Komentarz do niedzielnej Ewangelii: Kto jest odpowiedzialny za zabicie Jezusa?

Na podstawie niedokształconej lektury Dziejów Apostolskich 3, można by w Kościele dojść do wniosku, że wszyscy Żydzi zabili Jezusa i że w konsekwencji utracili przymierze z Bogiem. Wniosek ten jest błędny z historycznego, etycznego i teologicznego punktu widzenia – pisze dr Amy-Jill Levine, profesor Nowego Testamentu i Nauk Żydowskich, pierwsza Żydówka wykładająca Nowy Testament w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie, w komentarzu dla Centrum Heschela KUL na Trzecią Niedzielę Wielkanocną 14 kwietnia.

Publikujemy pełny tekst komentarza:

Moim początkowym planem dla naszego komentarza było omówienie tego, jak jeden z dwóch uczniów na drodze do Emaus w Ewangelii Łukasza 24, zarówno na poziomie historycznym, jak i gramatycznym, mógł być kobietą. Ale pierwsze czytanie z Dziejów Apostolskich (Dz 3,13-15, 17-19), wymaga komentarza. Pozostawienie tego czytania bez komentarza grozi wprowadzeniem lub wzmocnieniem antysemityzmu, który zaraził i nadal zaraża chrześcijańskie nauczanie.

W trzecim rozdziale Dziejów Apostolskich Piotr zwraca się do „ludu”. Greckie tłumaczenie „ludu” to laos, które jest technicznym określeniem ludu Izraela. Wzmacniając żydowską tożsamość odbiorców, do których się zwraca, apostoł zaczyna: „bracia [i siostry], Izraelici”. Jeszcze bardziej wzmacniając ich żydowską tożsamość, Piotr mówi „Bóg Abrahama, Bóg Izaaka i Bóg Jakuba, Bóg naszych ojców”. Piotr jest Żydem przemawiającym do innych Żydów. Ale później Piotr odróżnia się od swoich żydowskich współbraci, mówiąc im: „wydaliście” Jezusa, „zaparliście się” Go przed Piłatem, który „postanowił Go uwolnić”, „zaparliście się Świętego i Sprawiedliwego, a wyprosiliście ułaskawienie dla zabójcy”. Podsumowuje: „Zabiliście Dawcę życia”. Według Piotra to naród żydowski zabił Jezusa.

Następnie Piotr zapewnia tych Żydów, że oni i ich przywódcy działali w niewiedzy. Ale potępienie tych Żydów wciąż trwa, ponieważ jedynym sposobem na uwolnienie ich od tego zabójstwa, od zabicia Dawcy życia, jest „pokuta i nawrócenie, aby grzechy zostały zgładzone”. Tłumaczenie w tym miejscu nie jest dokładne, ponieważ w wersji greckiej nie pojawia się pojęcie „nawrócenia”. Termin ten sugerowałby przejście z jednej religii (judaizmu) na inną (na chrześcijaństwo). Grecki termin, który jest tu użyty, to epitrepho, odpowiednik hebrajskiego tshuvah, powrotu lub zawrócenia na właściwą ścieżkę.

Jednak nawet przy poprawnym tłumaczeniu tego czytania problemy z Dziejami Apostolskimi 3 pozostają nierozwiązane. Według Piotra wszyscy Żydzi są odpowiedzialni za to co się stało, nie tylko przywódcy, nawet jeśli działali w niewiedzy. Jedynym sposobem na ich odkupienie jest, jak stwierdza Piotr w Dziejach Apostolskich 3,23: podążanie za Jezusem, ponieważ „każdy, kto nie słucha tego Proroka, zostanie usunięty z ludu”. Według przemówienia w trzecim rozdziale Dziejów Apostolskich Żydzi, którzy nie uznają Jezusa za Pana, tracą łączność z Abrahamem, Izaakiem i Jakubem. Zostają wydziedziczeni i zastąpieni przez chrześcijaństwo.

Kiedy napotykamy tak trudne teksty jak Dzieje Apostolskie 3, które mogą wprowadzać lub wzmacniać antysemityzm, mamy dwa sposoby, aby temu przeciwdziałać.

Po pierwsze, możemy użyć jednego fragmentu tekstu, aby zrozumieć inny tekst. Jezus robi to, gdy cytuje Księgę Rodzaju w odniesieniu do Księgi Powtórzonego Prawa w rozmowie dotyczącej rozwodów. Mamy też inny przykład, zarówno Jezus, jak i rabin Akiwa, żydowski nauczyciel stracony przez Rzymian, zgadzali się, że Księga Kapłańska 19,18 (przykazanie miłości bliźniego), jest najwyższą wartością w Torze. Każdy tekst, który wydaje się naruszać przykazanie miłości, wymaga nowej interpretacji.

Dzieje Apostolskie 3, przemówienie Piotra, powinny być czytane w świetle listu Pawła do Rzymian. Paweł podkreśla w Liście do Rzymian 11,29, że „dary i powołanie Boże są nieodwołalne”, a zatem Żydzi nadal są w Przymierzu z Bogiem. Według Pawła my, Żydzi, nie utraciliśmy naszej łączności z patriarchami, nie utraciliśmy naszej roli jako Lud Przymierza, nawet jeśli obecnie nie akceptujemy chrześcijańskich stwierdzeń dotyczących Jezusa.

Po drugie, możemy czytać Pismo Święte w świetle tradycji. Żydzi w podobny sposób rozumieją to, co Ewangelie nazywają  „Tradycją Starszych” i to jak doktryna katolicka rozwinęła się wraz z Nowym Testamentem. Soborowy dokument Nostra Aetate, nr 4, podkreśla zarówno, że „Żydzi nadal ze względu na swych przodków są bardzo drodzy Bogu, który nigdy nie żałuje darów i powołania”, oraz że „to, co popełniono podczas męki [Jezusa], nie może być przypisane ani wszystkim bez różnicy Żydom wówczas żyjącym, ani Żydom dzisiejszym”.

Na podstawie niedokształconej lektury Dziejów Apostolskich 3, można by w Kościele dojść do wniosku, że wszyscy Żydzi zabili Jezusa i że w konsekwencji utracili przymierze z Bogiem. Wniosek ten jest błędny z historycznego, etycznego i teologicznego punktu widzenia. Wraz ze wzrostem antysemityzmu w obecnych czasach, krytyczna lektura Dziejów Apostolskich 3 jest jeszcze tym bardziej istotna.

O Autorce:

Dr Amy-Jill Levine jest profesorem Nowego Testamentu i Nauk Żydowskich Mary Jane Werthan University w Vanderbilt Divinity School, Graduate Department of Religion oraz Department of Jewish Studies; jak również Woolf Institute, Centre for the Study of Jewish-Christian Relations, Cambridge UK. Wygłosiła ponad 500 wykładów na temat Biblii, relacji chrześcijańsko-żydowskich oraz religii na całym świecie. Wiosną 2019 roku jako pierwsza Żydówka wykładała Nowy Testament w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie; w 2021 roku została wybrana na członka Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk.