Kard. Ravasi: każdy rodzaj sztuki wyraża pragnienie transcendencji

Temat Biblii jako wielkiego kodu kultury zachodniej jest wciąż aktualny i konieczny do rozważenia – przekonywał w Krakowie przewodniczący Papieskiej Rady ds. Kultury kard. Gianfranco Ravasi. Hierarcha uczestniczy w sesji „Twoje Słowo daje mi życie”, zorganizowanej przez Centrum Formacji Duchowej Salwatorianów z okazji 25-lecia działalności.

Kard. Ravasi podkreślał, że temat Biblii jako wielkiego kodu kultury zachodniej jest wciąż aktualny i konieczny do rozważenia. – Nietsche, filozof, który chlubił się, że jest antychrześcijański, pisał, że pomiędzy tym, co odczuwamy, czytając Petrarkę, a tym, co odczuwamy przy lekturze Psalmów, jest ta sama różnica, jak między ziemią obcą a ojczyzną. Uważał psalmy za swoją ojczyznę, swój język – mówił duchowny. Jego zdaniem, każdy rodzaj sztuki ma w swoich ramach pragnienie przedstawienia transcendencji. – Austriacki malarz Paul Klee mówił, że sztuka nie przedstawia tego, co widzialne, ale to, co niewidzialne, obecne w tym, co widzialne – dodał.

Hierarcha przytoczył słowa Jana Damasceńskiego, który mawiał: „Jeśli poganin przyjdzie do ciebie i powie, żebyś wytłumaczył, czym jest twoja wiara, zaprowadź go do świątyni i pokaż obrazy i malowidła”. – Wiemy, że przez wieki, gdy wierni nie umieli czytać, na ścianach katedr i innych świątyń wymalowana była Biblia pauperum, czyli Biblia ubogich. Artyści sieneńscy z XIV w. mieli swój statut sztuki. Pierwszy artykuł tej reguły brzmiał: „Jesteśmy tymi, którzy ukazują ludziom nieumiejącym czytać cuda uczynione przez Pana” – opowiadał. Wyliczył ponadto trzy modele artystycznego odczytywania Biblii: aktualizujący, deformujący i przemieniający.

Wśród przykładów na model aktualizujący, czyli umieszczający biblijne wydarzenia w kontekście współczesnym, wymienił „Dekalog” Krzysztofa Kieślowskiego. – Mówią, że nie był szczególnie wierzący, ale zrobił 10 filmów, które „przepisują” orędzie przykazań w ramach polskiego krajobrazu. Jego geniusz sprawia, że to przesłanie jest uniwersalne. Kieślowski powiedział kiedyś, że każdego dnia łamiemy przykazania, ale one istnieją, by przypominać o dobru i złu. Biblia jest nie tylko estetyczna, ale etyczna – podkreślał. Jak dodał, aktualizacja jest konieczna, żeby religia nie była tylko pamiątką przeszłości.

Omawiając model degeneracyjny, kard. Ravasi zauważył, że we współczesnej sztuce spotykamy wyobrażenia niemal bluźniercze. – Ale to nadal potwierdza, że figury chrześcijańskie są ważniejsze niż klasyczne. Gdyby tak nie było, nikt by z nimi nie walczył – argumentował. Przywołał m.in. książkę portugalskiego noblisty José Saramago „Ewangelia według Jezusa”. Chrystus umierający na krzyżu wypowiada tam słowa: „Wybacz mi, Ojcze, bo nie wiem, co zrobiłem”. – To brzmi obrazoburczo, ale pokazuje też pasję, z jaką pisarz podchodził do Jezusa – wyjaśniał włoski duchowny, podkreślając, że wybitna sztuka zawsze skłania do dyskusji.

Trzeci model to sztuka przemieniająca, zdaniem kardynała lepsza od egzegezy, bo nie tylko wyjaśniająca tekst, ale ukazująca jego piękno i moc. Jak podkreślał hierarcha, najlepiej radzi sobie z tym muzyka. Przywołał W. A. Mozarta, który skomponował interpretację Psalmu 117 „Laudate Dominum”, wyodrębniając fundamentalną dla przymierza Boga z Izraelem „głęboką więź, relację miłosną, witalną”. – Co robi Mozart? Zaczyna od sopranu i uwielbienia, sopran wznosi się coraz wyżej, bo ma doprowadzić do Boga. Potem spada gwałtownie, bo uwielbienie można powierzyć muzykowi, ale wyznanie wiary trzeba wypowiedzieć samemu – opisywał.

W programie pięciodniowego zjazdu znalazły się również wykłady ks. prof. Waldemara Chrostowskiego, Danuty Piekarz i o. Amedeo Cenciniego. Czas rekolekcyjnego skupienia w ramach sesji poprowadzą w piątek i sobotę o. Innocenzo Gargano OSBCam oraz abp Grzegorz Ryś. Zaplanowano także premierę filmu ewangelizacyjnego „Zapraszam, przyjdź” oraz koncert muzyki sakralnej w wykonaniu zespołu Harpa Dei.

W niedzielę, na zakończenie sesji, o tożsamości i przyszłości Centrum Formacji Duchowej Salwatorianów opowie jego dyrektor ks. Krzysztof Wons SDS. Mszę św. dziękczynną za 25 lat istnienia Domu Słowa odprawi prowincjał polskich salwatorianów ks. Józef Figiel SDS.

Centrum Formacji Duchowej w Krakowie proponuje rekolekcje lectio divina, ignacjańskie Ćwiczenia Duchowne, prowadzi warsztaty z bibliodramy i sesje formacyjne. Tutaj organizowane są zajęcia szkół biblijnej, kierownictwa duchowego czy wychowawców zakonnych i seminaryjnych. Wśród prelegentów można znaleźć znane nazwiska, jak abp Piero Marini, kard. Gianfranco Ravasi, kard. Raniero Cantalamessa OFMCap, o. Anselm Grün OSB czy kard. Robert Sarah.