Tradycyjnie w Wielkim Tygodniu na Jasnej Górze odbyła się konserwacja Cudownego Obrazu Matki Bożej. Chociaż w tym roku trzeba było wykonać wyjątkowo dużo zabiegów renowacyjnych, stan Ikony jest dobry – zapewnił główny konserwator Obrazu, prof. Wojciech Kurpik. Renowacja połączona była ze zmianą sukni.

Prof. Wojciech Kurpik z Warszawy, który od ponad 30 lat opiekuje się Obrazem podkreślił, że podjęte działania były rutynowymi, typowymi dla tak starej i „doświadczonej” dziejami Ikony. – Warstwy malarskie są w stanie bardzo złym, nie tylko od wielu lat, ale od wielu wieków. Obraz miał swoje bardzo trudne przygody, zawilgocenia, atak grzybów i mikroorganizmów, ślady tego ciągle są widoczne, stąd nic dziwnego, że zaprawa jest w takim właśnie złym stanie – powiedział konserwator.

Podkreślił, że niestety na zmiany zachodzące w warstwie malarskiej wywołane upływem czasu, nie ma zabezpieczeń, można jedynie stosować działania minimalizujące skutki. – Jedyna rada to profilaktyka, którą na szczęście ojcowie paulini stawiają sobie za cel główny w opiece nad Obrazem. Chodzi o prowadzone dalej stałe badania powierzchni i ciągłe interwencje, gdy tylko coś niepokojącego się dzieje – wyjaśnił prof. Kurpik.

Te interwencje, o których mówi opiekun Ikony, to wstrzykiwanie substancji klejącej, którą konserwatorzy nazywają iniekcją. Takich iniekcji, w ciągu ponad 30 lat, dokonano już prawie 600, na co miały wpływ przede wszystkim burzliwe dzieje Ikony.

Prof. Kurpik przypomniał, że jasnogórski Obraz Matki Bożej jest strukturą bardzo skomplikowaną. Ma podłoże drewniane, na którym są trzy rodzaje płótna, na którym z kolei jest zaprawa i farba. Taka struktura pod wpływem zmian w wilgotności otoczenia, czy temperatury reaguje, a każdy z tych komponentów zmienia się inaczej. Rezultat jest taki, że zaczynają się rozdzielać.

Wybitny konserwator wyjaśnił, że główną przyczyną zmiany struktury warstw malarskich jest ruch drewna, z którego wykonana jest deska namalowanego Obrazu. Ten natomiast spowodowany jest przede wszystkim zmianą wilgotności w Kaplicy. Aby utrzymać ją na odpowiednim poziomie zainstalowano klimatyzację, specjalne czujniki komputerowe i urządzenia sygnalizujące zmiany wilgotności i automatycznie ją regulujące. W najbliższych planach – tegorocznych – jest przygotowanie specjalnej kasety z mikroklimatem i mikrokomputerem, która w jeszcze lepszy sposób zabezpieczy Obraz Maryi Jasnogórskiej.

Oprócz rutynowych, corocznych zabiegów związanych z osłuchiwaniem i konsolidacją odspojonych miejsc wykonane zostały jak zwykle zabiegi natury estetycznej – powiedział dr Krzysztof Chmielewski, asystent prof. Kurpika, konserwator malarstwa i historyk sztuki warszawskiej ASP. Te zabiegi polegają przede wszystkim na delikatnym przemyciu powierzchni całego Obrazu, na którym gromadzi się kurz, brud z werniksu, który się starzeje i co jakiś czas należy go wymieniać.

Przy okazji tegorocznej konserwacji została zmieniona suknia zdobiąca Ikonę. Dotychczasowy płaszcz będący Wotum Narodu Polskiego zastąpiła najstarsza w zbiorach klasztornych 17-wieczna „suknia brylantowa”. Sukienkę brylantową, zwaną też diamentową wykonał brat zakonny Klemens Tomaszewski, a poprawił brat Makary Sztyftowski. Była przeznaczona na największe uroczystości i święta kościelne. Mieni się setkami brylantów, emaliowanych rozet, brosz i różnych zawieszeń. Została aplikowana na nowe płótno raz w XIX wieku, drugi raz przez Siostry Westiarki z Warszawy, ukończona 1 kwietnia 1966 r.

Wizerunek Matki Bożej Częstochowskiej jest nierozerwalnie złączony z dziejami Rzeczypospolitej. Przedstawia Najświętszą Maryję Pannę w postaci stojącej z Dzieciątkiem Jezus na ręku. Badania dowodzą, że jest to malowidło wykonane na desce lipowej. Według tradycji namalował go święty Łukasz w Jerozolimie na blacie stołu pochodzącego z domu Świętej Rodziny w Nazarecie. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że obraz pochodzi z Konstantynopola, skąd przez Ruś dostał się do Polski.

Książę Władysław Opolczyk w 1382 r. fundując klasztor Paulinom na Jasnej Górze, ofiarował im obraz Bogurodzicy. Święta Maryja z Częstochowy szybko podbiła serca Polaków. Wizerunek ten zyskał miano Czarnej Madonny. W 1430 r. miał miejsce rabunkowy napad na Jasną Górę, złodzieje ograbili skarbiec i kościół. Widniejące na obliczu Matki Boskiej ukośne blizny są ponoć śladem po napadzie rabusiów, którzy zrabowali kosztowności, w które przybrany był obraz i rzuciwszy go na ziemię cięli szablami. Prawy policzek Matki Bożej znaczą dwie równolegle biegnące rysy, przecięte trzecią na linii nosa. Na szyi występuje sześć cięć, z których dwa są widoczne dość wyraźnie, cztery zaś pozostałe – słabiej. Siedemnasty wiek to czas potopu szwedzkiego, kiedy to szeroką falą wojska szwedzkie zalały nasz kraj. Zwycięska, wręcz cudowna obrona Jasnej Góry upewniła naród, że Częstochowska Pani czuwa nad jego losami.

Cudowny Wizerunek Jasnogórskiej Bogurodzicy od początku powstania Sanktuarium uznany został za relikwię Królestwa Polskiego. Obraz stopniowo stał się naszym narodowym symbolem, niemal drugim herbem państwa polskiego. Noszono go na sztandarach i proporcach, zdobił broń, ordery i ryngrafy.
Dzisiaj obraz eksponowany jest w tzw. sukienkach, czyli w nakładanych na niego okryciach z jedwabiu, z naszytymi kosztownościami ofiarowanymi jako wota. Aktualnie Obraz posiada dziewięć sukienek, z których każda nosi inną nazwę. Najcenniejsze to: diamentowa i rubinowa.

Z obrazem związana jest tradycja pielgrzymowania milionów wiernych do Częstochowy. Jasna Góra, to jedno z najważniejszych sanktuariów maryjnych na świecie, miejsce pielgrzymek nie tylko Polaków, lecz katolików z całego świata.

Konserwacja najcenniejszego dla Polaków „narodowego skarbu” odbywa się tradycyjnie raz w roku, zawsze w Wielkim Tygodniu.

Stan Cudownego Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej jest dobry – powiedział prof. Wojciech Kurpik, od ponad 30 lat konserwator jasnogórskiej ikony. Profesor tradycyjnie w Wielkim Tygodniu dokonał oględzin obrazu, z których wynika, że ani zmieniające się w kaplicy warunki zewnętrzne, ani inne czynniki nie uszkodziły tego najcenniejszego dla Polaków „skarbu”.

– To był dobry rok dla obrazu, nie wykonaliśmy żadnego zastrzyku i żadnych większych zabiegów – powiedział prof. Kurpik. Podkreślił, że miały na to wpływ przede wszystkim czynniki zewnętrzne w kaplicy. – Ogrzewanie w kaplicy było równomierne, skoki wilgotności były rzadkie. To spowodowało, że drewno nie reagowało, nie rozszerzało się ani nie kurczyło, a to ma wpływ na warstwę malarską, na odspojenia farby – dodał.

Przypomniał, że konserwacja obrazu prowadzona jest od lat według ustalonej metody i polega głównie na uzupełnianiu wykruszającej się zaprawy malarskiej. „To jest żmudna praca polegająca na ciągłym poprawianiu stanu zaprawy malarskiej, ale nie bardzo można coś z tym zrobić. Staramy się wyprzedzać te procesy destrukcyjne, czy te procesy starzenia się materii, które muszą zachodzić w każdym przedmiocie, zwłaszcza tak wiekowym” – powiedział konserwator.

Historyk sztuki podkreślił, że „choć pojawiają się nowe pomysły wykorzystywania różnych nowoczesnych metod konserwatorskich, to ze względu na wartość historyczną, religijną i malarską świętego wizerunku nie wolno tego dokumentu zniszczyć poprzez szaleńcze działania konserwatorskie”.

Jak zauważył prof. Kurpik opieka nad Obrazem Matki Bożej Częstochowskiej spełniać musi standardy nadzoru nad dziełami muzealnymi. „Jest to pewien kanon stosowany w muzealnictwie. Tam dba się o to, aby utrzymać stabilne warunki klimatyczne wokół obrazów, w salach wystawowych, a tu trzeba utrzymywać te dobre warunki w Kaplicy Matki Bożej, choć jest to znacznie trudniejsze, ze względu na wielką rzeszę pielgrzymów wchodzących przed obrazu czasami nawet w bardzo zmoczonych czy zaśnieżonych ubraniach” – powiedział konserwator.

Kurpik podkreślił, że ikona jest wizerunkiem „cierpliwym” i bije wszelkie rekordy. – Na jej stan wpływali nie tylko pątnicy, którzy pobożnie tu przychodzili, ale i czas wojny, ukrycie. Nie mówiąc już o tych dawniejszych przygodach, które przecież też są czytelne, zostawiły ślad i skutki. Główną przyczyną złej sytuacji zaprawy w obrazie było kiedyś silne zawilgocenie i rozkład spoiwa, spowodowany przez mikroorganizmy. Tak samo drewno zaatakowane było przez grzyby – wyjaśnił konserwator.

Prof. Kurpik przypomniał, że jasnogórski obraz Matki Bożej jest strukturą bardzo skomplikowaną. Ma podłoże drewniane, na którym są trzy rodzaje płótna, na którym z kolei jest zaprawa i farba. Taka struktura pod wpływem zmian w wilgotności otoczenia, czy temperatury reaguje, a każdy z tych komponentów zmienia się inaczej. Rezultat jest taki, że zaczynają się rozdzielać.

Wybitny konserwator wyjaśnił, że główną przyczyną zmiany struktury warstw malarskich jest ruch drewna, z którego wykonana jest deska namalowanego obrazu. Ten natomiast spowodowany jest przede wszystkim zmianą wilgotności w kaplicy, aby utrzymać ją na odpowiednim poziomie zainstalowano klimatyzację, specjalne czujniki komputerowe i urządzenia sygnalizujące zmiany wilgotności i automatycznie ją regulujące.

Tradycyjnie przy okazji konserwacji jasnogórskiego obrazu zmieniana jest suknia Matki Bożej. Tym razem jednak przeor Jasnej Góry zdecydował, że nadal pozostanie szata będąca Wotum Narodu Polskiego na 100-lecie rekoronacji ikony. Zmienione natomiast zostały korony – powiedział o. Melchior Królik, kustosz Cudownego Obrazu. Korony św. Piusa X zastąpiły diademy papieskie "Totus Tubus", które Jan Paweł II pobłogosławił i przekazał dla jasnogórskiego wizerunku dzień przed śmiercią, 1 kwietnia 2005 r.

Obraz Matki Bożej na Jasnej Górze, namalowany na lipowych deskach, zaliczany jest do ikon bizantyjskich. Wyobraża Najświętszą Maryję Pannę z Dzieciątkiem Jezus na ręku. Według tradycji Obraz z Rusi sprowadził do Częstochowy w 1382 roku książę Władysław Opolczyk, oddając go pod opiekę paulinów.

Dla Polaków jest to „święta relikwia" i jeden z najcenniejszych „narodowych skarbów". Właśnie ze względu na jego obecność, rocznie do jasnogórskiego sanktuarium przybywa ok. 4,5 mln pielgrzymów.