Jakie dobra zwrócono Kościołom i związkom religijnym?

Od kilkunastu lat pracuje w Polsce pięć komisji regulacyjnych, których celem jest zwrot dóbr, zagarniętych bezprawnie przez komunistów Kościołom chrześcijańskim, wspólnocie żydowskiej i muzułmańskiej. Procentowo – jeśli chodzi o liczbę wyznawców – zdecydowanie najwięcej otrzymały gminy żydowskie.

Najwięcej wniosków o rewindykację złożono do Komisji Regulacyjnej ds. Gmin Wyznaniowych Żydowskich – 5504. Jest ich niemal dwukrotnie więcej niż w przypadku Kościoła rzymskokatolickiego – 3063.

Jako pierwsza powstała Komisja Majątkowa składająca się z 6 przedstawicieli strony państwowej i takiej samej liczby reprezentantów Kościoła katolickiego. Mianowani są oni w równej liczbie przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Sekretarza Generalnego Konferencji Episkopatu. Znalazło to wyraz w ustawie z 17 maja 1989 r. o stosunku państwa do Kościoła katolickiego, w której znalazł się rozdział nt. regulacji spraw majątkowych.

W późniejszych latach zostały powołane analogiczne komisje dla innych Kościołów: Komisja Regulacyjna ds. Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (1991), Komisja Regulacyjna ds. Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (1994), Komisja Regulacyjna ds. Gmin Wyznaniowych Żydowskich (1997) oraz Międzykościelna Komisja Regulacyjna (2000) rozpatrująca roszczenia innych związków wyznaniowych. Wszystkie te komisje powstały na mocy ustaw regulujących stosunki państwa z danym związkiem wyznaniowym i mają podobny tryb działania jak Komisja Majątkowa.

Do Komisji Majątkowej regulującej roszczenia Kościoła katolickiego złożone zostały 3063 wnioski. Do rozpatrzenia pozostały jeszcze 215. Zgłoszone sprawy zakończyły się: zatwierdzeniem 1486 ugód przywracających lub przekazujących własność kościelnym osobom prawnym, wydaniem 990 orzeczeń przywracających lub przekazujących własność kościelnym osobom prawnym, 666 postępowań zakończono odrzuceniem lub oddaleniem wniosku, bądź też umorzeniem postępowania przed Komisją Majątkową. W 132 postępowaniach Zespoły Orzekające nie uzgodniły orzeczenia w sprawie informując strony, iż w terminie sześciu miesięcy mogą wystąpić o rozstrzygnięcie sprawy w drodze postępowania administracyjnego bądź sądowego.

W toku postępowań regulacyjnych Zespoły Orzekające Komisji Majątkowej przekazały osobom prawnym Kościoła katolickiego nieruchomości o łącznym obszarze około 60 tys. hektarów oraz rekompensatę i odszkodowania w wysokości 107 mln zł. Przekazano także kościelnym osobom prawnym 490 nieruchomości zabudowanych, w tym: 9 przedszkoli, 8 szkół podstawowych, 18 szkół ponadpodstawowych, 8 domów dziecka, 10 domów pomocy społecznej, 19 szpitali, 15 innych obiektów służby zdrowia ( ZOZ-y), przychodnie, 3 muzea, 2 teatry, 2 biblioteki, 1 budynek izby skarbowej, 1 budynek archiwum, 1 budynek prokuratury, 1 budynek sądu rejonowego, 1 budynek operetki, 1 budynek dworca PKS, 1 browar, 45 obiektów związanych z wykonywaniem kultu religijnego (kościoły, kaplice, plebanie). W sumie  – w świetle szacunków – Kościół katolicki odzyskał dotąd niecałe 20 proc. zagarniętych nieruchomości.

Do Komisji Regulacyjnej ds. Gmin Wyznaniowych Żydowskich zostało złożonych 5504 wniosków. Wszczętych zostało 5504 postępowań, odbyło się 5103 rozpraw. 1770 postępowań zostało całkowicie lub częściowo zakończonych. W tym 424 postępowania zakończono ugodą, 329 postępowań zakończono orzeczeniem, 631 postępowań umorzono, 340 postępowań zakończono orzeczeniem o oddaleniu, odrzuceniu wniosku, w 56 postępowaniach nie uzgodniono orzeczenia, a 14 postępowań zostało zawieszonych.

Ugody zawarte przed komisją regulacyjną przewidują dla Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich i gmin wyznaniowych żydowskich rekompensatę pieniężną w wysokości 26 mln 848 tys zł. Ponadto wnioskodawcom przyznano odszkodowania w wysokości 27 mln 47 tys. zł.

Komisja Regulacyjna ds. Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego otrzymała 472 wnioski (w tym 9 wniosków zbiorczych z nieruchomościami położonymi w 275 miejscowościach). Komisja wszczęła 548 postępowań regulacyjnych. W trzech przypadkach komisja regulacyjna wydała orzeczenie o oddaleniu wniosku. Oddano: nieruchomości niezabudowane o łącznej powierzchni 4620,2866 ha, nieruchomości zabudowane o łącznej powierzchni 21,2327 ha, lokale mieszkalne i użytkowe o łącznej powierzchni 1749,63 m2 oraz 13 cmentarzy o łącznej powierzchni 5,413 ha. Ponadto na mocy orzeczeń wydanych przez Komisję Regulacyjną ds. Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego osobom prawnym tego Kościoła przyznano odszkodowania o łącznej wysokości 631,5 tys. zł. (dane ze stycznia 2010 r.)

Do Komisji Regulacyjnej ds. Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego wpłynęło 1200 wniosków. Na dzień 31 stycznia 2010 r. zakończono 916 postępowań regulacyjnych, w tym: 245 postępowań zakończono ugodą, 168 postępowań wydaniem orzeczenia, 496 umorzeniem postępowania lub oddaleniem wniosku z powodu braku podstaw prawnych do jego rozpatrywania, w 7 sprawach nie uzgodniono orzeczenia. Do rozpatrzenia przez komisję regulacyjną pozostały 284 wnioski.

Komisja regulacyjna przywróciła własność nieruchomości i nieodpłatnie przyznała własność nieruchomości na rzecz osób prawnych Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego 385 ha nieruchomości niezabudowanych oraz 43,7 ha nieruchomości zabudowanych. Ponadto zgodnie z zawartymi ugodami na rzecz kościelnych osób prawnych Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego wypłacono rekompensaty pieniężne w wysokości ok. 140 tys. zł.

Do Międzykościelnej Komisji Regulacyjnej – obejmującej pozostałe wyznania i związki religijne – wpłynęło 169 wniosków. Według stanu na dzień 31 stycznia 2010 r. zakończonych zostało 70 postępowań regulacyjnych. Stan postępowań regulacyjnych odnośnie do poszczególnych Kościołów przedstawia się następująco:

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego: spośród 12 złożonych wniosków zakończono 2 postępowania, w tym przekazano 1 nieruchomość o powierzchni 766 m2, 1 postępowanie umorzono, a 10 wniosków jest w toku rozpatrywania.

Kościół Chrześcijan Baptystów: spośród 78 złożonych wniosków zakończono 27 postępowań, w tym przekazano 5 nieruchomości o łącznej powierzchni 5198 m2, 1 lokal mieszkalny o powierzchni 86,3 m2, 12 postępowań umorzono, 8 wniosków oddalono, a 52 wnioski są w toku rozpatrywania.

Kościół Ewangelicko-Metodystyczny: spośród 30 złożonych wniosków zakończono 26 postępowań, w tym przekazano 3 nieruchomości o łącznej powierzchni 3 496 m2, 11 lokali mieszkalnych o łącznej powierzchni 510,17 m2, 12 postępowań umorzono, w 11 postępowaniach nie uzgodniono stanowiska, a 4 wnioski są w toku rozpatrywania.

Kościół Zielonoświątkowy: spośród 2 złożonych wniosków zakończono 2 postępowania, w tym przekazano 1 nieruchomość o powierzchni 767 m2, a 1 postępowanie umorzono.

Kościół Ewangelicko-Reformowany: spośród 17 złożonych wniosków zakończono 5 postępowań, w tym przekazano 4 nieruchomość o łącznej powierzchni 13 602 m2, 3 postępowania umorzono, a 12 wniosków jest w toku rozpatrywania.

Muzułmański Związek Religijny: spośród 3 wniosków zakończono 2 postępowania, w tym przekazano 1 odszkodowanie w wysokości 86 tys. zł, 1 postępowanie umorzono, a 1 wniosek jest w toku rozpatrywania.