdziwie poznali, że od Ciebie wyszedłem, oraz uwierzyli, żeś Ty Mnie posłał. 9 Ja za nimi proszę, nie proszę za światem, ale za tymi, których Mi dałeś, ponieważ są Twoimi. 10 Wszystko bowiem moje jest Twoje, a Twoje jest moje, i w nich zostałem otoczony chwałą. 11 Już nie jestem na świecie, ale oni są jeszcze na świecie, a Ja idę do Ciebie. Ojcze Święty, zachowaj ich w Twoim imieniu, które Mi dałeś, aby tak jak My stanowili jedno. 12 Dopóki z nimi byłem, zachowywałem ich w Twoim imieniu, które Mi dałeś, i ustrzegłem ich, a nikt z nich nie zginął z wyjątkiem syna zatracenia, aby się spełniło Pismo. 13 Ale teraz idę do Ciebie i tak mówię, będąc jeszcze na świecie, aby moją radość mieli w sobie w całej pełni. 14 Ja im przekazałem Twoje słowo, a świat ich znienawidził za to, że nie są ze świata, jak i Ja nie jestem ze świata. 15 Nie proszę, abyś ich zabrał ze świata, ale byś ich ustrzegł od złego. 16 Oni nie są ze świata, jak i Ja nie jestem ze świata. 17 Uświęć ich w prawdzie. Słowo Twoje jest prawdą. 18 Jak Ty Mnie posłałeś na świat, tak i Ja ich na świat posłałem. 19 A za nich Ja poświęcam w ofierze samego siebie, aby i oni byli uświęceni w prawdzie.

Prośba za przyszły Kościół

20 Nie tylko za nimi proszę, ale i za tymi, którzy dzięki ich słowu będą wierzyć we Mnie; 21 aby wszyscy stanowili jedno, jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie, aby i oni stanowili w Nas jedno, aby świat uwierzył, żeś Ty Mnie posłał. 22 I także chwałę, którą Mi dałeś, przekazałem im, aby stanowili jedno, tak jak My jedno stanowimy. 23 Ja w nich, a Ty we Mnie! Oby się tak zespolili w jedno, aby świat poznał, żeś Ty Mnie posłał i żeś Ty ich umiłował tak, jak Mnie umiłowałeś. 24 Ojcze, chcę, aby także ci, których Mi dałeś, byli ze Mną tam, gdzie Ja jestem, aby widzieli chwałę moją, którą Mi dałeś, bo umiłowałeś Mnie przed założeniem świata. 25 Ojcze sprawiedliwy! Świat Ciebie nie poznał, lecz Ja Ciebie poznałem i oni poznali, żeś Ty Mnie posłał. 26 Objawiłem im Twoje imię i nadal będę objawiał, aby miłość, którą Ty Mnie umiłowałeś, w nich była i Ja w nich».

Krytyka literacka

W Ewangelii Janowej rozdziały 13–17 mają charakter mowy pożegnalnej, której celem jest pozostawienie duchowego testamentu uczniom. Jako gatunek literacki mowy pożegnalne charakteryzują się przekazywaniem słów wielkich mężów, którzy odchodząc z tego świata pragną swoją mądrość przekazać tym, którzy pozostają.

Modlitwa arcykapłańska w J 17 stanowi zakończenie fragmentu opisującego nauczanie Jezusa podczas Ostatniej Wieczerzy (J 13-17). Bezpośrednio po tej modlitwie rozpoczynają się wydarzenia związane z męką Jezusa Chrystusa. W odróżnieniu od wcześniejszej części Ewangelii, mowa pożegnalna nie mieści się w ramach publicznej działalności Jezusa, lecz jest skierowana bezpośrednio do Jego uczniów. Jezus pragnie im wyjaśnić sens swego życia oraz przygotować ich do rozstania i do ponownego przyjścia w chwale.

Struktura wewnętrzna mowy należy do skomplikowanych i stanowi przedmiot licznych dyskusji. Nie ma ona układu odpowiadającego współczesnej logice kompozycyjnej. Mimo to można w niej wyodrębnić pięć tematów, powiązanych ze sobą.

1. (w. 1b-5) Prośba o uwielbienie
2. (w. 6-8) Misja Jezusa do uczniów i objawienie im Ojca
3. (w. 9-19) Modlitwa Jezusa za uczniów
4. (w. 20-24) Modlitwa za tych, którzy uwierzą w przyszłości
5. (w. 25-26) Zakończenie, podkreślające raz jeszcze kontrast między Jezusem a światem.

Orędzie teologiczne

W Czwartej Ewangelii Bóg ukazany jest jako Ojciec Jezusa, ale też i Ojciec tych, którzy w postawie ufnej wiary przyjmują osobę i orędzie Syna. Wielu egzegetów uważa, że to właśnie Ojciec jest imieniem Boga, które Jezus objawił ludziom. Całe życie Jezusa, a przede wszystkim Jego Ofiara jest potwierdzeniem Jego dotychczasowych nauk. Dziełem, które Jezus otrzymał do wykonania od Ojca jest objawienie Jego osoby. Dzięki poznaniu Ojca uczniowie mogą osiągnąć radość życia wiecznego, które jest związane z poznaniem Ojca i Syna.

Imię w kulturze Izraela stanowiło wyrażenie istoty osoby bądź rzeczy. Wypowiadać imię Boże mógł tylko arcykapłan jedynie w dniu Przebłagania. Jezus w modlitwie czterokrotnie mówi o imieniu Ojca. Jest tym, który w najdoskonalszy sposób objawia istotę Boga.

Główną cechą osoby Pana staje się Jego życie dla Boga wyrażone w dobrowolnym ofiarowaniu siebie. Ze słów modlitwy można wnioskować, iż trud godziny męki i krzyża, który jest już bliski, w oczach Jezusa jest traktowany jako ofiara – wypływający z synowskiego posłuszeństwa woli Ojca dobrowolny akt „poświęcenia samego siebie”. Przenika go Duch miłość, który ostatecznie objawi w najwyższym stopniu istotę Ojca i Syna. Podczas tej samej wieczerzy Jezus mówi: Kto Mnie zobaczył, zobaczył także i Ojca (J 14,9). W ten sposób życie i śmierć Jezusa są punktem kulminacyjnym objawienia Boga. Jezus ukazując swą niezwykłą miłość, posuniętą aż do oddania życia, przedstawia Boga jako Ojca, który jest bliski i objawiający się człowiekowi.

Jezus pragnie, aby ludzie zostali wyrwani ze świata grzechu i śmierci. Modli się za nich, a nie za świat, ponieważ świat pojęty jako sfera nienawiści i grzechu zostanie zwyciężony (por. J 16,33). Dzięki mocy Jezusa uczniowie zostają zachowani od odstępstwa i śmiercionośnego zagubienia się w ciemności świata. To uświęcenie uczniów jest konsekwencją Jezusowego posłuszeństwa woli Ojca (Jego Ofiary), manifestowanego przez całe Jego życie, a w najwyższym stopniu na krzyżu. Dzięki zjednoczeniu z Tym, który posiada wszystko, co należy do Ojca, i który w posłuszeństwie wypełnił Jego wolę, objawił Jego miłość do ludzi, uczniowie stają się dziećmi Bożymi.

Prawda jest rozumiana jako objawienie synostwa Bożego realizujące się w życiu Jezusa. Poznanie Boga nie jest jedynie intelektualnym przyjęciem informacji o Nim, lecz przemieniającym całą egzystencję spotkaniem z żywą osobą Wcielonego Syna. Tak pojęte poznanie jest włączeniem się w Jezusową relację synowskiej miłości do Ojca, skutkuje podjęciem czynów wiary. Uczniowie mają iść na spotkanie wrogiego Jezusowi i sobie świata i przynosić owoce: służyć przemianie grzeszników w synów Bożych („synowie w Synu Jednorodzonym”). Zostają włączeni w Chrystusową misję objawiania Boga – Ojca. To oznacza, że uzdolnieni łaską Ducha Świętego mają za zadanie żyć w wertykalnej i horyzontalnej komunii osób, i włączać w nią tych, którzy będą wierzyć głoszonej przez nich Ewangelii – Słowu pochodzącemu ostatecznie od Ojca.

Motywem działania Ojca i Syna jest wzajemna miłość, istniejąca przed założeniem świata. Ta miłość jest przekazywana przez Boga Ojca Jednorodzonemu Synowi, za Jego pośrednictwem uczniom, a poprzez uczniów – światu. W J 15, 13-15 wskazuje się dwie formy miłości. Pierwsza to miłość pełna życzliwości, która urzeczywistnia się przez przekazywanie nauczania. Druga ma charakter miłości absolutnej, która polega na oddaniu swego życia za kochane osoby, którym głosi się Ewangelię. W modlitwie arcykapłańskiej Jezus podkreśla, że Jego misja to objawienie tej absolutnej miłości, która ma następnie zamieszkać w sercach uczniów.

Komentarz Ojców Kościoła

„Ale jeśli został uwielbiony przez swoją mękę, o ileż bardziej został uwielbiony przez swoje zmartwychwstanie? Bo Jego męka okazała Jego pokorę bardziej niż Jego chwałę…. Pokora jest zdobywaniem chwały. Chwała jest nagrodą pokory” (św. Augustyn).

„Niemożliwe jest dla czyjejś duszy, aby osiągnąć cokolwiek dobrego, lub mieć władzę nad własnymi namiętnościami lub uciec przed wielką subtelnością diabelskich sideł, jeśli dusza nie jest wzmocniona łaską Ducha Świętego i nie ma w sobie samego Chrystusa… Chrystus obiecuje że będzie obecny i pomoże tym, którzy wierzą w Niego przez Ducha Świętego, nawet jeśli wstąpi do nieba po swoim zmartwychwstaniu.” (św. Cyryl Aleksandryjski).

Słowo Boże w kulturze

Duccio di Buoninsegna, Jezus żegna się z uczniami

Aktualizacja orędzia teologicznego perykopy

Słowa Pawłowe, zwłaszcza te z Listu do Rzymian, wskazują na to, iż cała ta „nowość życia”, jaka staje się udziałem każdego z nas naprzód przez Chrzest, zawiera w sobie początek wszystkich powołań, jakie w ciągu życia chrześcijanina czy chrześcijanki staną się przedmiotem jego — lub jej — wyboru oraz świadomej decyzji w Kościele. W każdym bowiem powołaniu człowieka ochrzczonego odzwierciedla się jakiś aspekt owego „uświęcenia” w prawdzie, jakiego Chrystus dokonał w swej śmierci i zmartwychwstaniu i jakie zamknął w swej paschalnej Tajemnicy: „za nich Ja poświęcam w ofierze samego siebie, aby i oni byli uświęceni w prawdzie” (J 17,19).

Jan Paweł II, Litterea Encyclicae (22.05.1988)

Chciałbym tutaj wybrać tylko jedną prośbę, którą Jezus, według Jana, wypowiedział czterokrotnie w swojej modlitwie kapłańskiej. Jak bardzo musiała Go nurtować w sercu! Jest ona nieustannie Jego modlitwą do Ojca za nas: jest to modlitwa o jedność. Jezus mówi wyraźnie, że ta prośba dotyczy nie tylko uczniów, którzy wówczas byli tam obecni, ale obejmuje wszystkich, którzy w Niego uwierzą (por. J 17, 20). Prosi On, «aby wszyscy stanowili jedno, jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie (…), by świat uwierzył» (J 17, 21). Jedność chrześcijan jest możliwa tylko wtedy, gdy są oni ściśle zjednoczeni z Nim, z Jezusem. Istotne są wiara i miłość do Jezusa, wiara w Jego jedność z Ojcem i otwarcie na zjednoczenie z Nim. Ta jedność nie jest więc czymś jedynie wewnętrznym, mistycznym. Musi stać się widzialna, tak dobrze widzialna, aby była dla świata dowodem misji Jezusa powierzonej Mu przez Ojca.

Benedykt XVI, Homilia (21.04.2011)

Kilka pytań do refleksji

1. Jak podążam w kierunku mojej „Godziny” – jak Chrystus? Ile we mnie ducha posłuszeństwa woli Ojca i pokory?
2. Jak dbam o to, aby być zjednoczonym z Chrystusem w codziennym życiu?
3. Jak wyraża się moja radość wynikająca z bycia uczniem Chrystusa?

„Błogosławieni, którzy wprowadzają pokój ”. Niechaj im w tym dopomaga szczerość i wielkoduszność. Niechaj pokój będzie pokojem prawdziwym, zakorzenionym w sercu każdego człowieka. Niech zostanie wysłuchane wołanie ludzi umęczonych, którzy oczekują pokoju. Niech każdy zaangażuje wszystkie energie odrodzonego i braterskiego serca dla odbudowania pokoju i jedności na całym świecie (św. Jana Paweł II)

Zdjęcie – przybliżające świat Biblii

Fot. Ks. Marcin Zieliński

Dzisiejszy Wieczernik, czyli sala, w której Jezus spożył Ostatnią Wieczerzę i ustanowił Eucharystię, znajduje się na Górze Syjon, w zachodniej części miasta. W bezpośrednim sąsiedztwie tego miejsca znajduje się grób Dawida oraz wielki kościół Zaśnięcia Matki Bożej, zbudowany w latach 1906-10 przez Kościół niemiecki. Tradycja, która mówi o górze Syjon jako miejscu Ostatniej Wieczerzy, jest antyczna. Cyryl Jerozolimski (IV wiek), pisząc o miejscu Zesłania Ducha Świętego, wskazuje jednoznacznie na Syjon, gdzie Apostołowie byli zgromadzeni w sali (Dz 1,13 – „sala na górze”). Ponieważ Ostatnia Wieczerza była również spożyta w „sali na górze” (Mk 14,15), te dwa wydarzenia zostały połączone i w ten sposób miejsce Zesłania Ducha Świętego stało się także Wieczernikiem.

Fot. Ks. Marcin Zieliński

Drzewko oliwne, wykonane z brązu, jest darem Jana Pawła II, który pozostawił podczas swojej pielgrzymki do Ziemi Świętej w 2000 roku. Ma symbolizować nieustanną modlitwę o pokój i braterskie współżycie między członkami różnych religii.

Ks. dr Marcin Zieliński, wiceprzewodniczący Dzieła Biblijnego im. św. Jana Pawła II

Dla pogłębienia:

Witczyk, H. (2010). Kapłaństwo Jezusa Chrystusa – czym jest?. Verbum Vitae, 17, 9–15. 

Witczyk, H. (2010). Modlitwa Jezusa-Kapłana o uświęcenie Dwunastu (J 17,17-19). Verbum Vitae, 17, 135–149.

Wróbel, M., Janowa wizja kapłaństwa Chrystusa i jego uczniów (J 17), Verbum Vitae 12 (2007) 73-90.