Jan Karski – legendarny emisariusz

Katolicka Agencja Informacyjna została uhonorowana Medalem 75-lecia Misji Jana Karskiego za „dzieło budowy dialogu i pokoju międzyreligijnego”. Przypominamy biogram legendarnego emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego i świadka Zagłady.

Jako oficer 5. Dywizjonu Artylerii Konnej brał udział w kampanii wrześniowej, znalazł się w niewoli sowieckiej, w łagrze Kozielszczyzna. Został objęty wymianą jeńców pomiędzy okupantami w listopadzie 1939 r. Uciekł z transportu niemieckiego, przedostał się do Warszawy. Od stycznia 1940 r. uczestniczył w misjach kurierskich do rządu polskiego na uchodźstwie we Francji z ramienia władz podziemnych.

Celem misji do Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, którą rozpoczął w 1942 r. było poinformowanie aliantów o strukturze, organizacji Państwa Podziemnego w okupowanej Polsce oraz o tragicznej sytuacji ludności żydowskiej pod okupacją niemiecką. Zbierając informacje na ten temat, dwukrotnie przedostał się do warszawskiego getta, a także do obozu przejściowego w Izbicy, z którego Żydzi kierowani byli do obozów zagłady.

Wstrząsającą relację naocznego świadka przekazał ogromnej liczbie amerykańskich i brytyjskich polityków, dziennikarzy i artystów. Spotkał się miedzy innymi z ministrem spraw zagranicznych rządu brytyjskiego oraz 28 lipca 1943 r. z prezydentem USA. Jednak dramatyczne apele emisariusza o ratunek dla narodu żydowskiego nie przyniosły rezultatów – większość rozmówców nie dowierzała jego doniesieniom lub je ignorowała.

W 1944 r. na polecenie rządu emigracyjnego w Londynie Karski napisał „Tajne państwo” (Story of a Secret State). Książka ukazała się w listopadzie 1944 r. w Bostonie i zyskała w USA entuzjastyczne recenzje, została przetłumaczona na wiele języków, a jej sprzedaż tylko w USA sięgnęła 400 tys. egzemplarzy. Dopiero z niej Amerykanie dowiedzieli się o walce i cierpieniach Polaków, o roli państwa podziemnego, a także o zagładzie Żydów.

Jan Karski za swoją działalność w latach 1942-1943 został dwukrotnie odznaczony Orderem Virtuti Militari. Po wojnie Jan Karski zdecydował się pozostać na emigracji w Stanach Zjednoczonych. Podjął studia z zakresu nauk politycznych, obronił doktorat, a później został profesorem nauk politycznych na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie, gdzie przez dalsze czterdzieści lat wykładał stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. W 1970 roku napisał fundamentalną monografię „Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty”.

Spotkanie z Claude Lanzmannem i powstanie filmu Shoah (1985 r.) zaowocowało odkryciem dla światowej opinii publicznej Jana Karskiego i jego zapomnianych czynów z okresu wojny. W 1982 roku otrzymał tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata i posadził drzewko na terenie Yad Vaszem w Jerozolimie. W 1994 roku otrzymał honorowe obywatelstwo państwa Izrael.

W ostatnich dwudziestu latach życia Karski powrócił do swojej „nieukończonej misji”, wielokrotnie opowiadając na spotkaniach w Ameryce, Izraelu i w Polsce o masowej eksterminacji ludności żydowskiej w czasie wojny oraz swoich próbach zainteresowania świata tym dramatem.

Karski otrzymał wiele prestiżowych wyróżnień. Osiem uczelni polskich i zagranicznych przyznało mu doktoraty honoris causa, był kawalerem Orderu Orła Białego (najwyższego polskiego odznaczenia państwowego). Sam natomiast ufundował nagrodę im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej przyznawaną co roku wspólnie przez YIVO w Nowym Jorku i Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie autorom publikacji przedstawiających rolę i wkład Żydów polskich w polską kulturę.

Jan Karski zmarł 13 lipca 2000 roku w Waszyngtonie i został pochowany na tamtejszym cmentarzu Mount Olivet, u boku żony, Poli Nireńskiej. Amerykański tygodnik Newsweek uznał go za jedną z najwybitniejszych postaci XX wieku, zaś jego misję wojenną określił mianem jednego z moralnych kamieni milowych cywilizacji upływającego stulecia.