Kielce: miasto zrezygnowało z projektu przebudowy dawnej synagogi

Władze Kielc zdecydowały o zaniechaniu przebudowy dawnej kieleckiej synagogi, która miała być przekształcona przez wybitnego architekta Petera Zumthora w centrum dialogu kultur, z awangardowym teatrem. Jako powód miasto podaje brak porozumienia z Gminą Wyznaniową Żydowską z Katowic oraz powolność działań komisji majątkowej.

W środę 27 lipca sprawą zajmowała się Komisja Regulacyjna do Spraw Gmin Wyznaniowych Żydowskich przy MSWiA. Sprawa nie została rozstrzygnięta.

Prezydent Kielc Wojciech Lubawski na wczorajszej konferencji prasowej poinformował, że z uwagi na "komplikacje natury prawnej" prace nad koncepcją przebudowy budynku Archiwum Państwowego – dawnej synagogi – nie będą kontynuowane. Wyjaśnił, że ma związek z roszczeniami Gminy Żydowskiej z Katowic. „Z przykrością informuję, że musieliśmy podziękować za współpracę Peterowi Zumthorowi” – powiedział prezydent Kielc.

Włodzimierz Kac, przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Katowicach jest zaskoczony taką decyzją, a w rozmowie z KAI nazywa ją „dramatyczną”.

„Gmina żydowska jest tu najmniej winna” – powiedział dzisiaj. Wyjaśnia, że gmina nie chciała synagogi, a jedynie zadośćuczynienia za nią oraz że idea przebudowy w wizji Zumthora jest gminie bardzo bliska, pod warunkiem, że zgodnie z obietnicą władz miasta, znajdzie się tam choćby niewielkie miejsce do modlitwy. Kac podkreśla, że Gmina w Katowicach od lat stara się o zwrot budynku dawnej synagogi w Kielcach.

Z kolei władze miasta i województwa uważają, że spełniły powyższe wymogi, a roszczenia gminy są bezzasadne. „To nie jest tak, że miasto nie ma woli kompromisu, wręcz przeciwnie, ale zawarcie przez nas jakiejkolwiek ugody z gminą żydowską, byłoby uznaniem jej roszczeń” – mówi KAI Filip Pietrzyk, dyrektor Wydziału Gospodarki Nieruchomościami i Geodezji Urzędu Miasta w Kielcach.

Wyjaśnia, że przesłanki prawne wskazują na bezzasadność wniosku gminy żydowskiej, stąd urząd miasta – jako dysponujący pieniędzmi publicznymi, nie może „wchodzić w żadne układy”.

Według władz miasta roszczenia gminy wyznaniowej są bezpodstawne, gdyż na dzień 1 września 1939 r. budynek należał do Towarzystwa Pomocy Ubogim Wyznania Mojżeszowego, które nie spełniało warunku bycia wyznaniową osobą prawną. Zgodnie z Ustawą o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich, zwrotowi podlegają nieruchomości należące 1 września 1939 r. – do gminy wyznaniowej lub wyznaniowej żydowskiej osoby prawnej.

Gmina żydowska w Katowicach uważa natomiast, że kieleckie towarzystwo było wyznaniową osobą prawną. Przewodniczący gminy Włodzimierz Kac powiedział także, że do Towarzystwa należała, oprócz synagogi, szkoła religijna i cmentarz. Gmina zadeklarowała rozmowy ugodowe z Kielcami. Zdaniem przewodniczącego Kaca, jest to szybsza droga rozstrzygnięcia sprawy niż postępowanie komisji. Zgodnie z ustawą, zwrot nieruchomości może się odbyć w naturze, ale także przez zamiennik, rekompensatę lub odszkodowanie.

W nieczynnej synagodze mieści się od kilkudziesięciu lat Archiwum Państwowe, które wkrótce przeniesie się do nowej siedziby. Od kilku lat trwa w Kielcach dyskusja nad koncepcją budynku, ze wskazaniem na potrzebę instytucji kultury. W 2010 r. przebudowę zgodził się zaprojektować światowej sławy szwajcarski architekt Peter Zumthor, który dwukrotnie gościł w Kielcach i przygotował wstępny projekt.

Wraz z ogłoszeniem planów budowy o swoje prawa upomniała się gmina żydowska. Dla władz miasta i województwa zaskoczeniem było to, że sprawa roszczeń po ponad 10 latach od zgłoszenia nie została rozstrzygnięta. Kiedy proces wznowiono, władze miasta miały nadzieję na jak najszybsze ustalenie, do kogo należy synagoga. Prezydent Kielc dwukrotnie przekładał termin podpisania umowy z Peterem Zumthorem licząc, że wyrok zapadnie. „ Tak się jednak nie stało, dokumenty mieliśmy podpisać do końca czerwca, dłużej czekać nie możemy i nie pozostaje nam nic innego jak zrezygnować z projektu” – oznajmił w środę prezydent.

Wzniesioną w stylu mauretańsko-neoromańskim synagogę w Kielcach ufundował Mojżesz Pfeifer. Zaczęto ją budować w 1902 r., równocześnie z neogotyckim kościołem pw. Świętego Krzyża i bizantyjską cerkwią pw. Świętego Mikołaja. Wszystkie trzy świątynie zaprojektował architekt miejski Stanisław Szpakowski.

Zniszczona podczas wojny w ok. 70 procentach, synagoga odbudowana została w stylu socrealistycznym. W 2009 r. w ramach Szabatonu odbył się tam pierwszy od 70 lat szabat. Poza tym jednostkowym faktem, obiekt od ponad 70 lat nie służy jako świątynia.