Katowice: konferencja o wizerunku powstań śląskich w edukacji i przestrzeni publicznej

Motywy religijne były obecne prawie we wszystkich aspektach działań polityczno-społecznych na Górnym Śląsku w czasie powstań śląskich i plebiscytu. Plakaty propagandowe były układane „Od głodu, moru, wojny i przyłączenia do Niemiec – zachowaj nas Panie” na wzór modlitw, suplikacji i dziesięciu przykazań – powiedział ks. dr Mariusz Trąba z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie w czasie konferencji naukowej „Obraz Powstań Śląskich i plebiscytu w edukacji, historiografii, kulturze i przestrzeni publicznej” zorganizowanej 18 listopada 2019 r. na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Ks. Trąba na wstępie zauważył, że Kościół można rozumieć jako pewien rodzaj struktury, która jakoś się rządzi, jest zorganizowana, a w danej sytuacji społeczno-politycznej musi zająć konkretne stanowisko. Jest rządzony przez papieża, biskupa, poprzez proboszcza aż do wikarego. Wobec dziejących się wydarzeń duchowieństwo zmuszone jest zajmować jakieś postawy i podejmować konkretne działania.

Jak dodał ks. Trąba, w historiografii jest zapomniana kwestia, jaką jest wiara i religia. – Konflikt górnośląski nie toczył się w pustce religijnej, konflikt ten toczył się pomiędzy wyznawcami jednej religii. Większość z tych osób była katolikami, znającymi dziesięć przykazań, przykazanie miłości Pana Boga i bliźniego, a jednak dochodziło do różnych nagannych i straszliwych wydarzeń.

Prelegent przywołał temat stanowiska papiestwa wobec kwestii górnośląskiej po I wojnie światowej. Jak zauważył, temat bardzo dobrze pokazuje, jaki dokonał się przeskok metodologiczny w naukach historycznych w kwestii tego zagadnienia, a z drugiej strony jak dokonał się przez skok jakościowy co do jakości informacji. Pierwsze opracowanie dotyczące tematu papiestwa wobec powstań śląskich autorstwa Jarosława Jurkiewicza z 1953 r. zostało napisane w nurcie historiografii marksistowskiej. W rozumieniu tego opracowania papiestwo było przedstawicielem rządów burżuazyjnych, a jedynym celem papiestwa na Górnym Śląsku było popieranie niemieckich interesów i niemieckiej burżuazji. W tym wszystkim szczególne miejsce zajmował Achille Ratti, który jako przedstawiciel obcego, nieistniejącego jeszcze Watykanu miał mieć określone polityczne cele, m.in. zwalczanie ducha polskiego.

Ks. Traba zauważył, że historycy tacy jak m.in. ks. Jerzy Myszor czy ks. Henryk Olszar ponieśli ogromny wysiłek, aby nadać zupełnie inne spojrzenie i ukazać postawę papiestwa i papieskiego nuncjusza Achille Rattiego wobec powstań śląskich w innym świetle.

– Znane są także postawy polskich biskupów, historycy, szczególnie kościelni pochodzący z różnych ośrodków dokonali wielu ustaleń zajmując się tematem udziału duchowieństwa i jego postaw w odzyskiwaniu przez Polskę niepodległości. – jak dodał ks. Trąba, są to opracowania obiektywne, choć trochę skażone hagiograficznością.

Następnie ks. Mariusz Trąba zestawił ze sobą duszpasterzy: ks. Nieborowskiego i ks. Kubinę, późniejszego biskupa częstochowskiego. Obaj byli pisarzami, którzy wydali ważne publikacje propagandowe w tamtym okresie. Ks. Nieborowski uważany był przez propagandę polską za „Polakożercę” i „Judasza”.

– Gdy wspominany jest udział Kościoła i duchowieństwa w plebiscycie i powstaniach na Śląsku wymieniając całą listę duchownych zaangażowanych mowa jest o bohaterstwie, o duchownych jako działaczach społecznych, pisarzach, kierownikach duchowych i kierownikach narodowych. Ten obraz Powstań Śląskich, gdy zestawimy z ilością świętokradztw, czy zabójstwami osób duchownych w czasie powstania i plebiscytu, pokazuje, że kwestia wiary ma różne oblicza – powiedział ks. Trąba zaznaczając, że działalność duchownych spotykała się z różnymi reakcjami.

Argumentacja religijna w tamtym okresie była bardzo popularna także na plakatach propagandowych. Swój wykład ks. Mariusz Trąba zakończył myślą, że motywy religijne były obecne prawie we wszystkich aspektach działań polityczno-społecznych na Górnym Śląsku tuż po pierwszej wojnie światowej. „Plakaty propagandowe były układane „Od głodu, moru, wojny i przyłączenia do Niemiec – zachowaj nas Panie” na wzór modlitw, suplikacji i dziesięciu przykazań. – zakończył prelegent.

W podziemiach katedry Chrystusa Króla w Katowicach powstanie nowa instytucja kultury – Panteon Górnośląski. W marcu list intencyjny w tej sprawie podpisali Piotr Gliński, minister kultury, Jakub Chełstowski, marszałek województwa śląskiego, Marcin Krupa, prezydent Katowic oraz abp Wiktor Skworc, metropolita katowicki, od którego wyszła inicjatywa powołania tej instytucji kultury. Konferencja stanowiła zwieńczenie pierwszego etapu prac nad tym projektem obejmującego badania naukowe.