Kolęda Anno Domini 2023 – tradycja i nowe rozwiązania

Kolęda od drzwi do drzwi czy zapisy? Zapraszanie przez formularz czy w zakrystii? Czy należy zbierać ofiary pieniężne w czasie kolędy czy składać anonimowo na tacę w kościele? A może w ogóle nie zbierać pieniędzy podczas kolędy? O kolędowej praktyce w diecezji rzeszowskiej i nowych propozycjach mówi ks. Tomasz Nowak, rzecznik kurii biskupiej w Rzeszowie, w rozmowie z Iwoną Kosztyłą.

Iwona Kosztyła (Radio Via): W komunikatach kurii diecezjalnej w Rzeszowie z ostatniej niedzieli pojawiła się informacja, że kolęda odbędzie się w formie znanej przed epidemią. Co to oznacza w praktyce?

Ks. Tomasz Nowak: W związku ze stanem epidemii w 2020 r. i 2021 kuria diecezjalna w Rzeszowie zdecydowała, że w diecezji rzeszowskiej kolęda nie odbędzie się w tradycyjnej formie – to oznaczało, że księża nie odwiedzali parafian w ich mieszkaniach i domach. Księża mogli, ale nie musieli, w zależności od własnego rozeznania, zorganizować nabożeństwa kolędowe w kościołach dla mieszkańców poszczególnych rejonów, ulic czy bloków. Powrót do formy sprzed stanu epidemii oznacza po prostu, że księża będą odwiedzać parafian w domach i mieszkaniach.

IK: Ojcowie dominikanie z Rzeszowa zdecydowali w tym roku, że pójdą do tych parafian, którzy ich zaproszą przez wypełnienie formularza na stronie internetowej bądź bezpośrednio w zakrystii. Jak się to ma do tradycyjnej formy kolędy?

– Temat organizacji kolędy, kiedy i kogo odwiedzą duszpasterze, to odrębna kwestia, w której kuria diecezjalna się nie wypowiedziała – pozostaje ona w gestii proboszczów. Wiem, że model zapraszania księży przez wypełnienie formularza jeszcze przed pandemią wprowadziła jedna z rzeszowskich parafii – zmienił się tam proboszcz i nie wiem, czy ten zwyczaj jest tam podtrzymywany. Tam powodem zapisów na kolędę była chęć lepszej organizacji wizyty duszpasterskiej – gdy księża ogłosili, że w jakiś dzień odwiedzą mieszkańców danego bloku i przeznaczyli na to pół dnia, ale ze względu na małą ilość przyjmujących, skończyli kolędę po dwóch godzinach, postanowili usprawnić ten proces, dlatego wprowadzili zapisy. W praktyce pojawił się kolejny problem, bo np. dostali zaproszenie od sześciu mieszkańców klatki w bloku, przeznaczyli na te odwiedziny dwie godziny, a już podczas kolędy zgłosiło się jeszcze trzech dodatkowych sąsiadów, którzy tłumaczyli, że nie wypełnili formularza, bo chodzą do innego kościoła i nic nie słyszeli o zapisach, ale chcą, aby ich ksiądz odwiedził. Wiadomo, że początki są trudne, ale wydaje mi się, że w dłuższej perspektywie taki model, zwłaszcza w miastach, może być korzystny dla wszystkich stron.

IK: Czyli nie ma idealnego rozwiązania?

– Organizacja odwiedzin dużej liczby parafian, wśród których są dzieci, uczniowie, osoby pracujące i emeryci jest dość skomplikowana i nie dziwię się poszukiwaniom nowych rozwiązań. Niektórzy pracują do 20.00 i chętnie przyjęliby księdza o 21.00, dla innych tak późna pora jest nie do przyjęcia. Niektórym księżom korzystny wydaje się taki model, kiedy chodzą od domu do domu, nie określając liczby mieszkań, a jedynie godzinę zakończenia kolędy – takie rozwiązanie z kolei krytykują parafianie, którzy nie chcą czekać w niepewności czy ksiądz zdąży ich odwiedzić w danym dniu czy przyjdzie jutro – najchętniej spotkaliby się z księdzem o konkretnej godzinie.

IK: Ojcowie dominikanie uzasadniając wprowadzenie zapisów mówili o zdjęciu z parafian poczucia przyzwyczajenia i powinności – nie odwoływali się do organizacji.

– Tak jak w przypadku zapisów na kolędę, tak również w przypadku pukania od drzwi do drzwi, księża nie odwiedzają tych, którzy sobie takich odwiedzin nie życzą. To mieszkańcy decydują, kogo przyjmą pod swój dach. Warto też podkreślić, że w przypadku chodzenia od mieszkania do mieszkania, to najczęściej ministranci pytają, czy ktoś przyjmie księdza. Zarówno jedna, jak i druga metoda ma wady i zalety i raz jeszcze podkreślę, każdy proboszcz musi sam zdecydować się na jakieś rozwiązanie najlepsze dla swojej parafii – kuria diecezjalna nie narzuca żadnego modelu i nie jest prawdą, że nie zgadza się z podejściem dominikanów do kolędy. Dodam, że parafii, które przymierzają się do takiego rozwiązania jest więcej. Osobiście w pukaniu od drzwi do drzwi widzę jakiś symbol wychodzenia w stronę ludzi, którzy nie utożsamiają się z parafią. Księża, którzy chodzą po kolędzie wiedzą, że spotkania kolędowe są nieraz zaskakujące i drzwi otwierają także niewierzący – sam uczestniczyłem w takich kolędach, gdzie ktoś, mimo różnic światopoglądowych, zwyczajnie chciał porozmawiać z księdzem.

IK: Po co właściwie księża odwiedzają parafian?

– Parafia to wspólnota – taki jest ideał. Trudno mówić o wspólnocie, gdy się wzajemnie nie zna i gdy się ze sobą nie rozmawia. Dla księdza jest to okazja do zorientowania się w sytuacji poszczególnych parafian, aktualizacji danych – możne to być początkiem np. pomocy udzielonej przez parafialną Caritas. Z kolei parafianie mogą powiedzieć o swoich oczekiwaniach wobec duszpasterzy, swoich spostrzeżeniach dotyczących funkcjonowania parafii, a czynią to coraz chętniej. Ważną częścią kolędy jest wspólna modlitwa i błogosławieństwo.

IK: Co roku dużo emocji budzą ofiary kolędowe – niektórzy sprowadzają kolędę tylko do zbierania pieniędzy.

– I dlatego, aby tak nie było, synod diecezjalny w 2004 r. zobowiązał księży diecezji rzeszowskiej, aby nie przyjmowali ofiar od wiernych w domach. Takie ofiary parafianie mogą złożyć w kościele.

IK: Czy ten zapis jest przestrzegany?

– Nie potrafię odpowiedzieć na to pytanie uwzględniając wszystkie parafie w diecezji. W kilku parafiach, gdzie byłem wikariuszem albo z którymi współpracowałem, zawsze w ogłoszeniach przed kolędą czytano, że księża nie zbierają ofiar po domach. Znam parafie, gdzie proboszcz tak konsekwentnie pilnował tego zapisu, że po dwóch latach nikt już nie dawał koperty w domu. W większości parafii księża dopuszczają wyjątki, gdy np. ktoś mówi, że nie chodzi do kościoła parafialnego, dlatego chce wręczyć ofiarę podczas kolędy.

IK: Wydaje mi się, że to, czy pieniądze są zbierane w domach, czy parafianie przynoszą je do kościoła, jest sprawą drugorzędną – bo te pieniądze są jednak zbierane. A jakby tak w ogóle nie mówić i nie zbierać pieniędzy przy okazji kolędy…

– Pewnie wszystkie strony wolałyby, żeby nie mówić o pieniądzach i nie zbierać pieniędzy, ale jednocześnie, żeby tych pieniędzy nie brakowało. Model funkcjonowania diecezji i parafii w Polsce oparty jest na ofiarach przekazywanych przez wiernych – to z ich pieniędzy składanych przede wszystkim w każdą niedzielę opłacane są rachunki. To ich pieniądze przekazywane m.in. przy okazji ślubów, pogrzebów i kolędy służą utrzymaniu parafii i księży. Decyzja o ofiarach składanych w kościele, a nie w domach, służy anonimowości – ksiądz nie ma wtedy wiedzy, kto i ile dał – bo nadużyciem i wypaczeniem tej idei jest żądanie, aby koperty były podpisane.

IK: Wspomniał ksiądz o swojej kolędzie. Lubił ksiądz ten czas odwiedzin duszpasterskich?

– Tak i nie. Nie, bo wiązało się z pracą od wczesnego rana do późnego wieczora. Często po pracy w szkole miałem tylko pół godziny na obiad; od 16.00 zaczynała się kolęda, która trwała na ogół do godziny 20.00. Przeważały jednak pozytywne strony – zwłaszcza, kiedy byłem na parafii drugi czy trzeci rok i znałem już nieco parafian, a parafianie znali mnie – łatwo wtedy się rozmawiało. W przypadku pierwszej kolędy w nowej parafii kolęda wiąże się z większym stresem – nie wiemy kogo spotkamy. W większości przypadków byłem jednak zawsze zdziwiony, a nawet skrępowany otwartością ludzi i ich zaufaniem, które wyrażało się w tym, że dzielili się swoim życiem, tajemnicami, problemami i radościami.

IK: Dziękuję za rozmowę.

(Zapis rozmowy na antenie Katolickiego Radia Via z 7 grudnia 2022 r.)