J 7,37-44: Jezus – Syn Boży źródłem wody żywej Ducha Świętego

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia

W ostatnim zaś, najbardziej uroczystym dniu święta Jezus wstał i zawołał donośnym głosem: «Jeśli ktoś jest spragniony, a wierzy we Mnie – niech przyjdzie do Mnie i pije! Jak rzekło Pismo: Rzeki wody żywej popłyną z jego wnętrza». A powiedział to o Duchu, którego mieli otrzymać wierzący w Niego; Duch bowiem jeszcze nie był dany, ponieważ Jezus nie został jeszcze uwielbiony. A wśród słuchających Go tłumów odezwały się głosy: «Ten prawdziwie jest prorokiem».
Inni mówili: «To jest Mesjasz». «Ale – mówili drudzy – czyż Mesjasz przyjdzie z Galilei? Czyż Pismo nie mówi, że Mesjasz będzie pochodził z potomstwa Dawidowego i z miasteczka Betlejem, skąd był Dawid?» I powstał w tłumie rozłam z Jego powodu. Niektórzy chcieli Go nawet pojmać, lecz nikt nie podniósł na Niego ręki.

Krytyka literacka

Kontekst i kompozycja

Kontekstem, w którym pada zachęta Jezusa jest Święto Namiotów obchodzone w Jerozolimie. Wcześniej Jezus wędruje po Galilei, ponieważ „Żydzi” z Judei czyhają na jego życie. W oczach Żydów Jezus żyje w zapomnieniu (ἐν κρυπτῷ), podczas gdy domagano się od niego, aby działał publicznie (ἐν παρρησίᾳ), dlatego odpowiadając na nalegania Żydów udaje się do Jerozolimy, aby zamanifestować swoją obecność. Od tego momentu rozpoczynają się spory pomiędzy Jezusem a „Żydami”, które zaostrzają się i w które zostają wciągnięci pielgrzymi obecni w Jerozolimie z racji Święta. Opowieść snuta przez Ewangelistę w rozdziałach 7-8 zmierza do sądu nad Jezusem (κρίσις), rozumianym jako zajęcie stanowiska co do jego tożsamości. Słuchacze jego nauczania dzielą się swoimi opiniami co do jego osoby. Wyznają wiarę w niego bądź kategorycznie odmawiają mu boskości. W ten sposób paradoksalnie osądzając Jezusa sami wydają na siebie wyrok, poddając się sądowi Bożemu. Historia kończy się, gdy Jezus oddala się od napastników i opuszcza świątynię (J 8,59). Narracja zaczyna się i kończy morderczą wrogością Żydów i pozostawaniem Jezusa w ukryciu, z którego wychodzi, aby głosić Ewangelię a następnie wycofuje się, gdyż nie nadszedł jeszcze czas jego ostatecznego objawienia. Co więcej rytuały Święta Namiotów odnoszą się do Jezusa w taki sposób, aby uczynić je znakami królestwa Bożego, porównywalnymi z wcześniej ukazywanymi cudami prowadzącymi do kolejnych rozważań.

Gatunek literacki

Poniższy fragment należy potraktować jako opowiadanie z charakterystyczną gnomą – wypowiedzią Jezusa, które dzięki zawartej w tekście aluzji do jego boskości (wskazywanie na siebie jako na źródło wody życia, ukazuje go jako Boga) ma posłużyć podkreśleniu wyjątkowości postaci Jezusa. Jest to tekst o charakterze objawieniowym.

Orędzie teologiczne

• Wezwanie Jezusa, by wierzący w niego śmiało przystępowali, aby pić wodę, którą pragnie im dać, nawiązuje do idei Święta Namiotów. Woda, jak wskazuje sam Ewangelista, jest przede wszystkim symbolem Ducha Świętego, którego Jezus miał zesłać, gdy zostanie uwielbiony. Żydzi jak i chrześcijanie wiążą Ducha Świętego z symbolem wody przez fakt jej ożywczego wpływu na przyrodę. Święto, do którego nawiązuje Chrystus było związane z rytuałem czerpania wody z sadzawki Siloam, którą kapłan zanosił na wewnętrzny dziedziniec świątyni i wylewał na ołtarz całopalenia. Jezus w tym fragmencie kreuje się na tego, który przynosi wodę oczyszczenia – Ducha, który ogarnie lud, dokonując odnowy. Kluczowym wydarzeniem, które pozwoliło na to, aby jego władza jako proroka i króla się urzeczywistniła było ukrzyżowanie i zmartwychwstanie. Kiedy Jezus został wywyższony, wtedy faktycznie wylał swojego Ducha, który przekazuje życie Boże, rozszerzając Królestwo na ziemi. Dlatego Ewangelista wspomina, że Duch jeszcze nie został zesłany, gdyż nie doszło jeszcze do uwielbienia Jezusa na krzyżu.
• Cytat ze Starego Testamentu użyty tutaj potwierdza, że obietnica darowania wody żywej jest już dostępna i zrealizowana dla całej ludzkości przez Chrystusa. W J 7,37-38 osoba spragniona to wierzący przekonany, że Jezus może zaspokoić jego pragnienie. Podobny obraz znajdujemy w J 6,35 gdzie Jezus zaspokaja spragnionego i głodnego, który przychodzi do niego. W obu fragmentach koncepcja jest taka sama. Nie jest wykluczone, że wspomnienie przez Jezusa w tym miejscu jedynie o wodzie dotyczy kontekstu Święta Namiotów, w którym uczestniczył. Teksty dotyczące wypływającej wody, która ożywia odczytywano w trakcie uroczystości. Były nimi min. Wj 17,1-6; Ps 78,15-16; 105,40-41 traktujące o wodzie wypływającej z ze skały w trakcie wędrówki przez pustynię; tekst z Ez 47,1-11 o wodzie, która wypłynie w nowym wieku z Jerozolimy, o której pisze również prorok Zachariasz (14,8), interpretując wypływającą z Jerozolimy i wpływającą do morza wodę jako znak przyszłego wyzwolenia i świetności Świętego Miasta. Pan Jezus w J 7,37-38 przywołując te starotestamentalne obrazy łączy pamięć o Bożej interwencji z przeszłości z wypełniającą się obietnicą eschatologicznej pełni błogosławieństwa zsyłanego wierzącym równoznacznym ze zbawieniem i odkupieniem.
• W tekście oryginalnym pojawia się termin κοιλία. W greckim tłumaczeniu Starego Testamentu – Septuagincie był używany jako synonim słowa καρδία czyli serce. W opisie męki rzymski żołnierz przebija włócznią serce Jezusa, z którego wypływa krew i woda (J 19,34). Prawdopodobnie autor Ewangelii używa tego słowa, aby wskazać od kiedy woda żywa jest dostępna dla wierzących, czyli kiedy Jezus zesłał na swój lud Ducha. Śmierć Jezusa staje się źródłem wody żywej. Mimo iż Ewangelista przekazując relacje o męce Chrystusa bardziej brał pod uwagę faktograficzną zgodność, jak to już wielokrotnie udowadniano w przypadku Ewangelii Jana, to jednak nie można lekceważyć tego nawiązania. Nie należy również wykluczać, że ten termin nawiązuje do wspomnianych powyżej tekstów używanych w trakcie liturgii synagogalnej. Może on oznaczać skałę bądź świątynię z tekstu proroka Ezechiela. W tym przypadku Chrystus staje się źródłem wypływającej wody, która oczyszcza rzeczywistość jak wskazuje na to św. Paweł w Pierwszym Liście do Koryntian (1 Kor 10,4).
• Słowa Jezusa które zachęcały, aby czerpać z niego wodę dla zaspokojenia pragnienia wywołały natychmiastową reakcję tłumu przychylną jak i wrogą wobec niego. Jedni uważali go za mesjasza, czyli zwiastuna czasów ostatecznych, inni zaś go odrzucali. Wystąpienie podziału w tłumie jest jasnym przykładem krytycznej funkcji objawienia dokonywanego przez Jezusa. Już teraz jego słowo dzieli tak jak dokona się to przed sądem bożym (por. J 3,19-21; 12,31-32,46-49).

Ojcowie Kościoła

Św. Augustyn „Wyjaśnienie Psalmów” Psalm 1

„I będzie jak drzewo zasadzone mocno nad płynącymi strumieniami wód” (werset 3); jest to albo sama „mądrość”, która dla naszego zbawienia raczyła przyjąć naturę człowieka, aby jako człowiek była „drzewem zakorzenionym mocno nad płynącymi strumieniami wód”. W tym sensie można też rozumieć to, co powiedziano w innym Psalmie: „rzeka Boża jest pełna wody”. Albo przez Ducha Świętego, o którym powiedziano: „On was chrzcić będzie Duchem Świętym; „ i jeszcze: „Jeśli kto pragnie, niech przyjdzie do mnie i pije” oraz „Gdybyś znała dar Boży i wiedziała, kto prosi cię o wodę, prosiłabyś go i dałby ci wodę żywą, której nikt, kto pije, nie będzie pragnął, lecz stanie się ona w nim źródłem wody wytryskającej ku życiu wiecznemu”.

Św. Jan Chryzostom, „Homilie do Ewangelii Św. Jana” (J 3,37)

Ci, którzy przystępują do Bożego przepowiadania i zwracają uwagę na wiarę, powinni u ludzi spragnionych przejawiać pragnienie wody i rozpalać w sobie podobną tęsknotę; więc będą w stanie bardzo uważnie zachować to, co zostało powiedziane. Bo jak ludzie spragnieni, gdy biorą miskę, chętnie ją opróżniają, a potem zaprzestają, tak też i ci, którzy słyszą Boskie wyrocznie, jeśli przyjmują je spragnieni, nie będą nigdy zmęczeni, dopóki ich nie wypiją. Aby pokazać, że ludzie powinni zawsze pragnąć i łaknąć, „Błogosławieni” – mówi – „ci, którzy odczuwają głód i pragnienie sprawiedliwości” (Mt 5,6); i tutaj Chrystus mówi: „Jeśli kto pragnie, niech przyjdzie do mnie i pije”. To, co On mówi, jest tego rodzaju: „Nie przyciągam do siebie nikogo z konieczności i przymusu, ale jeśli ktoś ma wielką gorliwość i płonie pożądaniem, tego wzywam”.

„Jak mówi Pismo, z jego wnętrza popłyną rzeki”, co nawiązuje do ogromu i obfitości łaski. Jak w innym miejscu powiedział: „Źródło wody wytryskającej ku życiu wiecznemu”, to znaczy „będzie miał wiele łask”; gdzie indziej nazywa to „życiem wiecznym”, ale tutaj „wodą żywą”. On nazywa to „życiem”, które zawsze istnieje; albowiem łaska Ducha, gdy wstąpi do umysłu i się utwierdzi, wytryska bardziej niż jakiekolwiek źródło. Nie zanika, nie opróżnia się, nie zatrzymuje się. Aby zatem od razu zaznaczyć jego niewyczerpane zasoby i nieograniczone działanie, nazwał go „studnią” i „rzekami”, nie jedną rzeką, ale niezliczoną liczbą; w pierwszym przypadku przedstawił On jej obfitość wyrażeniem „wytryskujący”. I można jasno zrozumieć, co to oznacza, jeśli weźmie się pod uwagę mądrość Szczepana, język Piotra, zawziętość Pawła, nic nie mogło im się oprzeć, ani gniew tłumów, ani powstania tyranów, ani spiski ani codzienny widok śmierci, ale jak rzeki niesione z wielkim szumem, tak oni szli swoją drogą, pociągając za sobą.

Kultura i sztuka

Peter Paul Rubens „Przebicie włócznią”, fot. Wikipedia

Kopia obrazu znajduje się w kościele w Orawce. Jest doskonałym przykładem recepcji dzieła flamandzkiego, barokowego malarza Petera Paula Rubensa (1577-1640) – tzw. „Le coup de lance”. Kompozycja obok drugiego dzieła mistrza „Ukrzyżowania” była najczęściej powtarzana nie tylko w krajach Europy, ale i na wszystkich kontynentach. Słynne „Le coup de lance” z ołtarza w kościele św. Franciszka w Antwerpii (obecnie w Królewskim Muzeum Sztuki w Antwerpii) jako pierwszy rytował Boetius à Bolswert.

Życie i nauczanie Kościoła

Pius XII Encyklika Haurietis aquas nr 27

Jesteśmy przekonani, że nasz kult dla miłości Bożej i miłości Serca Jezusa dla człowieka okazywany zranionemu Sercu Ukrzyżowanego, nigdy nie był zupełnie obcy pobożności wiernych, z tym naturalnie zastrzeżeniem, że ten kult jasno się uwyraźnił i rozszerzył dopiero w czasach niedawno minionych, gdy Bóg tę tajemnicę objawił niektórym synom swoim, obdarowanym obfitością darów i łask Bożych i których wybrał na zwiastunów i głosicieli tego kultu.

Encyklika „Dominum et Vivificantem” nr 1

Ducha Świętego wyznaje Kościół jako „Pana i Ożywiciela”. Czyni to słowami Symbolu wiary, zwanego nicejsko-konstantynopolitańskim od dwóch Soborów — w Nicei (325 r.) i w Konstantynopolu (381 r.) — którym zawdzięcza swoje powstanie i ogłoszenie. Tam również dodano, że Duch Święty „mówił przez Proroków”. Są to słowa, które Kościół czerpie z samego źródła wiary, którym jest Jezus Chrystus. Istotnie, według Ewangelii św. Jana, Duch Święty został nam dany wraz z nowym życiem, jak głosi i obiecuje Jezus w dniu uroczystego żydowskiego Święta Namiotów: „Jeśli ktoś jest spragniony, a wierzy we Mnie — niech przyjdzie do Mnie i pije! Jak rzekło Pismo: Strumienie wody żywej popłyną z jego wnętrza” (J 7, 37 n.). I Ewangelista dodaje: „A powiedział to o Duchu, którego mieli otrzymać wierzący w Niego” (J 7, 39). Symbol wody, podobieństwo wody, wyraziło się również w rozmowie z Samarytanką, gdy Chrystus mówi o „źródle wody wytryskującej ku życiu wiecznemu”1. W rozmowie zaś z Nikodemem głosi potrzebę nowego „narodzenia się z wody i Ducha”, aby „wejść do królestwa Bożego” (por. J 3, 5). Kościół tedy, pouczony słowem Chrystusa, czerpiąc z doświadczenia Pięćdziesiątnicy i własnych „dziejów apostolskich”, od początku głosi wiarę w Ducha Świętego, jako Ożywiciela, poprzez którego niezgłębiony Trójjedyny Bóg udziela się ludziom, zaszczepiając w nich zadatek życia wiecznego.

Jan Paweł II List apostolski w 40. rocznicę ogłoszenia Konstytucji Soborowej o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium (4 grudnia 2003)

«Duch i Oblubienica mówią: 'Przyjdź!’ A kto słyszy, niech powie: 'Przyjdź!’ I kto odczuwa pragnienie, niech przyjdzie, kto chce, niech wody życia darmo zaczerpnie» (Ap 22, 17). Te słowa z Apokalipsy rozbrzmiewają w mym sercu, gdy wspominam, że 40 lat temu, 4 grudnia 1963 roku, mój czcigodny poprzednik papież Paweł VI ogłosił Konstytucję o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium. Czyż bowiem liturgia nie jest właśnie zgodnym głosem Ducha Świętego i Oblubienicy — Kościoła świętego, wołających do Chrystusa Pana: «Przyjdź!»? Czyż liturgia nie jest owym czystym i niewyczerpanym źródłem «wody żywej», z którego każdy spragniony może darmo czerpać Boży dar (por. J 4, 10)?

Istotnie, w Konstytucji o liturgii świętej, pierwszym dokumencie Soboru Watykańskiego II, tej «wielkiej łaski, która stała się dobrodziejstwem dla Kościoła w XX wieku»1, przemówił do Kościoła Duch Święty, prowadząc nieustannie uczniów Pana ku «całej prawdzie» (J 16, 13). Obchody czterdziestej rocznicy tamtego wydarzenia stanowią dobrą okazję, aby jeszcze raz powrócić do podstawowych zagadnień odnowy liturgicznej, jakiej pragnęli Ojcowie Soborowi, ocenić, na ile została ona przyjęta i spojrzeć w przyszłość.

Papież Franciszek, homilia Wigilię zesłania Ducha Świętego 8 czerwca 2019 r. Watykan

Również dziś wieczorem, w wigilię ostatniego dnia okresu wielkanocnego, uroczystości Zesłania Ducha Świętego, Jezus jest pośród nas i głośno obwieszcza: „Jeśli ktoś jest spragniony, a wierzy we Mnie, niech przyjdzie do Mnie i pije. Jak rzekło Pismo: Strumienie wody żywej popłyną z jego wnętrza” (J 7, 37-38).

Jest to „rzeka wody żywej” Ducha Świętego, która wypływa z łona Jezusa, z jego boku przebitego włócznią (por. J 19,36), i która obmywa oraz czyni płodnym Kościół, mistyczną oblubienicę reprezentowaną przez Maryję, nową Ewę, u stóp krzyża.

Duch Święty wypływa z łona miłosierdzia zmartwychwstałego Jezusa, napełnia nasze łono „miarą dobrą, natłoczoną, utrzęsioną i opływającą” miłosierdziem (por. Łk 6, 38) i przekształca nas w Kościół-łono miłosierdzia, to znaczy w „Matkę z sercem otwartym” dla wszystkich! Jakże pragnę, aby ludzie, którzy mieszkają w Rzymie, rozpoznali Kościół, rozpoznali nas przez to więcej miłosierdzia, przez to więcej humanizmu i czułości, których tak bardzo potrzeba! Aby poczuli się w nim jak w domu, „w domu matczynym”, gdzie zawsze są mile widziani i gdzie zawsze mogą powrócić

Refleksja i modlitwa

Święty Jan łączy mękę Chrystusa, z Duchem który zostaje dany człowiekowi. Duch Święty jest dawcą życia wiecznego. Czy często modlę się do Ducha Świętego? Na ile potrafię dostrzec jego działanie w moim życiu?

Pan Jezus pragnie wylać na ludzi całą obfitość Ducha. Poproszę w modlitwie o Ducha Świętego dla mnie.

Bibliografia

G. R. Beasley-Murray, John (Word Biblical Commentary 36) (Dallas: Word, Incorporated 2002).

W. Hendriksen, S. J. Kistemaker, Exposition of the Gospel According to John (New Testament Commentary1-2) (Grand Rapids: Baker Book House, 1953-2001).

Polecane artykuły

S. Mędala, Ewangelia według Świętego Jana. Rozdziały 13-21. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz (NKB, IV/2) (Częstochowa: Edycja Świętego Pawła 2010).

A. Weiser, Teologia Nowego Testamentu Cztery Ewangelie, Dzieje Apostolskie, Listy św. Jana i Apokalipsa św. Jana (Kraków: WAM 2011).

L. Stachowiak, Ewangelia według św. Jana. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz (PŚNT, IV), (Poznań-Warszawa: Pallottinum

1975).