Kilkudniowe obchody 40. rocznicy stanu wojennego – co będzie się działo w całym kraju?

Msze święte w intencji ofiar i osób represjonowanych, modlitwy w miejscach pamięci, a ponadto debaty, rekonstrukcje historyczne, koncerty i wystawy złożą się w całym kraju na kilkudniowe obchody 40. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego. Uroczystości rocznicowe odbędą się m.in. w Warszawie, Gdańsku, Wrocławiu, Szczecinie i Katowicach.

Warszawa

Centralne obchody 40. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego będą miały miejsce w Warszawie. Uroczystości główne oraz imprezy towarzyszące odbędą się pod ogrzewanymi namiotami na terenie Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL przy ul. Rakowieckiej 37.

W trakcie obchodów obowiązywać będą obostrzenia sanitarne związane z pandemią COVID-19: noszenie maseczek zakrywających usta i nos oraz odkażanie rąk. Wstęp jest wolny, ale na niektóre z wydarzeń liczba miejsc jest ograniczona.

Harmonogram obchodów obejmuje kilka dni. Już 10 grudnia, w piątek, o godz. 12.00 Muzeum zaprasza na spotkanie (wówczas) młodych działaczy opozycji „Czym był dla mnie stan wojenny?”. Udział wezmą: Marek Piekarczyk, Bogdan Rymanowski, Leszek Czajkowski, Kinga Hałacińska i Jacek Pawłowicz oraz uczniowie warszawskich szkół. O godz. 17.00 zaplanowano koncert Marka Piekarczyka (lidera zespołu TSA) „Prawda i Miłość”, w którym gościnnie Bartosz Madej zaśpiewa „Obławę” Jacka Kaczmarskiego.

W sobotę 11 grudnia w godz. 10.00-15.00 po Muzeum oprowadzać będą przewodnicy oraz byli więźniowie polityczni PRL. O 15.30 odbędzie się recital Ewy Dałkowskiej „To, co najpiękniejsze. Przeżyjmy to jeszcze raz”, a o 18.00 – recital Jana Pietrzaka pt. „Wolność krzyżami się mierzy”.

Niedziela 12 grudnia to wieczorny program obchodów zatytułowany „Noc Generała na Rakowieckiej 37”. Obowiązywać będzie wstęp z zaproszeniami dla byłych internowanych i więźniów politycznych PRL. Po koncertach Dominiki Świątek oraz Pawła Piekarczyka i Leszka Czajkowskiego, o godz. 22.00 nastąpi pokaz filmu Majki Dłużewskiej „Drzwi do wolności” oraz po filmie dyskusja z obrońcami więźniów politycznych. O północy – Msza święta w intencji ofiar stanu wojennego odprawiona przez ks. Tomasza Trzaskę, kapelana Muzeum.

W poniedziałek 13 grudnia (wstęp z zaproszeniami) odbędą się oficjalne obchody 40. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego. Mszy św. o godz. 11.00 przewodniczyć będzie metropolita krakowski abp Marek Jędraszewski. W uroczystości wezmą udział przedstawiciele władz państwowych.

W piątek 9 grudnia o godz. 11.00 w Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego w Warszawie odbędzie się uroczyste otwarcie wystawy „Księża Solidarności” przygotowanej przez Instytut Dziedzictwa Solidarności. Ekspozycja jest przedsięwzięciem o charakterze edukacyjno-informacyjnym, przygotowanym nie tylko z myślą o obchodach 40. rocznicy wprowadzenia w Polsce stanu wojennego, ale także obchodach 40-lecia NSZZ „Solidarność” oraz w związku z beatyfikacją kard. Stefana Wyszyńskiego.

Na wystawę składa się kilkanaście tablic przekrojowo prezentujących wkład Kościoła katolickiego i poszczególnych jego przedstawicieli w rewolucję Solidarności i pokonanie komunizmu w XX wieku. Przedstawieni zostali na niej najważniejsi duchowi patroni NSZZ „Solidarność” oraz wybrani kapelani Solidarności.

Gdańsk

Rozłożone na kilka dni obchody odbędą się także w Gdańsku. Ich organizatorami są dawni działacze opozycji niepodległościowej z Federacji Młodzieży Walczącej, Stowarzyszenie Godność, IPN Gdańsk, NSZZ Solidarność Region Gdańsk, kibice Lechii Gdańsk i Stowarzyszenie Lwy Północy.

Już w sobotę 11 grudnia ofiary stanu wojennego upamiętnią sportową oprawą kibice Lechii Gdańsk i Jagiellonii Białystok, którzy rozegrają mecz ligowy. W nocy z 12 na 13 grudnia o godz. 24.00 pod Pomnikiem Ofiar Grudnia 1970 nastąpi złożenie kwiatów i zapalenie zniczy.

W poniedziałek 13 grudnia o godz. 12.00 zaplanowana została dyskusja online „Czy stanu wojennego można było uniknąć”. Transmisja na profilu facebookowym IPN Gdańsk.

Tego samego dnia o godz. 17.30 złożenie wieńców i zapalenie zniczy nastąpi pod Pomnikiem Poległych Stoczniowców. Uczestnicy uroczystości będą się tam także modlić za ofiary stanu wojennego. Planowane jest ponadto odczytanie specjalnego oświadczenia w 40. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego (Stowarzyszenie Godność).

Następnie o godz. 18.00 w bazylice św. Brygidy w Gdańsku zostanie odprawiona Msza święta w intencji zamordowanych i internowanych bohaterów tragicznych wydarzeń. Wspominany będzie na niej zwłaszcza 20-letni śp. Antoni „Tolek” Browarczyk, śmiertelnie postrzelony kulą z broni maszynowej 17 grudnia 1981 podczas protestów przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego i w rocznicę masakry Grudnia 1970 – jedna z pierwszych i najmłodszych ofiar stanu wojennego.

Po Mszy o godz. 19.30 koncert zespołu „Pro Bono” oraz Antoniego Filipkowskiego. Ponadto od 13 do 20 grudnia w gdańskim Parku Świętopełka dostępna dla zwiedzających będzie wystawa IPN „Stan wojenny 1981-1983”.

Natomiast 16 grudnia o godz. 17.30 w bazylice św. Brygidy w Gdańsku metropolita gdański abp Tadeusz Wojda przewodniczyć będzie Mszy świętej w intencji 44 robotników Wybrzeża zamordowanych w grudniu 1970 r.

Wrocław

We Wrocławiu już po raz kolejny udało się zebrać w jednym Komitecie Organizacyjnym zarówno przedstawicieli władz państwowych, jak i samorządowych, oraz licznych instytucji. Komitet utworzyli przewodniczący Regionu Dolny Śląsk NSZZ „Solidarność”, arcybiskup metropolita wrocławski, wojewoda dolnośląski, marszałek województwa dolnośląskiego, prezydent Wrocławia, starosta powiatu wrocławskiego, rektorzy Uniwersytetu Wrocławskiego i Politechniki Wrocławskiej, dyrektor oddziału IPN we Wrocławiu oraz dyrektor Centrum Historii Zajezdnia.

Obchody rozpoczną się 10 grudnia o godz. 14.00 pod Dozamelem od złożenia kwiatów pod tablicami upamiętniającymi śp. Piotra Bednarza oraz wrocławian, którzy w czasie stanu wojennego stawili opór komunistycznemu systemowi.

Tego samego dnia o godz. 17.00 w Centrum Historii Zajezdnia odbędzie się wernisaż ekspozycji „Wrocław Pamięta. Stan wojenny we Wrocławiu”. Wystawa przywołuje dramatyczną atmosferę dni stanu wojennego i będzie przez kilka kolejnych tygodni dostępna na placu przed Centrum Historii Zajezdnia wraz z pojazdami z epoki.

13 grudnia o godz. 9.00 przy Politechnice Wrocławskiej złożone zostaną kwiaty pod tablicą Tadeusza Huskowskiego, pod pomnikiem poświęconym „Wszystkim Współtwórcom i Bohaterom Solidarności” oraz pod tablicą Tadeusza Kosteckiego. W południe przy ul. Świdnickiej otwarta zostanie wystawa „Chodźcie z nami. Wrocławskie protesty uliczne 1981-1989” przygotowana przez wrocławski oddział IPN.

Wieczorem w katedrze pw. św. Jana Chrzciciela odprawiona zostanie Msza święta w intencji ofiar stanu wojennego pod przewodnictwem metropolity wrocławskiego abp. Józefa Kupnego.

Górny Śląsk

W programie katowickich obchodów wprowadzenia stanu wojennego i masakry górników z kopalni „Wujek” znajdzie się m.in. 13 grudnia – uroczysta Msza św. w kościele pw. św. Jadwigi Śląskiej w Zabrzu-Zaborzu (godz. 12.00) i złożenie kwiatów pod krzyżem upamiętniającym internowanych w stanie wojennym (godz. 13.00); upamiętnienie 40. rocznicy podziemnego strajku w kopalni Piast w Bieruniu (14-15 grudnia), w tym rekonstrukcja wydarzeń z grudnia 1981 r. i bieg uliczny z udziałem znanych sportowców ze Śląska, a także odsłonięcie Piastowskiego Krzyża Wolności na ołtarzu św. Barbary na cechowni kopalni i o godz. 10.00 Msza św. w intencji uczestników strajku w 1981 r. w kopalni Piast i ich rodzin (kościół św. Barbary w Bieruniu, ul. Kościelna 3).

Na 15 grudnia zaplanowano obchody 40. rocznicy pacyfikacji kopalni Manifest Lipcowy w Jastrzębiu-Zdroju. Będzie to m.in. o godz. 9.00 złożenie kwiatów pod tablicą upamiętniającą wydarzenia z grudnia 1981 roku, cechownia KWK Zofiówka, ul. Rybnicka 6.

16 grudnia przypadnie 40. rocznica pacyfikacji kopalni „Wujek” w Katowicach. Protest w tej kopalni rozpoczął się na wieść o zatrzymaniu szefa zakładowej Solidarności Jana Ludwiczaka. Tego dnia czołgi sforsowały kopalniany mur, a uzbrojone oddziały ZOMO wkroczyły na teren zakładu. Do akcji został włączony pluton specjalny ZOMO. Padły strzały, zginęło sześciu górników, jeden umarł w szpitalu, dwóch kolejnych w styczniu 1982 r.

W programie obchodów znajdzie się m.in. Msza św. w kościele pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, ul. Piękna 8 (godz. 16.00), a od 14.45 przemarsz i uroczystości pod Krzyżem-Pomnikiem Górników Poległych 16 grudnia, w tym Apel Poległych.

Ważnym elementem rocznicowych obchodów ma być otwarcie 16 grudnia po ponadrocznej rozbudowie muzeum przy kopalni Wujek, czyli Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności.

Obchody 40. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego w województwie śląskim otworzy w niedzielę 12 grudnia koncert włoskiego śpiewaka Andrei Bocellego z Narodową Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia w Katowicach. Koncert w siedzibie NOSPR będzie miał charakter zamknięty.

Szczecin

Szczecińskie obchody organizuje tamtejszy oddział IPN przy współpracy z Zachodniopomorskim Urzędem Wojewódzkim oraz 12. Szczecińską Dywizją Zmechanizowaną.

Złożą się nań m.in. zdjęcia i filmy z okresu stanu wojennego, odbędzie się również pokaz świetlno-muzyczny „W Hołdzie Ofiarom Stanu Wojennego”. Uroczystość rozpocznie się 13 grudnia o godz. 17.00 na pl. Solidarności.

Wcześniej, 11 grudnia o godz. 17.45 odbędą się debata „Pamięć i Edukacja” w Polskim Radiu Szczecin i premierowy koncert najnowszej płyty zespołu Fabryka „Dziwny Stan”. Nagranie składa się z dwunastu anonimowych piosenek napisanych w czasie stanu wojennego i zaaranżowanych przez zespół. W materiale zostaną także wykorzystane autentyczne dźwięki z demonstracji w czasie stanu wojennego.

Tego samego dnia w godz. 15.00-21.00 przed budynkiem Polskiego Radia Szczecin odbędzie się inscenizacja wprowadzenia stanu wojennego, zorganizowana przez grupę rekonstrukcyjną Rega! Podczas inscenizacji użyte zostaną autentyczne artefakty z czasu stanu wojennego, m.in. polewaczka, nysa, czy BTR, z zasobu kołobrzeskiego Muzeum Oręża Polskiego. Podczas inscenizacji będzie można zostać zarówno „wylegitymowanym”, jak i otrzymać materiały edukacyjne stylizowane na „Wiadomości Szczecińskie” o stanie wojennym.

Ponadto 13 grudnia o 18.50 w TVP3 Szczecin wyemitowany zostanie film „Zabić Nadzieję”. Jego głównym motywem są rozmowy z osobami, dla których stan wojenny oznaczał diametralną zmianę w życiu. Szereg represji stosowanych przez komunistyczny rząd skutkował wydarzeniami, które mogły rzutować na całe przyszłe życie.

Poznań

Na poznańskie obchody złożą się m.in. 13 grudnia – w godz. 9.00-13.00 „Spotkanie Pokoleń” – dyskusja o potrzebie wolności i demokracji z udziałem uczniów Liceum: nr V, VI, VIII i Marii Magdaleny w Poznaniu, Internowanych oraz zaproszonych gości (Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu); złożenie kwiatów pod pomnikiem bł. ks. Jerzego Popiełuszki i innymi miejscami pamięci o tamtym czasie.

W ramach głównych uroczystości o godz. 17.00 odprawiona zostanie Msza św. w intencji zamordowanych lub represjonowanych w stanie wojennym. Jej miejscem będzie kościół oo. Dominikanów, ul. Kościuszki 97/99. Po Mszy Św. wspólne złożenie kwiatów w krużgankach klasztoru pod tablicą ofiar stanu wojennego.

O godz. godz. 18.30 zaplanowano dalszy ciąg uroczystości pod Pomnikiem Poznańskiego Czerwca 1956 r., m.in. wystąpienie Jarosława Lange, przewodniczącego Zarządu Regionu Wielkopolska NSZZ „Solidarność” oraz wystąpienie przedstawiciela osób internowanych w stanie wojennym.

Kraków

Główne uroczystości w Krakowie odbędą się 13 grudnia w katedrze wawelskiej (Msza św. o godz. 16.30) i pod Krzyżem Katyńskim (złożenie kwiatów o godz. 18.30). Ich organizatorami są m.in. IPN w Krakowie, małopolska „Solidarność” i Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego.

W wielu miejscowościach Małopolski otwarte zostaną wystawy IPN o stanie wojennym. Na krakowskim „Przystanku Historia” dyskutować będą świadkowie wydarzeń sprzed 40 lat. Będą to m.in. (10 grudnia) panele dyskusyjne „Stan wojenny w Małopolsce z perspektywy czterdziestu lat”, Centrum Edukacyjne „Przystanek Historia” IPN w Krakowie, ul. Dunajewskiego 8. Spotkanie, które otworzy dyrektor Oddziału IPN w Krakowie dr hab. Filip Musiał, podzielone zostało na trzy 90-minutowe bloki tematyczne: młodzież, intelektualiści, robotnicy. W dyskusji wezmą udział: prof. Jan Środoń, dr Tadeusz Syryjczyk, Zbigniew Fijak, dr hab. Krzysztof Gurba, dr Marek Lasota, Grażyna Kukulska, Krzysztof Kuranda, Edward Kuliga, Andrzej Szkaradek i Jan Żurek.

W przerwie między blokami dyskusyjnymi na Plantach w pobliżu ul. Reformackiej nastąpi otwarcie wystawy „Stan wojenny 1981-1983”.

Oddział IPN w Krakowie przygotował 5 tys. plakatów rocznicowych, które wraz z małopolską „Solidarnością” kolportujemy w całym województwie. Ponadto w dniach 12 i 13 grudnia 2021 r. na Tauron Arenie w Krakowie rozbłyśnie nasze rocznicowe hasło: „Komuniści przeciw Polsce. 13 grudnia 1981. 40 rocznica wprowadzenia stanu wojennego”.

Także 13 grudnia na Małym Rynku od godz. 10.00 będzie można obejrzeć rekonstrukcję historyczną wydarzeń z grudnia 1981, wystawę „Stan wojenny w SB-ckim albumie”, działał też będzie punkt edukacyjny Oddziału IPN w Krakowie. Odbędzie się ponadto gra miejska „Orła WRON-a nie pokona”, przygotowana przez Oddział IPN, przeznaczona uczniów szkół podstawowych (klasy 7-8) i ponadpodstawowych.

Białystok

W Białymstoku w ramach obchodów rocznicowych przewidziano m.in. 13 grudnia złożenie kwiatów pod pomnikiem bł. ks. Jerzego Popiełuszki i pod tablicą poświęconą „idei Solidarności” oraz prezentację wystawy IPN „Stan wojenny 1981 – 1983”, a wcześniej, 10 grudnia, promocję książki dr. Marka Kietlińskiego i ks. dr. Adama Szota „Stan wojenny w relacjach i wywiadach”, połączoną ze spotkaniem wspomnieniowo-integracyjnym działaczy „Solidarności”.

Zapalmy Światło Wolności

Jak co roku można też włączyć się w zainicjowaną przez Instytut Pamięci Narodowej akcję społeczną „Ofiarom stanu wojennego. Zapal Światło wolności”. Nawiązuje ona do historycznych gestów św. Jana Pawła II oraz Ronalda Reagana, prezydenta Stanów Zjednoczonych, którzy 13 grudnia 1981 roku w ten właśnie sposób w Pałacu Apostolskim oraz w Białym Domu wyrazili swój sprzeciw wobec polityki władz komunistycznych w Polsce.

Zapalenie w oknach 13 grudnia o godz. 19.30 symbolicznych świec ma upamiętniać wszystkich tych, którzy w czasie stanu wojennego stracili życie, utracili pracę lub musieli opuścić Ojczyznę w wyniku przeciwstawiania się brutalnym działaniom władz komunistycznych.

Do akcji przystępuje m.in. przewodniczący Episkopatu Polski abp Stanisław Gądecki, który co roku zapala symboliczne światło w oknie pałacu arcybiskupiego w Poznaniu.

Symboliczną świecę w oknie Pałacu Prezydenckiego zapali jak co roku także prezydent Andrzej Duda. „Pamiętamy o wszystkich ofiarach i represjonowanych w stanie wojennym. Pamiętajmy o Bohaterach! To dzięki ich odwadze i sile komunizm w końcu upadł, a Polska odzyskała wolność. Im zawdzięczamy to, że żyjemy dziś we własnym suwerennym, demokratycznym państwie” – zwraca się prezydent do rodaków.

Andrzej Duda apeluje zatem, aby na znak pamięci o 13 grudnia zapalić Światło Wolności w oknach naszych domów. „Niech jego płomień przypomni o ofiarach. Niech przypomni o zwycięskiej walce ze zniewoleniem i o odzyskaniu wolnej Polski” – podkreśla prezydent.

Upamiętnienie w Sejmie

W Sejmie przygotowano uchwały w sprawie upamiętnienia ofiar pacyfikacji strajku w Kopalni „Wujek” oraz pozostałych ofiar stanu wojennego w 40. rocznicę jego wprowadzenia.

Jak czytamy w jednej z nich, propaganda komunistycznej władzy sugerowała Polakom, że był to wybór „mniejszego zła”, akt ocalenia przed zagrożeniem ze strony Związku Sowieckiego. „Prawda jest jednak zupełnie inna. Wprowadzenie stanu wojennego było desperacką próbą ocalenia władzy, która całkowicie utraciła poparcie społeczne” – brzmi fragment uchwały przygotowanej przez posłów PiS.

Głównym celem komunistycznej władzy było natomiast całkowite zniszczenie potężnego ruchu niepodległościowego i demokratycznego, zbudowanego wokół NSZZ „Solidarność”. „Odrodzone społeczeństwo, natchnione nauczaniem św. Jana Pawła II, chciało odnowić oblicze polskiej ziemi, domagając się szacunku dla ludzi pracy” – napisano w uchwale.

Zbrodnicze intencje architektów stanu wojennego ujawniły się w pełni już w czwartym dniu jego obowiązywania, kiedy siły ZOMO i LWP dokonały krwawej pacyfikacji Kopalni „Wujek” w Katowicach, zabijając dziewięciu górników i ciężko raniąc kilkadziesiąt osób. Strzały w kopalni „Wujek” były zwiastunem kolejnych represji. Wiele osób zginęło w niewyjaśnionych do tej pory okolicznościach, dlatego „Dopóki pełna prawda o komunistycznych zbrodniach stanu wojennego nie zostanie ujawniona, pozostanie ona otwartą raną w sercu polskiego narodu”.

Sejm RP w tejże uchwale „z najwyższą czcią upamiętnia ofiary pacyfikacji Kopalni „Wujek” i wszystkich innych zbrodni komunistycznej władzy, składa najgłębszy hołd poległym za wolną Polskę i za „Solidarność” oraz wyraża najwyższy szacunek dla wszystkich, którzy zdobyli się na odwagę przeciwstawienia się w różnych formach uruchomionej 13 grudnia 1981 r. machinie zniewolenia narodu polskiego”.

Uchwała klubów opozycyjnych „w sprawie bolesnej rocznicy wprowadzenia stanu wojennego” wskazuje z kolei, że „Noc z 12 na 13 grudnia 1981 roku przerwała pokojową rewolucję Solidarności, odebrała ludziom, odzyskaną dopiero co nadzieję ale – paradoksalnie – wzmogła opór społeczny przeciwko komunistycznym rządom w Polsce”.

„Pragnienia wolności, demokracji i przełamania monopolu rządzącej partii oraz wyzwolenia spod wpływu Sowieckiej Rosji nie udało się powstrzymać nawet przy pomocy wojska, czołgów i ZOMO. Opór ludzi Solidarności i niezłomna postawa jej przywódcy, Lecha Wałęsy oraz licznie działające podziemie wydawnicze, doprowadziły osiem lat później do upadku komunizmu nie tylko w Polsce, lecz w całej naszej części świata” – napisali posłowie opozycji.

„Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w tę bolesną rocznicę oddaje cześć wszystkim znanym i nieznanym bohaterom stanu wojennego, którzy swoją działalnością i przywiązaniem do ojczyzny przywrócili jej wolność” – brzmi końcowy fragment uchwały.

Stan wojenny został wprowadzony 13 grudnia 1981 roku i trwał do 22 lipca 1983 r. Był to stan nadzwyczajny, wprowadzony niezgodnie z ówczesną konstytucją przez Wojskową Radę Ocalenia Narodowego na czele z gen. Wojciechem Jaruzelskim. Doprowadził do internowania ponad 10 tys. działaczy opozycji antykomunistycznej. Tysiące kolejnych było inwigilowanych i zastraszanych. Blisko 100 osób straciło życie. Ofiarami brutalnych represji było m.in. dziewięciu górników z kopalni „Wujek”, którzy zginęli podczas pacyfikacji strajku 16 grudnia 1981 r.

W dniu 6 grudnia 2002 r. Sejm RP przez aklamację uchwalił dzień 13 grudnia Dniem Pamięci Ofiar Stanu Wojennego.