Jak wygląda pogrzeb w Kościele prawosławnym?

Liturgia pogrzebowa w Kościele prawosławnym jest bogata. Można wyróżnić aż pięć rodzajów obrzędu pochówku: osób świeckich, dzieci, duchownych, zakonników oraz wszystkich wiernych zmarłych w Oktawie Wielkanocnej.

Świeccy

Ciało osoby świeckiej przed pogrzebem jest myte i ubierane w nową odzież świecką – na znak przybrania nieśmiertelności, oraz jest nakrywane sawanem – białym lnianym płótnem, które symbolizuje chrzcielną szatę i jest znakiem przynależności zmarłego poprzez sakrament Chrztu do Cerkwii prawosławnej. Liturgię pogrzebową sprawuje się trzeciego dnia od śmierci. Do tego czasu wierni modlą się tekstami psalmów o przejście zmarłego do życia wiecznego. Po okadzeniu ciała, przenosi się je w otwartej trumnie do cerkwi, gdzie odbywa się liturgia pogrzebowa – Panichida.

Najpierw odmawiane są psalmy 91 i 119, które opisują szczęście duszy żyjącej zgodnie z przykazaniami Bożymi oraz psalm 51 mający charakter pokutny. Następnie śpiewany jest tzw. Kanon – dziewięć pieśni którymi wierni proszą o wstawiennictwo świętych dla zmarłego. Kolejny element liturgii to odmawianie Błogosławieństw (por. Mt 5, 3-12) przeplatanych innymi tekstami liturgicznymi oraz czytanie fragmentu Listu do Tesaloniczan (1Tes 4,13-17) oraz Ewangelii Jana (J 5,24-30), które zawierają naukę o zmartwychwstaniu. Następnie kapłan prosi Boga, aby odpuścił zmarłemu grzechy. Po ostatnim pożegnaniu, czyli „otpiewaniju”, trumna zostaje wreszcie zamknięta i złożona do grobu. Na końcu obrzędu kapłan kropi trumnę wodą święconą i posypuje ją ziemią na znak krzyża, mówiąc: Do Pana należy ziemia i to, co ją napełnia, świat i jego mieszkańcy (Ps 24,1)

Dzieci

Obrzędy pogrzebowe dzieci, które zmarły przed 7. rokiem życia są prostsze i krótsze. Treść kanonu koncentruje się na smutku najbliższych i niewinności zmarłej osoby. Natomiast dla dzieci zmarłych podczas porodu lub nieochrzczonych nie istnieje w Kościele prawosławnym ustanowiony jednolity ryt pogrzebowy. Jedynie Synod Rumuńskiego Kościoła Prawosławnego w 1908 roku postanowił, żeby dzieci te były chowane tak samo jak dzieci ochrzczone.

Duchowni

Pogrzeb duchownych jest dużo bardziej uroczysty. Mnisi i kapłani po śmierci są namaszczani olejem, ciała ubiera się w habit i płaszcz mniszy. Diakonom i klerykom nakłada się szaty cerkiewne, zgodnie z ich stanem – diakona ubiera się w sutannę, dalmatykę oraz stułę, lektora – w sutannę. Zmarły biskup jest chowany we wszystkich biskupich szatach liturgicznych. W ręce kapłanów i biskupów wkładana jest Ewangelia, na znak, że byli nauczycielami Dobrej Nowiny. Oprócz tego trzymają również krzyż. W ręce mnichów i ludzi świeckich wkładane są ikony Zbawiciela, co oznacza, że to właśnie Jemu oddali swoją duszę. Podczas Panichidy duchownych odczytywanych jest pięć fragmentów z Listów apostolskich (1Tes 4,13-17; Rz 5,12-21; 1Kor 15,8-11; 1Kor 15,20-28; Rz 14,6-9) i pięć fragmentów Ewangelii św. Jana (5,24-30; 5,17-24; 6,35-39; 6,40-44; 6,48-54).

Struktura pogrzebu duchownych nawiązuje do struktury jutrzni Wielkiego Piątku, sprawowanej w tradycji bizantyjskiej w Wielki Czwartek wieczorem kiedy to odczytywanych jest dwanaście fragmentów Ewangelii o męce, śmierci i złożeniu Jezusa do grobu.

Pogrzeb zakonników również jest uroczyście odprawiany. Ciało mnicha po obmyciu ciepłą wodą, ubierane jest w strój zakonny, a podczas obrzędów pogrzebowych wierni modlą się wieloma hymnami o walce duchowej i trudach życia zakonnego. Natomiast biskup, który w Kościele prawosławnym zawsze jest mnichem, zazwyczaj jest chowany według obrzędu przewidzianego dla mnichów.

Przed złożeniem do grobu kapłan pokrapia wodą święconą ciało i trumnę, a na czoło zmarłego kładzie mały wieniec wyrażający nadzieję na wieniec chwały (por. 2Tm 4,8)

Wierni zmarli w Oktawie Wielkanocnej

Wyjątkowość pogrzebów sprawowanych w Oktawie Wielkanocnej, a więc od Niedzieli Zmartwychwstania Chrystusa aż do Niedzieli św. Tomasza, polega na przeżywaniu ich w perspektywie zmartwychwstania. Teksty liturgiczne dotyczą Zmartwychwstania Chrystusa. Ponadto wszyscy wierni, tak świeccy jak i duchowni oraz zakonnicy, są w tym czasie grzebani według tego samego obrzędu. Duchowni odprawiający pogrzeb ubierają szaty koloru białego. Natomiast struktura pogrzebu w dużej mierze podobna jest do struktury jutrzni paschalnej.

Kościół prawosławny zabrania kremacji ciał, ponieważ, według jego nauki, ta praktyka musiałaby zakładać brak wiary w życie pozagrobowe i sprzeciwiałaby słowom Boga skierowanym do Adama: prochem jesteś i w proch się obrócisz (Rdz 3,19c) oraz słowom z księgi Hioba:a wszelkie ciało zaginie i człowiek w pył się obróci (Hi 34,15).

^{(Źródło: „Prawosławne nabożeństwa za zmarłych”, M. Blaza SJ)}