Katolicy i anglikanie – pięć wieków kontrowersji i dialogu

Opublikowana 9 listopada konstytucja apostolska „Anglicanorum coetibus” o możliwości tworzenia ordynariatów personalnych dla byłych anglikanów, którzy postanowili wstąpić do Kościoła katolickiego, jest jedną z najważniejszych dat w historii relacji anglikańsko-katolickich.

Dokument ten docenia anglikańską tradycję duchową i liturgiczną, wskazując, że możliwe jest jej pogodzenie z wiarą Kościoła katolickiego. Umożliwia tworzenie quasi-diecezji dla grup byłych anglikanów, którzy wyznają wiarę katolicką i pragną widzialnej jedności z Rzymem.

Czasy Henryka VIII – tragiczne pęknięcie

Dzieje Kościoła anglikańskiego wiążą się z osobą króla, Henryka VIII oraz zerwaniem przez niego kontaktów ze Stolicą Apostolską, jako reperkusję za to, że papież nie uznał nieważności jego małżeństwa z Katarzyną Aragońską, z którą monarcha nie miał męskiego potomka. W 1534 r. ogłoszono niezależność Kościoła Anglii od Rzymu. Akt supremacyjny proklamował króla Anglii „jedyną i najważniejszą głową na Ziemi Kościoła anglikańskiego (łac. Ecclesia Anglicana)”. Papież Klemens VII ekskomunikował króla, ale większa część społeczeństwa angielskiego, w tym episkopat i kler, poparła reformy i uznała króla za zwierzchnika Kościoła. Nieliczni przeciwnicy, w tym kanclerz Anglii i wybitny filozof Tomasz Morus (później kanonizowany) zostali ścięci.

Kościół anglikański został całkowicie podporządkowany państwu. Odrzucono zwierzchnictwo papieża jako głowy Kościoła na ziemi. Choć uznano dogmaty czterech pierwszych soborów ekumenicznych, to obecność Jezusa Chrystusa pojmowano jedynie w sposób symboliczny. Zachowano hierarchiczny ustrój Kościoła, lecz wyznaczanie biskupów uznano za przywilej króla (faktycznie sprawowany przez premiera). Odrzucono celibat. Zlikwidowano też życie zakonne. Do 1832 r. katolicy mogli swą wiarę praktykować jedynie w ukryciu. W 1850 r. wznowiono katolicką hierarchię kościelną i ustanowiono diecezje. W tym okresie uległy ożywieniu starania o jedność i nawiązanie dialogu.

Ruch oksfordzki i anglokatolicyzm

Utożsamiany z tzw. „wysokim Kościołem” ruch oksfordzki miał na celu reformę anglikanizmu, sprzeciwiał się rosnącej sekularyzacji społecznej, a także starał się wykazać, że Kościół anglikański jest bezpośrednim spadkobiercą „Kościoła pierwotnego”, wczesnochrześcijańskiego. Jego przedstawiciele byli zwolennikami katolickiej tradycji kultu, kładli nacisk na apostolski i sakramentalny charakter Kościoła, nakłaniali do tworzenia męskich i żeńskich wspólnot zakonnych. Na jego czele stali: John Keble (1792-1866), John Henry Newman (1801-1890) oraz Edward Bouverie Pusey (1800-1882).

Rezultaty prób reformy nie były zadowalające, tendencje protestanckie i liberalne okazały się zbyt silne. Po latach działalności spora część czołowych przedstawicieli stowarzyszenia przeszła na katolicyzm, w tym J.H. Newman, którego w 1879 r. papież Leon XIII mianował kardynałem. Niebawem oczekiwana jest jego beatyfikacja.

XX-wieczne rozmowy i nawiązanie oficjalnego dialogu

Inną ważną inicjatywą dialogu były prowadzone w latach 1921 – 1926 za zgodą papieża Piusa XI i arcybiskupa Canterbury, R.Th. Davidsona konferencje teologiczne anglikańsko-katolickie tzw. Rozmowy Mechlińskie. Ich gospodarzem był kard. Desire Mercier.

Do osobistych spotkań papieża z prymasem Wspólnoty Anglikańskiej doszło dopiero od czasów Jana XXIII, który 2 grudnia 1960 r. przyjął na audiencji arcybiskupa Canterbury, Geoffreya Fishera. Przedstawiciele anglikanów uczestniczyli jako obserwatorzy w II Soborze Watykańskim. Za początek oficjalnych kontaktów uznaje się jednak dopiero wizytę kolejnego arcybiskupa Canterbury, Michaela Ramseya u Pawła VI w dniach 23-24 marca 1966 r. Na jej zakończenie obaj zwierzchnicy kościelni podpisali Wspólną Deklarację, wyrażającą pragnienie nawiązania bliższych kontaktów i podjęcia dialogu teologicznego między obu Kościołami. Po kilku posiedzeniach przygotowawczych w latach 1967-68 pod koniec 1969 r. powstała Międzynarodowa Komisja Anglikańsko-Rzymskokatolicka ds. Dialogu (ARCIC).

Owoce dialogu i napięcia na tle etycznym

Pierwsza faza dialogu toczyła się w latach 1970-81, w tym czasie odbyło się 13 posiedzeń Komisji, nie licząc spotkań różnych podkomisji. Od 1983 trwa drugi etap. Plonem tych posiedzeń są uzgodnienia dotyczące Eucharystii, posługi święceń, władzy w Kościele, a następnie doktryny o zbawieniu, komunii, władzy nauczycielskiej oraz roli Maryi, Matki Bożej. W roku 2007 opublikowano dokument, w którym wezwano anglikanów i katolików do wspólnej refleksji nad tym, aby posługa Biskupa Rzymu była wypełniana tak, żeby obydwa Kościoły wzrastały w drodze do pełnej komunii kościelnej.

Napięcia w łonie Wspólnoty Anglikańskiej a także w relacjach z Kościołem katolickim zrodziły się w 1992 r. w związku ze zgodą na ordynowanie kobiet. Reakcją na to było powstanie w obrębie anglikanizmu stowarzyszenia Forward in Faith. Jego parafie znajdują się na wszystkich kontynentach. W 1991 powstała Tradycyjna Wspólnota Anglikańska (TAC). Jej pasterze 5 października 2007 roku podpisali się pod Katechizmem Kościoła Katolickiego, a w kilka miesięcy wcześniej jej prymas, arcybiskup John Hepworth napisał list do Benedykta XVI, informując, że pragnie ona jako struktura kościelna pełnej jedności z Kościołem katolickim. Kolejnym powodem napięć było błogosławienie związków homoseksualnych, a zwłaszcza ordynowanie 2 listopada 2003 r. na biskupa Kościoła Episkopalnego, w USA zdeklarowanego homoseksualisty ks. Gene’a Robinsona. Krok ten spowodował napięcia z Kościołem katolickim, a także ostrą reakcję Kościoła anglikańskiego zwłaszcza w Afryce.

Konstytucja apostolska nadzieją na nowy etap relacji wzajemnych

Konstytucja apostolska „Anglicanorum coetibus” spotkała się z przychylnym przyjęciem anglikanów sympatyzujących z katolicyzmem. Inni mieli pod tym względem pewne trudności. Zapewne powstaną problemy w związku z używaniem świątyń. Mimo to padają z obydwu stron zapewnienia o woli kontynuowania dialogu ekumenicznego.