Kard. Koch: prymat musi być sprawowany synodalnie, a synodalność wymaga prymatu

„Prymat musi być sprawowany synodalnie, a synodalność wymaga prymatu”. Tak kardynał Kurt Koch, prefekt Dykasterii ds. Popierania Jedności Chrześcijan w wywiadzie dla Radia Watykańskiego (RW) i portalu Vatican News (VN) podsumowuje jeden z najważniejszych punktów ekumenicznego dokumentu zatytułowanego „Biskup Rzymu”, który został opublikowany w czwartek 13 czerwca. Tekst, który podsumowuje rozwój dialogu ekumenicznego na temat prymatu i synodalności.

RW/VN: Eminencjo, czy mógłbyś najpierw wyjaśnić nam, o czym jest ten dokument, jak powstał i jaki jest jego cel?

Kard.Koch: Dokument ten, zatytułowany „Biskup Rzymu”, jest tekstem studyjnym, który oferuje syntezę ostatnich wydarzeń ekumenicznych na temat prymatu i synodalności. Jego początki sięgają zaproszenia Jana Pawła II skierowanego do wszystkich chrześcijan w encyklice „Ut unum sint”, aby „oczywiście wspólnie znaleźć” formy, w jakich urząd Biskupa Rzymu może „realizować posługę miłości, która jest uznawana przez innych”.

Zaproszenie to było wielokrotnie potwierdzane przez papieża Benedykta XVI i papieża Franciszka. Dokument podsumowuje około trzydziestu odpowiedzi na to zaproszenie i około pięćdziesięciu tekstów z dialogów ekumenicznych na ten temat. W 2020 r. Dykasteria ds. Popierania Jedności Chrześcijan wykorzystała 25. rocznicę encykliki „Ut unum sint” jako okazję do podsumowania dyskusji. Zwołanie synodu na temat synodalności potwierdziło znaczenie tego projektu jako wkładu w ekumeniczny wymiar procesu synodalnego.

Jakiej metodologii użyto do opracowania tego dokumentu?

– Dokument jest owocem prawdziwej pracy ekumenicznej i synodalnej. W jego przygotowanie zaangażowani byli nie tylko pracownicy Dykasterii, ale także jej członkowie i doradcy, którzy dyskutowali nad nim na dwóch zgromadzeniach plenarnych. We współpracy z Instytutem Studiów Ekumenicznych Angelicum konsultowano się z licznymi ekspertami katolickimi i uczonymi z różnych tradycji chrześcijańskich na Wschodzie i Zachodzie. Ostatecznie tekst został przesłany do różnych dykasterii Kurii Rzymskiej oraz do Sekretariatu Generalnego Synodu. W sumie wzięto pod uwagę ponad pięćdziesiąt wypowiedzi i komentarzy. Nasz dokument odnotowuje również najnowsze propozycje w procesie synodalnym.

W encyklice „Ut unum sint” (1995) Jan Paweł II zadeklarował gotowość do dyskusji na temat form sprawowania prymatu Biskupa Rzymu. Jaką drogę pokonano w ciągu tych trzech dekad?

– Kwestia prymatu była w ostatnich dziesięcioleciach intensywnie dyskutowana w niemal wszystkich kontekstach ekumenicznych. Nasz dokument informuje o poczynionych postępach i podkreśla fakt, że dialogi teologiczne i reakcje na encyklikę świadczą o nowym i pozytywnym duchu ekumenicznym w dyskusji. Ten nowy klimat wskazuje na dobre relacje między wspólnotami chrześcijańskimi, na „odkryte na nowo braterstwo”, o którym mówi „Ut unum sint”. Można powiedzieć, że dialogi ekumeniczne okazały się odpowiednimi ramami do dyskusji na ten delikatny temat. W czasach, gdy wyniki zaangażowania ekumenicznego są często postrzegane jako skromne lub nieistotne, wyniki dialogów teologicznych pokazują wartość ich metodologii, tj. refleksji „oczywiście wspólnej”.

Czytając dokument, pierwszą rzeczą, która rzuca się w oczy, jest rosnący konsensus, który istnieje w różnych dialogach ekumenicznych na temat konieczności prymatu. Czy oznacza to, że rola biskupa Rzymu nie jest już postrzegana przez inne Kościoły chrześcijańskie jedynie jako przeszkoda na drodze do jedności?

– W 1967 roku Paweł VI stwierdził, że „papież […] jest niewątpliwie największą przeszkodą na drodze do ekumenizmu”. Jednak pięćdziesiąt lat później lektura dokumentów dialogu i odpowiedzi na „Ut unum sint” pokazuje, że kwestia prymatu dla całego Kościoła, a w szczególności urząd biskupa Rzymu, nie jest już postrzegana jedynie jako problem, ale raczej jako okazja do wspólnej refleksji nad naturą Kościoła i jego misją w świecie. Co więcej, w naszym zglobalizowanym świecie niewątpliwie rośnie świadomość potrzeby posługi jedności na poziomie powszechnym. Powstaje pytanie, w jaki sposób ta posługa, zdefiniowana przez Jana Pawła II jako „posługa miłości”, ma być realizowana.

Jak zmieniał się sposób sprawowania prymatu na przestrzeni dwóch tysiącleci historii Kościoła? I jakie zmiany mogą nastąpić, aby uczynić to sprawowanie akceptowalnym dla innych Kościołów, które nie są dziś w pełnej komunii z Rzymem?

– Sposób sprawowania posługi Piotrowej z pewnością zmieniał się w czasie, w zależności od okoliczności historycznych i nowych wyzwań. Jednak dla wielu dialogów teologicznych zasady i modele komunii, które były honorowane w pierwszym tysiącleciu, pozostają paradygmatyczne dla przyszłego przywrócenia pełnej komunii. Pewne kryteria pierwszego tysiąclecia zostały zidentyfikowane jako punkty odniesienia i źródła inspiracji dla sprawowania powszechnie uznanej posługi jedności. Chociaż pierwsze tysiąclecie jest kluczowe, w wielu dialogach uznaje się, że nie należy go idealizować ani po prostu naśladować, ponieważ nie można ignorować rozwoju drugiego tysiąclecia, a także dlatego, że prymat na poziomie uniwersalnym powinien odpowiadać na dzisiejsze wyzwania. W każdym razie, odnowione sprawowanie prymatu musi być ostatecznie skoncentrowane na służbie, diakonii. Władza i służba są ze sobą ściśle powiązane.

Czy można sobie wyobrazić wspólną formę sprawowania prymatu Piotra nad całym chrześcijaństwem w przyszłości, oddzieloną od jurysdykcji papieża nad Kościołem łacińskim?

– Rzeczywiście, niektóre dialogi ekumeniczne, na przykład ostatni dokument dialogu katolicko-prawosławnego z 2023 r., proponują wyraźniejsze rozróżnienie między różnymi obowiązkami biskupa Rzymu, w szczególności między tym, co można nazwać patriarchalnym urzędem papieża w Kościele zachodnim lub łacińskim, a jego prymacjalną służbą na rzecz jedności w komunii wszystkich Kościołów, zarówno zachodnich, jak i wschodnich. Ponadto podkreślają potrzebę odróżnienia patriarchalnej i prymacjalnej roli Biskupa Rzymu od jego funkcji głowy państwa. Nacisk na sprawowanie urzędu papieskiego w jego Kościele partykularnym, diecezji rzymskiej, który papież Franciszek szczególnie podkreślił, pomaga podkreślić jego urząd biskupi, który dzieli ze swoimi współbraćmi, biskupami.

Dokument ten jest publikowany w czasie, gdy Kościół katolicki przechodzi przez proces synodalny skoncentrowany na synodalności. Jaki jest związek między synodalnością a prymatem?

– Większość odpowiedzi i dokumentów dialogu zgadza się co do współzależności prymatu i synodalności na wszystkich poziomach Kościoła: lokalnym, regionalnym, a także powszechnym. W związku z tym prymat musi być sprawowany w sposób synodalny, a synodalność wymaga prymatu. We wszystkich tych aspektach nasza dykasteria zorganizowała również konferencje, zatytułowane: „Słuchając Wschodu” i „Słuchając Zachodu”, aby wysłuchać różnych tradycji chrześcijańskich w odniesieniu do synodalności i prymatu, a tym samym przyczynić się do procesu synodalnego.

Decydującym krokiem w odniesieniu do prymatu była dogmatyzacja nieomylności Biskupa Rzymu, gdy przemawia ex cathedra i jego władzy jurysdykcyjnej nad Kościołem. Czy może nam Ksiądz Kardynał powiedzieć, czy i w jaki sposób możliwe jest nowe odczytanie i zrozumienie Soboru Watykańskiego I w świetle Soboru Watykańskiego II i kroków podjętych na drodze ekumenicznej?

– Z pewnością niektóre dialogi próbowały zinterpretować Sobór Watykański I w świetle jego kontekstu historycznego, jego celów i jego recepcji. Ponieważ definicje dogmatyczne Soboru były pod głębokim wpływem okoliczności historycznych, sugerują one, że Kościół katolicki powinien szukać nowych form wyrazu i nowego słownictwa, które pozostanie wierne pierwotnej intencji, integrując ją z eklezjologią komunii i dostosowując ją do obecnego kontekstu kulturowego i ekumenicznego. Mówimy zatem o „ponownym przyjęciu”, a nawet „przeformułowaniu” nauczania Soboru Watykańskiego I.

Jakie są kolejne kroki, aby kontynuować wspólną refleksję Kościołów na temat prymatu?

– To studium kończy się krótką propozycją Zgromadzenia Plenarnego Dykasterii, zatytułowaną: „W kierunku sprawowania prymatu w XXI wieku”, która przedstawia główne propozycje różnych odpowiedzi i dialogów dotyczących odnowionego sprawowania posługi jedności Biskupa Rzymu. Nasza dykasteria pragnie przekazać tę propozycję wraz z dokumentem studyjnym różnym wspólnotom chrześcijańskim i poprosić je o opinię na ten temat. Mamy nadzieję, że w ten sposób będziemy mogli kontynuować dyskusję na temat sprawowania posługi jedności Biskupa Rzymu „we wzajemnym uznaniu”.