Kanoniści o relacjach między Kościołem, narodem i państwem – konferencja w Poznaniu

O roli katolików w życiu publicznym, zasadzie ustrojowej powiązania państwa i Kościoła oraz systemie relacji między Kościołem a państwem i narodem mówiono podczas Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Stowarzyszenia Kanonistów Polskich pt. „Kościół – Naród – Państwo w perspektywie 1050-letniej rocznicy Chrztu Polski. Historia i teraźniejszość”, odbywającej się w Poznaniu.

W trzydniowym sympozjum (3-5 września), które odbywa się w gmachu Arcybiskupiego Seminarium Duchownego, uczestniczą najwybitniejsi polscy kanoniści (specjaliści od prawa kościelnego), historycy i socjologowie oraz biskup: bp Ryszard Kasyna, przewodniczący Rady Prawnej KEP, bp Marian Buczek, biskup senior diecezji Charkowa-Zaporoża, bp Krzysztof Wętkowski, biskup pomocniczy gnieźnieński, bp Zdzisław Fortuniak, biskup senior archidiecezji poznańskiej, członkowie Stowarzyszenia Kanonistów Polskich z przewodniczącym ks. prof. Józefem Krukowskim oraz oficjałowie sądów i profesorowie akademiccy. Wśród zaproszonych gości był również ks. infułat Ireneusz Skubiś, honorowy redaktor naczelny tygodnika katolickiego „Niedziela” oraz twórca i moderator Ruchu „Europa Christi”.

Uroczystego otwarcia konferencji dokonał abp Stanisław Gądecki. Przewodniczący KEP przypomniał, że Kościół w swej wewnętrznej strukturze wyrasta z tradycji i Pisma św.

Metropolita poznański, mówiąc o relacjach między państwem i Kościołem, zauważył, że dzisiaj obserwujemy swego rodzaju wynaturzenie tych relacji. „Z jednej strony pojawiają się nawoływania, by Kościół zabrał głos, z drugiej – by nie wtrącał się do polityki. Są to czyste nawoływania koniunkturalne” – stwierdził abp Gądecki. Podkreślił, że Kościół ma swoją własną misję, która przekracza politykę. „Przesłanie Kościoła sięga głębiej, a przesłanie polityki tylko tyle, ile da się osiągnąć w doczesności” – zauważył przewodniczący KEP.

Bp Ryszard Kasyna zaznaczył z kolei, że ogniwem scalającym konferencję są trzy pojęcia: Kościół, naród i państwo, odczytywane w perspektywie obchodzonego w ubiegłym roku jubileuszu 1050. rocznicy chrztu Polski. „W człowieku spotyka się to co narodowe, państwowe i Boże” – stwierdził przewodniczący Rady Prawnej KEP. Zaznaczył też, że religia i polityka są odrębnymi, ale nierozerwalnymi dziedzinami.

Ks. prof. dr hab. Józef Krukowski w rozmowie z KAI podkreślił, że temat konferencji ma naturę historyczną i współczesną, jest też kontynuacją wydarzeń, jakie miały miejsce w związku z jubileuszem 1050-lecia chrztu Polski. Przewodniczący Stowarzyszenia Kanonistów Polskich zwrócił też uwagę na fakt, że Poznań jest najlepszym miejscem dla rozważania początków polskiej państwowości. Przypomniał, że właśnie tutaj powstało pierwsze biskupstwo. „Tutaj jest kolebka katolicyzmu polskiego” – stwierdził.

„Chrzest Mieszka I zainicjował proces tożsamości duchowej narodu polskiego na podstawie wspólnych wartości zakorzenionych w kulturze plemion słowiańskich, a ubogaconych o wartość wiary i etyki chrześcijańskiej, filozofii greckiej i prawa rzymskiego” – zauważył przewodniczący Stowarzyszenia Kanonistów Polskich.

Przyznał, że „nie można pominąć tragicznych okresów w dziejach narodu polskiego, w których był on pozbawiony własnej suwerenności przez obce reżimy polityczne, dążące do narzucenia ludności polskiej innego wyznania bądź ideologii ateistycznej w miejsce religii” – podkreślił ks. profesor.

Poruszając kwestię systemów relacji między państwem a Kościołem i narodem polskim w aspekcie historycznym i współczesnym w swoim referacie zatytułowanym „Systemy relacji między Kościołem a Państwem i Narodem. Od III rozbioru Polski do III Rzeczypospolitej”, ks. prof. Krukowski podkreślił, że w pierwszym okresie polskiej państwowości do III rozbioru Polski obowiązywał system dualizmu religijno-politycznego, w którym miały zastosowanie dwustronne umowy ze Stolicą Apostolską.

Ks. prof. Krukowski zauważył, że w okresie rozbiorów nastąpiło zerwanie więzów między Kościołem i państwem polskim, które przestało istnieć. Z kolei w II Rzeczypospolitej przywrócono system powiązania między państwem a Kościołem zgodnie z założeniami dualizmu religijno-politycznego i system stosunków państwo-Kościół w formie konkordatu. Okres okupacji przez hitlerowskie Niemcy i komunistyczną Rosję narzucił monizm ideologiczno-polityczny.

Przewodniczący Stowarzyszenia Kanonistów Polskich zaznaczył, że dualizm religijno-polityczny został przywrócony w III Rzeczypospolitej, zagwarantowany jest w Konstytucji RP z 1997 r. i w Konkordacie podpisanym w 1993 r.

Podkreślił, że w obecnie przestrzeni publicznej toczy się walka między zwolennikami ideologii neoliberalnej a zwolennikami poszanowania wartości chrześcijańskich w życiu publicznym.

Wskazując na najnowsze wydarzenia, zauważył niepokojący fakt, że Unia Europejska „odcina się odcina się od chrześcijańskich korzeni”.

Kard. Zenon Grocholewski w wykładzie inauguracyjnym „Rola katolików w życiu publicznym” omówił fundamentalne zasady w doktrynie i działaniu Kościoła, w świetle których należy oceniać rolę katolików w życiu publicznym.

„Rola katolików w życiu publicznym musi być oceniana, mając na uwadze, w jakim stopniu są oni „solą” ziemi i „światłem” świata, ukonkretniając tę rzeczywistość poprzez czynny udział w nauczaniu słowem i przykładem życia oraz wszelką inną działalność w duchu autentycznej miłości” – podkreślił były przewodniczący Najwyższego Trybunału Sygnatury Apostolskiej i emerytowany prefekt Kongregacji Wychowania Katolickiego.

Kard. Grocholewski stwierdził, że nakaz nauczania narodów wypływa z woli Boga zbawienia wszystkich ludzi, a szerzenie Ewangelii musi być uzupełnione przez zaspakajanie fundamentalnych potrzeb ludzkich i budowanie dobra wspólnego.

Emerytowany prefekt Kongregacji Wychowania Katolickiego zaznaczył, że zaangażowanie katolika w życiu publicznym może być i powinno drogą do świętości.

Referat pt. „Zasada ustrojowa powiązania państwa i Kościoła w Polsce w latach 966-1795” zaprezentował prof. dr hab. Wacław Uruszczak. Kierownik Katedry Historii Prawa Polskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie przedstawił zasady ustrojowe przypisane do głównych okresów historii państwa polskiego. W swoim wystąpieniu wskazał na zasadę powiązania państwa i Kościoła, jako na tę, która występowała we wszystkich okresach państwa polskiego, a więc monarchii Piastów, monarchii Andegawenów i Jagiellonów oraz w Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

„Zasada powiązania państwa i Kościoła stanowiła fundamentalną zasadę ustrojową, czyli konstytucyjną dawnej Polski od początku istnienia polskiej państwowości” – stwierdził prof. Uruszczak. Zauważył, że potwierdziła ją Konstytucja 3 maja 1791 r. Prelegent zaznaczył, że w wiekach popiastowskich Kościół umacniał jedność i solidarność, zwłaszcza w obliczu wewnętrznych napięć i konfliktów.

Kierownik Katedry Historii Prawa Polskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie zwrócił uwagę na fakt, że religia katolicka wyznaczyła tożsamość narodową Polaków. „Bez niej i bez Kościoła katolickiego nie byłoby dzisiejszej Polski” – podkreślił prelegent.

Dr hab. Waldemar Bednaruk w swoim referacie pt. „Kościół katolicki w Polsce wobec społeczeństwa w okresie oświecenia” stwierdził, że poglądy polskiego duchowieństwa katolickiego były różnorodne, podyktowane pochodzeniem kapłanów z różnych środowisk. Niemniej księża „potrafili wznieść się ponad swoje interesy stanowe i poprzeć koncepcję poprawy losu najuboższych członków społeczeństwa”. Wskazał, że spór między zwolennikami a przeciwnikami reform dotyczył zakresu planowanych zmian i metod ich przeprowadzenia.

Refleksję nad znaczeniem i wartością języka, narodu, społeczeństwa obywatelskiego oraz możliwości demokracji podjął w swoim wystąpieniu prof. dr. hab. Stanisław Stadniczeńko. „Poczucie odpowiedzialności za przeszłość narodu to warunek poczucia odpowiedzialności za jego teraźniejszość i przyszłość” – zaznaczył prelegent. Przypomniał, że naród ma wymiar więzi ludzkiej biologiczno-społecznej oraz kulturowo duchowej.

Kierownik Katedry Teorii, Filozofii Prawa i Praw Człowieka na Wydziale Prawa i Administracji w Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania w Warszawie stwierdził, że „współczesna Europa ma poważny problem z rdzeniem poprawności politycznej, jaki stanowi źle interpretowana tolerancja, wolność, równość oraz powiązana z nią wykładnia dyskryminacji”.

Ks. dr hab. Piotr Kroczek w swoim wystąpieniu pt. „Otwarcie granic dla imigrantów muzułmańskich a bezpieczeństwo publiczne Europy w kontekście współdziałania miedzy państwem a Kościołem” wskazał na obszary zagadnień związanych z imigracją muzułmańską, na których mogą powstać zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego w naszym kraju.

Zagrożeniem dla bezpieczeństwa w kontekście imigracji muzułmańskiej są islamskie poglądy na temat relacji muzułmanów do państwa i samego modelu państwa. Ponadto wskazał na totalitaryzm prawa szariatu oraz na to, że napływ imigrantów muzułmańskich może powodować zmiany w dziedzictwie narodowym. „Kościół katolicki w Polsce jest sprzymierzeńcem państwa w działaniach zapewniających bezpieczeństwo publiczne w kraju” – przyznał kierownik Katedry Prawa Rodzinnego na Wydziale Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.

Podkreślił, że opowiedzenie się przez władze państwowe i Kościół przeciwko niekontrolowanemu i nadmiernemu napływowi imigrantów muzułmańskich będzie wyrazem troski o bezpieczeństwo publiczne oraz działaniem umacniającym obowiązujący model ustrojowy i prawny Rzeczypospolitej.

Ks. dr hab. Piotr Kroczek podkreślił, że imigrantom powinna być udzielona pomoc na wielu płaszczyznach. „Trzeba przede wszystkim zadbać o przywrócenie i utrzymanie pokoju w ich rodzimych krajach” – stwierdził prelegent.

Organizatorami wydarzenia są Stowarzyszenie Kanonistów Polskich, Wydział Nauk Prawnych Towarzystwa Naukowego KUL, Zakład Teologii Pastoralnej i Prawa Kanonicznego WT Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Katedra Kościelnego Prawa Publicznego i Konstytucyjnego KUL oraz Kuria Metropolitalna w Poznaniu.