Jan Paweł II – najważniejsze dzieła

2 kwietnia, przypada 17. rocznica śmierci Jana Pawła II. Publikujemy zbiór faktów, opinii i ciekawostek dotyczących najważniejszych dzieł polskiego papieża.

Jan Paweł II ogłosił 14 encyklik, czyli najwyższej rangi urzędowych dokumentów, jakie papieże kierują do całego Kościoła. Pierwszą zatytułowaną „Redemptor hominis” papież Wojtyła podpisał 4 marca 1979 r.; ostatnią „Ecclesia de Eucharistia” – 17 kwietnia 2003 r.

Pierwszą encyklikę papież ogłosił niespełna pięć miesięcy po objęciu Stolicy Piotrowej. Encyklika miała charakter niejako programowy. Zawiera m.in. bardzo wyraźny apel o respektowanie obiektywnych i nienaruszalnych praw człowieka, co stanowiło niezwykle charakterystyczny rys całego pontyfikatu Jana Pawła II, nazywanego „papieżem praw człowieka”. Autor wskazywał m.in. na rozziew między stałym postępem cywilizacyjnym a rozwojem moralności i etyki, który „zdaje się, niestety, wciąż pozostawać w tyle”. Encyklika uznawana jest za wykład chrześcijańskiego humanizmu. Powracając po latach do treści “Redeptor hominis” papież nazwał tę encyklikę “wielkim hymnem radości na cześć faktu, że człowiek został odkupiony przez Chrystusa”.

Po encyklikach poświęconych Chrystusowi i Bogu Ojcu, Jan Paweł II dzieli się medytacją na temat tajemnicy Trzeciej Osoby Trójcy Świętej. W encyklice „Dominum et Vivificantem” (Pan, dawca Życia), którą ogłosił 18 maja 1986 r. stwierdza m.in. „Kościół nieustannie wyznaje: jest w naszym stworzonym świecie Duch, który jest darem nie stworzonym. Jest to Duch Ojca i Syna (…)”.

Jednym z najczęściej komentowanych dokumentów pontyfikatu stała się dziesiąta encyklika papieża „Veritatis splendor” (Blask prawdy) z 6 sierpnia 1993 r. Jest to wszechstronna analiza „zmysłu” moralnego współczesnego świata, któremu zaniepokojony Papież przypomina, iż istnieją nienaruszalne normy moralne. Pisze, że we współczesnym świecie nasilają się tendencje do rozerwania „więzi pomiędzy ludzką wolnością a prawdą”. Dostrzega „rozpowszechnione dzisiaj szeroko tendencje subiektywistyczne, utylitarystyczne i relatywistyczne”. Auto stwierdza z ubolewaniem że świat odrzuca „tradycyjną doktrynę o prawie naturalnym, o powszechności i niezmiennej ważności jej nakazów”.

Pierwszym wywiadem-rzeką z papieżem Wojtyłą była opublikowana w 1982 r. książka „Nie lękajcie się. Rozmowy z Janem Pawłem II”. Zapis rozmowy jaką przeprowadził z papieżem André Frossard, wybitny francuski intelektualista to pasjonująca dysputa o papieskiej biografii, tajemnicy wiary, Kościele i świecie. Całość wieńczy niezwykła relacja Papieża o zamachu na jego życie. We wprowadzeniu do książki Frossard napisał: „To nie jest papież z Polski, to jest papież z Galilei”.

Światowym bestsellerem stała się natychmiast książka „Przekroczyć próg nadziei” – wydana w 1984 r. publikacja zawierająca odpowiedzi Jana Pawła II na 35 pytań postawionych przez znanego włoskiego publicystę katolickiego Vittorio Messoriego. Dotyczą one wiary, wielkich religii świata, moralności, polityki. Papież odpowiada na wiele trudnych i skomplikowanych tematów, m.in.: Czy i w jaki sposób człowiek może dojść do przekonania, że Bóg naprawdę istnieje? Czy Papież nie miał nigdy problemów z wiarą? Czy można żyć uczciwie, nie odwołując się do Ewangelii? Dlaczego Bóg nie usuwa zła ze świata?

Czy opasły wykład podstaw wiary może stać się w dzisiejszym świecie bestsellerem? A jednak: Katechizm Kościoła katolickiego ogłoszony 7 grudnia1992, w ciągu pierwszych 10 lat od wydania przetłumaczony został na 50 języków świata i przekroczył nakład 10 milionów egzemplarzy. Dzieło będące owocem dziesięcioletniej pracy specjalnego papieskiego zespołu ekspertów publikowały nie tylko wydawnictwa katolickie a przyjęte zostało bardzo przez chrześcijański świat a nawet inne religie. „Kościołem katolickim interesuje się wyraźnie więcej ludzi, niż przypuszczaliśmy” – tak wielki sukces komercyjny „Katechizmu Kościoła katolickiego skomentował przewodniczący komitetu redakcyjnego tego dzieła, biskup Christoph Schönborn z Wiednia.

Jeden z bardziej wnikliwych biografów Jana Pawła II, włoski publicysta Luigi Accattoli twierdzi, że ze słów i gestów papieża odnoszących się do Katechizmu wynika, iż papież uznawał to dzieło za najważniejsze, jakie powstało za jego pontyfikatu. Jan Paweł II określił Katechizm jako „jedno z największych wydarzeń w najnowszej historii Kościoła” oraz jako „najdojrzalszy i najdoskonalszy owoc” Soboru Watykańskiego II. „Ludzie chcą posiadać Katechizm, ponieważ pragną wiedzieć co dzisiaj oznacza być katolikiem” – tłumaczył światowe powodzenie tego dzieła kard. Joseph Ratzinger, prefekt Kongregacji Nauki Wiary.

Główny powód, dla którego Jan Paweł II polecił przygotowanie nowego Katechizmu Kościoła katolickiego wyjaśnił niezwykle prosto: chodziło mu o to, aby język wiary był bardziej przystępny i zrozumiały dla współczesnych ludzi i aby Kościół przemawiał do wiernych w sposób dla nich zrozumiały.

W związku z jubileuszem 2000 lat chrześcijaństwa papież wydał list apostolski „Tertio millenio adveniente” (10 listopada 1994 r.). Miał on być przygotowaniem „nowej wiosny życia chrześcijańskiego”. Dla Jana Pawła II największym wyzwaniem Kościoła byłą realizacja ducha Soboru Watykańskiego II. Papież zawarł w Liście m.in. nowatorskie idee pisząc np. o konieczności uczynienia rachunku sumienia Kościoła za winy dokonane w przeszłości przez dzieci Kościoła. Tu także znajduje się piękne sformułowanie o „ekumenizmie męczenników”, czyli pochodzącej z różnych Kościołów wspólnocie świętych, która „mówi głośniej aniżeli podziały”. „Tertio millenio adveniente” to „klucz do pontyfikatu” Jana Pawła II – ocenił Jerzy Turowicz, redaktor naczelny „Tygodnika Powszechnego”, dostrzegając, że dokument zawiera wszystkie kluczowe idee, które papież starał się realizować podczas swojego pontyfikatu.

„Dar i Tajemnica. W pięćdziesięciolecie moich święceń kapłańskich” – to kolejny światowy bestseller. Wspomnieniowa książka ukazała się w listopadzie 1996 r. to przejmujące świadectwo w bardzo prosty sposób opisujące dzieje powołania Karola Wojtyły oraz istotę kapłańskiego życia widzianą oczyma księdza, który został papieżem. Dla Jana Pawła II bycie księdzem jest przyjmowanym z niezmienną wdzięcznością darem i nigdy do końca nieodgadnioną Tajemnicą. Papież przywołuje m.in. dramatyczne realia historyczne, na tle których dojrzewała kluczowa decyzja jego życia.

Cennym świadectwem myśli i przeżyć Karola Wojtyły z lat krakowskich jest książka Jana Pawła II “Wstańcie, chodźmy! (2004), którą Autor określił jako „medytacje o powołaniu biskupim”. Papież wspomina „czas zmagania z komunizmem”, pasterkach odprawianych w mróz, pod gołym niebem na placu budowy kościoła w Nowej Hucie, wspomina tętniący życiem dom biskupi i mnóstwo postaci – biskupów, księży i świeckich, z którymi zetknął go los podczas 20 lat dynamicznego duszpasterstwa biskupa krakowskiego. Na 160 stronach papież zmieścił zarówno refleksje teologiczne o istocie biskupstwa jak i wiele konkretnych rad dla współczesnych duszpasterzy a także sporo smakowitych anegdot i informacji okraszonych humorem, z którego Karol Wojtyła słynął przez całe życie.

Nadzieja na nową wiosnę Kościoła, zachęta do nowej ewangelizacji i apel by wypłynąć na głębię – jak niegdyś, na prośbę Jezusa uczynił to św. Piotr – to główne elementy listu apostolskiego „Novo Millennio Ineunte” (styczeń 2001). U progu nowego tysiąclecia, papież zachęca wiernych by odważnie dawali świadectwo prawdzie Ewangelii i starali się być świętymi. „Program już istnieje: ten sam co zawsze, zawarty w Ewangelii i w żywej Tradycji. – przekonuje Jan Paweł II. – Jest on skupiony w istocie rzeczy wokół samego Chrystusa, którego mamy poznawać, kochać i naśladować, aby żyć w Nim życiem trynitarnym i z Nim przemieniać historię, aż osiągnie swą pełnię w niebiańskim Jeruzalem”.

Dokumentem doskonale wpisującym się we współczesnego ducha „ubóstwienia” rozumu i tendencji do wykluczania wszystkiego co „nie naukowe” i „racjonalne” była trzynasta encyklika – „Fides et ratio” (Wiara i rozum) z 14 wrzesnia1998 r. Papież podkreślił m.in., że nie ma sprzeczności pomiędzy wiarą i rozumem i wzywa do odważnego odbudowania więzi pomiędzy nimi. Przekonuje, że „odpowiedzią na odwagę wiary musi być odwaga rozumu”.

Czternasta encyklika „Ecclesia de Eucharistia” z 17 kwietnia 2003 r. stanowi medytację o Eucharystii, która jest trudną do pojęcia tajemnicą. Dokument zawiera przejmujące sformułowania teologiczne, na przykład takie: „Możemy powiedzieć, że nie tylko ‘każdy z nas przyjmuje Chrystusa’, lecz także ‘Chrystus przyjmuje każdego z nas”.

Papieski poemat „Tryptyk rzymski” stał się światowa sensacją, bo po raz pierwszy Karol Wotyła przemówił poetyckim słowem jako papież. Ten wielki come back Jana Pawła II spotkało się nie tylko z powszechnym zainteresowaniem ale i uznaniem czytelników, choć poezje tego Autora nie należą do najłatwiejszych. Papież, który ogłasza swoje wiersze to oczywiście absolutna nowość w historii. W dodatku jego dzieło oparte jest na osobistych przeżyciach, także jako papieża właśnie, co – nie tylko dla wnikliwych biografów – stanowiło (i wciąż stanowi) wielka gratkę… „Tryptyk”, przetłumaczony na wiele języków (w tym kataloński, koreański, norweski) stał się międzynarodowym wydarzeniem wydawniczym. W Polsce, tylko w pierwszym roku sprzedaży dzieło znalazło 600 tys. nabywców.

Książka „Pamięć i tożsamość”, wydana została kilka tygodni przed śmiercią Jana Pawła II. Także dlatego traktować ją można jako rodzaj intelektualnego testamentu. Karol Wojtyła – wielki świadek XX wieku – dzieli się przemyśleniami całego życia o przyczynach nazizmu i komunizmu, o złu w historii i „mierze” jakiej wyznacza jej Opatrzność; o narodzie, patriotyzmie, polskości, Europie. Mistyk patrzy na historię i przypomina o ewangelicznych fundamentach, bez których nie sposób budować historii: ani indywidualnej, ani zbiorowej. „Pamięć i tożsamość” inspirowana była pytaniami jakie skierowali do papieża filozofowie ks. Józef Tischner i Krzysztof Michalski (współorganizator spotkań naukowców w papieskiej rezydencji w Castel Gandolfo). Papież trzymał na kolanach kartki z pytaniami, ale wymiana zdań toczyła się swobodnie i – jak wspomina Michalski – często odbiegała od scenariusza, zaś głównym wątkiem rozmowy była wiara Karola Wojtyły – „jej konsekwencje w zetknięciu ze społeczna i polityczną rzeczywistością”.

Wielkim traktatem o grzechu, pojednaniu i pokucie jest adhortacja apostolska „Reconcilliatio et paenitentia” (1984). Papież pisze nie tylko o grzechu i pojednaniu z perspektywy pojedynczego człowieka, ale uświadamia światu niegodziwości, których dopuszczają się całe społeczeństwa. Wśród takich bolesnych zjawisk naszych czasów wymienił m.in. deptanie podstawowych praw człowieka, dyskryminację (rasową, kulturalną, religijną), przemoc, terroryzm, tortury, nagromadzenie broni, niesprawiedliwy podział zasobów świata.