Jaką rolę odegrał Watykan na drodze Polski do niepodległości?

O tym, jaką rolę odegrała Stolica Apostolska na drodze Polski do niepodległości mogli się dowiedzieć uczestnicy spotkania w Książnicy Beskidzkiej w Bielsku-Białej. Prelegent, ks. Tomasz Chrzan, zwrócił uwagę na liczne mity i fałszywe wyobrażenia, które zazwyczaj towarzyszą temu tematowi, zaś uczestnicy spotkania mieli niepowtarzalną możliwość, po raz pierwszy od stu lat, obejrzenia księgi ogłoszeń parafialnych z parafii Narodzenia NMP w Żywcu, z historycznymi wpisami, nawiązującymi do odzyskania przez Polskę niepodległości.

Jak zauważył ks. Chrzan – teolog i historyk, pracujący w kurii bielsko-żywieckiej – problem stosunku Stolicy Apostolskiej do sprawy niepodległości wymaga starannego namysłu i warto odnieść się do przekłamań i nieścisłości, na jakie można natrafić w mediach społecznościowych i na niektórych portalach internetowych. Zdaniem duchownego, źródła te stanowią dla wielu podstawową bazę wiadomości na ten temat.

„Wiążą się one najczęściej z powierzchownym przeglądem materiałów źródłowych, albo wręcz jego brakiem. Mogą być to również bardziej lub mniej celowe działania, próbujące wprowadzić w błąd opinię publiczną” – wyjaśnił duchowny i zachęcił do unikania patrzenia na sprawę przez pryzmat utartych stereotypów.

Kapłan przybliżył zagadnienie, ukazując je na tle ówczesnych przemian społecznych, politycznych i narodowościowych, które obejmowały całą Europę. Analizował w tym kontekście stosunek Stolicy Apostolskiej do sprawy niepodległości Polski w odniesieniu do rozbiorów Rzeczpospolitej, stosunku do ruchów narodowo-wyzwoleńczych, zwłaszcza powstania listopadowego i styczniowego oraz kwestii odrodzenia niepodległego państwa Polskiego w 1918 r.

Odnosząc się powstania listopadowego, zauważył, że ówczesne relacje z Watykanem „nie były tak jednoznaczne i klarowne, aby można je było sprowadzić jedynie do argumentacji zero-jedynkowej”. „Wiele zaistniałych w tym okresie faktów do dziś różnie jest interpretowanych przez historyków. Niewątpliwie, zaangażowanie Polaków w wojnach napoleońskich po stronie Francji nie zyskiwało papieskiej sympatii. Podobnie liberalna, napoleońska konstytucja Księstwa Warszawskiego, a później ustawy Królestwa Polskiego, jak również antyklerykalizm niektórych polskich przywódców politycznych i wojskowych” – podkreślił, przypominając, że powstanie uderzało również w europejski ład i porządek ustalony podczas Kongresu Wiedeńskiego. Jednocześnie zwrócił uwagę na niedostateczną politykę dyplomatyczną na linii Warszawa–Watykan.

Duchowny cytował nieprzychylne Polakom fragmenty encykliki „Cum primum” z 9 czerwca 1832 r., zredagowanej, jak zauważył, na żądanie i w dużej mierze przy udziale rosyjskiego ambasadora Gagarina. Odwołał się przy tym do opinii ks. prof. Mieczysława Żywczyńskiego o tym, że główną intencją papieża, związaną z publikacją tej encykliki, była prawdopodobnie chęć obrony Polaków i Kościoła przed represjami. „Nadzieje te jednak zawiodły, ponieważ car osiągnąwszy własne cele, przystąpił do systematycznego niszczenia Kościoła katolickiego na ziemiach Królestwa Polskiego. Papieskie pismo wywołało za to przygnębiające wrażenie, zwłaszcza wśród Polaków na emigracji” – konstatował.

Według prelegenta, radykalna zmiana w nastawieniu Watykanu do sprawy niepodległości Polski nastąpiła dopiero w 1917 roku. Wcześniej bowiem Stolica Apostolska na kwestię polskiej niezawisłości patrzyła równie sceptycznie, co większość europejskich rządów.

Przypomniał, że w maju 1918 r. papież mianował wizytatorem apostolskim w Warszawie Achillesa Rattiego, przyszłego papieża Piusa XI. Jego zadaniem była reorganizacja struktur kościelnych na ziemiach polskich.

W opinii ks. Chrzana, szczególnie przemiany społeczne skorygowały ostateczne spojrzenie Stolicy Apostolskiej na Polskę, a jednocześnie zmieniło się postrzeganie istotnej roli i znaczenia papiestwa przez Polaków.

„Dojrzałość we wzajemnych relacjach powinna owocować obopólnym szacunkiem i właściwym podejściem do prawdy” – konkludował mówca i zachęcił, by podochodzić do tematu bez „niepotrzebnego lęku, wszelkich prób wybielania, uogólniania faktów i niedopowiedzeń”.

Uczestnicy spotkania mieli możliwość, po raz pierwszy od stu lat, obejrzenia księgi ogłoszeń parafialnych z parafii w Żywcu. „Można na własne oczy zobaczyć i przekonać się, jak działania papieży, dotyczące pierwszej wojny światowej, przez ambonę przekładały się na życie naszych przodków” – wyjaśnił jeden z inicjatorów przedsięwzięcia, ks. Piotr Góra, który zeskanował niektóre karty z księgi ogłoszeń oraz samą księgę, umieszczając wszystko na specjalnych wielkoformatowych planszach.

„Zapisane w księdze ogłoszeń informacje ukazują troskę rodzin o tych, którzy poszli na wojnę, starania o organizowanie pomocy materialnej dla żołnierzy oraz inwalidów wojennych. Analizując zapisane treści możemy odczuć, jak po dwóch latach trwania wojny zmieniają się intencje modlitewne. Najpierw była to modlitwa za tych, co poszli na wojnę, a następnie nasilają się modlitwy z prośbą o upragniony pokój” – zauważył ks. Góra.

Spotkanie zorganizowała diecezja bielsko-żywiecka w ramach projektu „e-Talenty Seniora 3”, realizowanego w Rządowym Programie na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020 – edycja 2018. Wśród słuchaczy byli m.in. księża z diecezjalnego Domu Emerytów w Bielsku-Białej. Wydarzenie zostało wpisane na niepodległa.gov.pl – oficjalną stronę obchodów 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.