Kielce: inauguracja wielodniowych obchodów 73. rocznicy pogromu kieleckiego

Spotkanie wokół książki Mordechaja Canina „Przez ruiny i zgliszcza. Podróż po stu zgładzonych gminach żydowskich w Polsce” z udziałem historyka, badacza najnowszej historii Polski Marcina Zaremby i wydawcy Krystyny Bratkowskiej zainaugurowało wielodniowe obchody 73. rocznicy pogromu kieleckiego. Odbyło się ono 26 czerwca w Kielcach.

Spotkanie na temat i wokół książki, która ukazała w 2018 w przekładzie prof. Moniki Adamczyk – Grabowskiej, nakładem Wydawnictwa Nisza, odbyło się w Instytucie Kultury Spotkania i Dialogu. Prowadził je Bogdan Białek, prezes Stowarzyszenia im. Jana Karskiego.

Goście skupili się zarówno na życiorysie jak i na tym, co opisywał Mordechaj Canin, który jako pisarz i dziennikarz, uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r. w latach 1945–1947 kilka razy przyjeżdżał do Polski, by zobaczyć i opisać ją po Zagładzie. Swego rodzaju ciekawostką było to, że nie podróżował jako Żyd. W kieszeni miał brytyjski paszport, który pozwolił mu udawać angielskiego dziennikarza.

Swoje reportaże opublikował w „Forwerts”, nowojorskiej gazecie w języku jidysz. Zbiór tych tekstów w Izraelu wydano w 1952 roku. Książka opowiada o zastanych przez autora ruinach i zgliszczach stu zgładzonych gmin żydowskich w Polsce.

Debatujący na temat książki byli zgodni, że reportaże Mordechaja Canina, zmuszają do refleksji nie tylko nad tym, co działo się ponad 70 lat temu, ale też nad tym, dlaczego część polskiego społeczeństwa nadal nie chce o tym wiedzieć.

Organizator Bogdan Białek przedstawiając plan wydarzeń składających się na wielodniowe obchody 73. rocznicy pogromu kieleckiego, zaprosił wszystkich chętnych, by 27 czerwca o godz. 17.00 wzięli udział w sprzątaniu cmentarza żydowskiego. Dodał, że większość prac została w tym tygodniu wykonana przez osadzonych z Aresztu Śledczego w Kielcach

W dniach 27-30 czerwca w Instytucie Kultury Spotkania i Dialogu będzie można obejrzeć najważniejsze filmy dotyczące pogromu kieleckiego. 1 lipca o godz. 18.00 otworzona zostanie stała wystawa o 11 listopada 1918 roku w Kielcach, ukazując nie tylko pierwszy dzień niepodległości Polski, ale także pogrom Żydów, w czasie którego zabito 4 osoby, a około 200 zostało rannych. Na wystawie zaprezentowane zostaną unikatowe dokumenty z tamtego czasu.

2 lipca o godz. 18.00 rabin Alan Iser z Wydziałów Teologii Uniwersytetów Villanova i st. Joseph’s w USA wygłosi wykład na temat relacji katolicko-żydowskich w ponad 50 lat od publikacji dokumentu Nostra Aetate Soboru Watykańskiego II.

3 lipca, o godz. 18.00 odbędzie się wykład prof. Stanisława Obirka poświęcony roli pamięci w naszym życiu. Po wykładzie odbędzie się dyskusja o tym, czym jest dla Kielc pamięć o pogromie z 1946 roku. Czy jest nam ona potrzebna?

Obchody 73. rocznicy pogromu kieleckiego zwieńczy Marsz Pamięci i Modlitwy, który rozpocznie się 4 lipca, o godz. 15.15, przy pomniku „Menora” przy ulicy IX Wieków Kielc, gdzie będą miały miejsce przemówienia.

Następnie uczestnicy przejdą pod budynek dawnej synagogi (ul. Warszawska 17) a dalej pod kamienicę przy ul. Planty 7, miejsce zbrodni. Uroczystości w tym miejscu poprowadzi kielecka młodzież. Po tej części obchodów uczestnicy przejadą podstawionymi autobusami na cmentarz żydowski w Kielcach, gdzie około godz. 17.00 obchody zakończy międzyreligijna modlitwa przy grobie ofiar.

Pogrom Żydów („zajścia antyżydowskie”) miał miejsce w Kielcach 4 lipca 1946 r. Do masowej zbrodni na ludności żydowskiej doprowadziła nieprawdziwa pogłoska o porwaniu i zamordowaniu przez Żydów dziecka, ale także podzielane przez część społeczeństwa nastroje antysemickie (m.in. stereotyp „żydokomuny”) oraz niezrozumiała, niewiarygodna wręcz bierność i nieudolność tych, którzy kierowali formacjami sił porządkowych, mogąca być uznana za przyzwolenie i prowokację.

Trwające wiele godzin zajścia antyżydowskie (z udziałem cywili, milicjantów, funkcjonariuszy UB i żołnierzy z różnych jednostek wojskowych) spowodowały, według śledztwa Instytutu Pamięci Narodowej, śmierć 37 Żydów oraz 3 Polaków. Rannych zostało 35 Żydów. W niektórych dokumentach i publikacjach liczba ofiar jest większa. W dziewięciu procesach oskarżonych zostało 38 osób.

Po pogromie, pod zarzutem odpowiedzialności za tragiczne wydarzenia, władze komunistyczne przeprowadziły gwałtowną kampanię propagandową wymierzoną w podziemie niepodległościowe, Polskie Stronnictwo Ludowe, Kościół katolicki i władze RP na uchodźstwie.