Konferencja Episkopatu Polski

Biskupi polscy wybrali przewodniczącego KEP. Publikujemy analizę prezentującą uprawnienia i sposób pracy KEP oraz najważniejsze statystyki dotyczące pasterzy Kościoła w Polsce.

Już pod koniec XVIII w. biskupi obrządku łacińskiego, unickiego i ormiańskiego z terenu ówczesnej Rzeczypospolitej zaczęli odbywać wspólne posiedzenia, by wymieniać doświadczenia i opinie, a także koordynować pracę duszpasterską Kościoła. W czasach zaborów mogły się odbywać jedynie spotkania biskupów metropolii: gnieźnieńsko-poznańskiej w zaborze pruskim, warszawskiej w zaborze rosyjskim i lwowskiej w zaborze austriackim.

Dopiero w 1917 r. metropolita warszawski abp Aleksander Kakowski jako prymas Królestwa Polskiego zwołał hierarchów z trzech zaborów na pierwszy, nieoficjalny jeszcze, zjazd biskupów. Pierwsze ich oficjalne spotkanie odbyło się tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości – w grudniu 1918 r., pod przewodnictwem wizytatora apostolskiego w Polsce, ks. infułata Achille Rattiego. Z czasem zjazdy te zaczęto nazywać konferencjami episkopatu. Po Soborze Watykańskim II przybrały one prawno-instytucjonalną formę Konferencji Episkopatu Polski.

Przewodniczącymi zjazdów biskupich, a potem KEP byli z urzędu kolejni prymasi Polski, aż do 1994 r., gdy po raz pierwszy hierarchowie wybrali swego przewodniczącego (nota bene został nim wówczas, na dwie kadencje, ponownie prymas Józef Glemp). Od 1969 r. powoływany jest również wiceprzewodniczący KEP.

Zgodnie ze statutem, „Konferencja Episkopatu Polski jest stałą instytucją, którą stanowią biskupi z terenu Rzeczypospolitej Polskiej wypełniający wspólnie pasterskie zadania w stosunku do wiernych jej terytorium”. Celem tego gremium jest dostosowywanie form apostolatu „do okoliczności czasu i miejsca” (art. 1). Będąc wyrazem kolegialności biskupiej, „wspomaga poszczególnych biskupów Konferencji w ich misji duszpasterskiej”, „wypełnia zadania według kompetencji zleconych jej przez prawo” kościelne, „utrzymuje stałą łączność ze Stolicą Apostolską” i „kontakty z innymi Konferencjami Biskupów”, „studiuje problemy duszpasterskie celem znalezienia najstosowniejszych metod ewangelizacji w warunkach pracy Kościoła w Polsce z uwzględnieniem wymiaru ekumenicznego”, „troszczy się o życie religijne i moralne katolików w kraju oraz duchową opiekę nad Polonią zagraniczną, w porozumieniu z miejscowymi Konferencjami Episkopatów”, „stara się o właściwe rozwiązanie problemów społecznych łączących się z posłannictwem Kościoła oraz z zachowaniem i rozwojem kultury chrześcijańskiej”, a także „troszczy się o właściwą płaszczyznę relacji między Kościołem a Państwem, z zachowaniem kompetencji Stolicy Apostolskiej” (art. 2).

Zgodnie z art. 3, do KEP należą wszyscy biskupi diecezjalni obrządku łacińskiego, biskup polowy, biskupi obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, a także biskupi koadiutorzy (obecnie nie ma w Polsce ani jednego), biskupi pomocniczy i „inni biskupi tytularni, pełniący na terytorium Polski szczególne zadania, zlecone im przez Stolicę Apostolską lub Konferencję Episkopatu”.

Nie rzadziej niż dwa razy w roku KEP zbiera się na zebraniu plenarnym. Na zaproszenie przewodniczącego może w nim brać udział nuncjusz apostolski w Polsce. Większość decyzji zapada na nim „zwykłą większością głosów przy obecności większości członków Konferencji”, przy czym „do uchwalenia dokumentów doktrynalnych i wskazujących kierunki działania wymagana jest zgoda więcej niż połowy członków Konferencji”. Jedynie tzw. dekrety ogólne muszą być przyjęte przez 2/3 wszystkich członków KEP, a następnie przesłane do wglądu do Stolicy Apostolskiej.

W zebraniach plenarnych mogą też uczestniczyć biskupi emerytowani, ale bez prawa do udziału w głosowaniach.

Między zebraniami plenarnymi zbiera się Rada Stała, którą tworzą przewodniczący KEP, jego zastępca, sekretarz generalny oraz ośmiu biskupów diecezjalnych, wybranych przez zebranie plenarne. Do jej kompetencji należy m.in. czuwanie nad wykonaniem decyzji Konferencji. Może także w imieniu Konferencji zajmować stanowisko w sprawach publicznych „kiedy tego wymaga dobro Kościoła”. Obecnie z wyboru członkami Rady są: bp Edward Dajczak z Koszalina, abp Andrzej Dzięga ze Szczecina, kard. Stanisław Dziwisz z Krakowa, abp Sławoj Leszek Głódź z Gdańska, abp Marian Gołębiewski z Wrocławia, abp Kazimierz Nycz z Warszawy, bp Andrzej Suski z Torunia i bp Zygmunt Zimowski z Radomia.

Przewodniczący KEP i jego zastępca są wybierani spośród biskupów diecezjalnych na okres pięciu lat. Mogą oni te funkcje sprawować „bez przerwy nie dłużej niż przez dwie kolejne kadencje”. Razem z sekretarzem generalnym tworzą oni Prezydium Konferencji. Również ono ma prawo zabierać głos w sprawach publicznych „kiedy wymaga tego dobro Kościoła”, Ponadto „przedstawia kandydatów na przewodniczących komisji, rad, zespołów i duszpasterzy krajowych, na rektorów polskich misji katolickich i rektorów polskich instytucji katolickich, podległych Konferencji, i na inne urzędy, których nadanie zależy od Konferencji”. Od 2004 r. na czele KEP stoi abp Józef Michalik z Przemyśla, a jego zastępcą jest abp Stanisław Gądecki z Poznania.

Wspomniany sekretarz generalny, którym od 2007 r. jest bp Stanisław Budzik z Tarnowa, wybierany jest spośród członków Konferencji na pięć lat. Również on może tę funkcję sprawować „bez przerwy nie dłużej niż przez dwie kolejne kadencje”. Oprócz wykonywania pracy administracyjnej jest on „stałym delegatem Konferencji do kontaktów z władzami państwowymi w sprawach dotyczących stosunków między Kościołem a Państwem”. Podlega mu Biuro Prasowe, kierowane przez rzecznika Konferencji, który utrzymuje kontakty ze środkami społecznego przekazu i wydaje organ urzędowy Konferencji. Funkcję tę pełni od 2003 r. ks. Józef Kloch z Tarnowa.

Sprawy ekonomiczne leżą w gestii Rady ekonomicznej, złożonej z trzech członków Konferencji. Natomiast bezpośrednio jej majątkiem zarządza ekonom, wybierany na pięć lat, który co roku składa na zebraniu plenarnym sprawozdanie ze swej działalności. Przed zatwierdzeniem musi być ono zaopiniowane przez Komisję Rewizyjną, złożoną z trzech członków Konferencji. Funkcję ekonoma KEP pełni od 2008 r. ks. Janusz Majda z Tarnowa.

Poszczególnymi dziedzinami życia Kościoła zajmują się komisje, rady i zespoły, stałe lub doraźne. Komisje składają się z biskupów, wspomaganych przez konsultorów, duchownych i świeckich. Ich kadencja trwa pięć lat i może być przedłużona o kolejne pięć. Obecnie jest 11 komisji, 12 rad i 20 zespołów.

KEP desygnuje także swoich reprezentantów do Komisji Wspólnej Przedstawicieli Rządu RP i KEP (jej współprzewodniczącym ze strony kościelnej jest od 2007 r. abp Sławoj Leszek Głódź z Gdańska). Trzech członków KEP wchodzi także w skład powoływanej przez Stolicę Apostolską Kościelnej Komisji Konkordatowej, kierowanej od 1998 r. przez bp. Tadeusza Pieronka.

Przewodniczący KEP (początkowo Zjazdu Biskupów):

1919-1926 kard. Edmund Dalbor (1865-1926)

1926-1948 kard. August Hlond SDB (1881-1948) (prymas Hlond zwoływał obrady, ale ich przewodnictwo przekazywał kard. Aleksandrowi Kakowskiemu (1862-1938), który nosił tytuł prymasa Królestwa Polskiego)

1948-1981 kard. Stefan Wyszyński (1901-1981)

1981-2004 kard. Józef Glemp (1929)

2004- abp Józef Michalik (1941) Przemyśl

Wiceprzewodniczący KEP:

1969-1978 kard. Karol Wojtyła (1920-2005) Kraków

1979-1999 kard. Franciszek Macharski (1927) Kraków

1994-1999 abp Henryk Muszyński (1933) Gniezno

1999-2004 abp Józef Michalik (1941) Przemyśl

2004- abp Stanisław Gądecki (1949) Poznań

Sekretarze KEP (początkowo Zjazdu Biskupów):

1918-1919 bł. bp Antoni Julian Nowowiejski (1858-1941) Płock

1919-1925 bp Henryk Przeździecki (1873-1939) Janów Podlaski

1925-1926 bp Romuald Jałbrzykowski (1876-1955) Łomża

1926-1946 bp Stanisław Kostka Łukomski (1874-1948) Łomża

1946-1969 bp Zygmunt Choromański (1892-1969) Warszawa

1969-1993 abp Bronisław Dąbrowski FDP (1917-1997) Warszawa

1993-1998 bp Tadeusz Pieronek (1934) Sosnowiec

1998-2007 bp Piotr Libera (1951) Katowice

2007- bp Stanisław Budzik (1952) Tarnów

Diecezje i metropolie

Kościół katolicki w Polsce składa się z 44 diecezji, w tym 2 obrządku bizantyjsko-ukraińskiego. Spośród nich 15 (w tym jedna obrządku bizantyjsko-ukraińskiego) ma rangę archidiecezji i jest siedzibą metropolii, czyli prowincji kościelnej. Jedna diecezja – ordynariat polowy – nie wchodzi w skład żadnej metropolii i podlega bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Ponadto arcybiskup warszawski jest ordynariuszem dla wiernych obrządków wschodnich nie posiadających w Polsce własnego ordynariusza (dotyczy to Ormian katolików).

W skład najstarszej w Polsce metropolii gnieźnieńskiej, utworzonej w 1000 r., wchodzą obecnie: archidiecezja gnieźnieńska oraz diecezje: włocławska i bydgoska.

Do metropolii warszawskiej, która powstała w 1818 r., należą dziś: archidiecezja warszawska oraz diecezje: warszawsko-praska i płocka. Trzy lata później erygowano metropolię poznańską, oprócz archidiecezji poznańskiej obejmującą obecnie jedynie diecezję kaliską.

Do ustanowionej w 1925 r. metropolii krakowskiej, aktualnie należą: archidiecezja krakowska oraz diecezje: kielecka, tarnowska i bielsko-żywiecka. O pięć lat młodsza jest wrocławska prowincja kościelna, obejmująca obecnie archidiecezję wrocławską oraz diecezje: legnicką i świdnicką.

Najwięcej, bo aż osiem prowincji kościelnych powstało w 1992 r. W skład metropolii białostockiej wchodzi archidiecezja białostocka oraz diecezje: łomżyńska i drohiczyńska. Metropolia częstochowska obejmuje archidiecezję częstochowską oraz diecezje: radomską i sosnowiecką. Do metropolii gdańskiej należą zaś archidiecezja gdańska oraz diecezje: pelplińska i toruńska. W skład metropolii katowickiej (zwanej też górnośląską) wchodzi archidiecezja katowicka oraz diecezje: opolska i gliwicka, zaś w skład metropolii lubelskiej – archidiecezja lubelska oraz diecezje: sandomierska i siedlecka. Przemyska prowincja kościelna obejmuje archidiecezję przemyską obrządku łacińskiego oraz diecezje: zamojsko-lubaczowska, rzeszowska. Szczecińsko-kamieńska prowincja kościelna obejmuje archidiecezję szczecińsko-kamieńską oraz diecezje: koszalińsko-kołobrzeską i zielonogórsko-gorzowską. Natomiast metropolia warmińska składa się z archidiecezji warmińskiej (z siedzibą w Olsztynie) oraz diecezji elbląskiej i ełckiej.

Powstała w 1996 r. metropolia przemysko-warszawska obrządku bizantyjsko-ukraińskiego składa się z archieparchii (archidiecezji) przemysko-warszawskiej i eparchii (diecezji) wrocławsko-gdańskiej.

Najmłodszą prowincją kościelną w Polsce jest erygowana w 2004 r. metropolia łódzka, która oprócz archidiecezji łódzkiej obejmuje tylko diecezję łowicką.

Biskupi w diecezjach (daty przy nazwiskach oznaczają kolejno: rok urodzenia, sakry biskupiej i nominacji kardynalskiej):

BIAŁYSTOK

arcybiskup metropolita abp Edward Ozorowski (1941, 1979)

biskup senior abp Stanisław Szymecki (1924, 1981)

BIELSKO-ŻYWIEC

biskup ordynariusz bp Tadeusz Rakoczy (1938, 1992)

biskup pomocniczy bp Janusz Zimniak (1933, 1980)

BYDGOSZCZ

biskup ordynariusz bp Jan Tyrawa (1948, 1988)

CZĘSTOCHOWA

arcybiskup metropolita abp Stanisław Nowak (1935, 1984)

biskupi pomocniczy bp Antoni Długosz (1941, 1994)

bp Jan Wątroba (1953, 2000)

DROHICZYN

biskup ordynariusz bp Antoni Dydycz OFMCap.(1938, 1994)

ELBLĄG

biskup ordynariusz bp Jan Styrna (1941, 1991)

biskup pomocniczy bp Józef Wysocki (1940, 1989)

biskup senior bp Andrzej Śliwiński (1939, 1986)

EŁK

biskup ordynariusz bp Jerzy Mazur SVD (1953, 1998)

biskup pomocniczy bp Romuald Kamiński (1955, 2005)

GDAŃSK

arcybiskup metropolita abp Sławoj Leszek Głódź (1945, 1991)

biskup pomocniczy bp Ryszard Kasyna (1957, 2005)

biskupi seniorzy bp Zygmunt Pawłowicz (1927, 1985)

abp Tadeusz Gocłowski CM (1931, 1983)

GLIWICE

biskup ordynariusz bp Jan Wieczorek (1935, 1981)

biskup pomocniczy bp Gerard Kusz (1939, 1985)

GNIEZNO

arcybiskup metropolita abp Henryk Muszyński (1933, 1985)

biskupi pomocniczy bp Bogdan Wojtuś (1937, 1988)

bp Wojciech Polak (1964, 2003)

biskup senior abp Szczepan Wesoły (1926, 1969)

KALISZ

biskup ordynariusz bp Stanisław Napierała (1936, 1980)

biskup pomocniczy bp Teofil Wilski (1935, 1995)

KATOWICE

arcybiskup metropolita abp Damian Zimoń (1934, 1985)

biskupi pomocniczy bp Gerard Bernacki (1942, 1988)

bp Józef Kupny (1950, 2006)

KIELCE

biskup ordynariusz bp Kazimierz Ryczan (1939, 1993)

biskupi pomocniczy bp Marian Florczyk (1954, 1998)

bp Kazimierz Gurda (1953, 2005)

KOSZALIN-KOŁOBRZEG

biskup ordynariusz bp Edward Dajczak (1950, 1990)

biskupi pomocniczy bp Paweł Cieślik (1940, 1995)

bp Krzysztof Zadarko (1960, 2009)

biskup senior bp Tadeusz Werno (1931, 1974)

KRAKÓW

arcybiskup metropolita kard. Stanisław Dziwisz (1939, 1998)

biskupi pomocniczy bp Jan Szkodoń (1946, 1988)

bp Jan Zając (1939, 2004)

bp Józef Guzdek (1956, 2004)

biskupi seniorzy bp Albin Małysiak CM (1917, 1970)

kard. Franciszek Macharski (1927, 1979, 1979)

LEGNICA

biskup ordynariusz bp Stefan Cichy (1939, 1998)

biskup pomocniczy bp Marek Mendyk (1961, 2009)

biskup senior bp Tadeusz Rybak (1929, 1977)

LUBLIN

arcybiskup metropolita abp Józef Życiński (1948, 1990)

biskupi pomocniczy bp Ryszard Karpiński (1935, 1985)

bp Mieczysław Cisło (1945, 1998)

bp Artur Miziński (1965, 2004)

bp Józef Wróbel (1952, 2001)

biskup senior abp Bolesław Pylak (1921, 1966)

ŁOMŻA

biskup ordynariusz bp Stanisław Stefanek TChr. (1936, 1980)

biskup pomocniczy bp Tadeusz Bronakowski (1959, 2006)

biskup senior bp Tadeusz Zawistowski (1930, 1973)

ŁOWICZ

biskup ordynariusz bp Andrzej Dziuba (1950, 2004)

biskup pomocniczy bp Józef Zawitkowski (1938, 1990)

biskup senior bp Alojzy Orszulik SAC (1928, 1989)

ŁÓDŹ

arcybiskup metropolita abp Władysław Ziółek (1935, 1980)

biskupi pomocniczy bp Adam Lepa (1939, 1988)

bp Ireneusz Pękalski (1950, 2000)

OPOLE

biskup ordynariusz abp Alfons Nossol (1932, 1977)

biskupi pomocniczy bp Jan Bagiński (1932, 1985)

bp Jan Kopiec (1947, 1993)

bp Paweł Stobrawa (1947, 2003)

PELPLIN

biskup ordynariusz bp Jan Szlaga (1940, 1988)

biskup pomocniczy bp Piotr Krupa (1936, 1984)

PŁOCK

biskup ordynariusz bp Piotr Libera (1951, 1997)

biskup pomocniczy bp Roman Marcinkowski (1942, 1985)

POZNAŃ

arcybiskup metropolita abp Stanisław Gądecki (1949, 1992)

biskupi pomocniczy bp Zdzisław Fortuniak (1939, 1982)

bp Marek Jędraszewski (1949, 1997)

bp Grzegorz Balcerek (1954, 1999)

biskup senior abp Juliusz Paetz (1935, 1983)

PRZEMYŚL

arcybiskup metropolita abp Józef Michalik (1941, 1986)

biskupi pomocniczy bp Adam Szal (1953, 2000)

bp Marian Rojek (1955, 2006)

biskup senior abp Ignacy Tokarczuk (1918, 1966)

PRZEMYŚL-WARSZAWA obrz. bizant.-ukr.

arcybiskup metropolita abp Jan Martyniak (1939, 1989)

RADOM

biskup ordynariusz bp Zygmunt Zimowski (1949, 2002)

biskupi pomocniczy bp Adam Odzimek (1944, 1985)

bp Stefan Siczek (1937, 1992)

biskup senior bp Edward Materski (1923, 1968)

RZESZÓW

biskup ordynariusz bp Kazimierz Górny (1937, 1985)

biskup pomocniczy bp Edward Białogłowski (1947, 1988)

SANDOMIERZ

biskup ordynariusz vacat

biskup pomocniczy bp Edward Frankowski (1937, 1989)

biskup senior bp Wacław Świerzawski (1927, 1992)

SIEDLCE

biskup ordynariusz bp Zbigniew Kiernikowski (1946, 2002)

biskup pomocniczy bp Henryk Tomasik (1946, 1993)

SOSNOWIEC

biskup ordynariusz bp Grzegorz Kaszak (1964, 2009)

biskup pomocniczy bp Piotr Skucha (1946, 1987)

SZCZECIN-KAMIEŃ

arcybiskup metropolita abp Andrzej Dzięga (1952, 2002)

biskupi pomocniczy bp Marian Kruszyłowicz OFMConv. (1936, 1990)

biskupi seniorzy abp Marian Przykucki (1924, 1974)

bp Jan Gałecki (1932, 1974)

abp Zygmunt Kamiński (1933, 1975)

ŚWIDNICA

biskup ordynariusz bp Ignacy Dec (1944, 2004)

biskup pomocniczy bp Adam Bałabuch (1961, 2008)

TARNÓW

biskup ordynariusz bp Wiktor Skworc (1948, 1998)

biskupi pomocniczy bp Władysław Bobowski (1932, 1975)

bp Stanisław Budzik (1952, 2004)

bp Wiesław Lechowicz (1962, 2008)

TORUŃ

biskup ordynariusz bp Andrzej Suski (1942, 1986)

biskup pomocniczy bp Józef Szamocki (1954, 2000)

WARMIA

arcybiskup metropolita abp Wojciech Ziemba (1941, 1982)

biskup pomocniczy bp Jacek Jezierski (1949, 1994)

biskupi seniorzy bp Julian Wojtkowski (1927, 1969)

abp Edmund Piszcz (1929, 1982)

WARSZAWA

arcybiskup metropolita abp Kazimierz Nycz (1950, 1988)

biskupi pomocniczy bp Marian Duś (1938, 1986)

bp Piotr Jarecki (1955, 1994)

bp Tadeusz Pikus (1949, 1999)

biskup senior kard. Józef Glemp (1929, 1979, 1983), prymas Polski

WARSZAWA-PRAGA

biskup ordynariusz abp Henryk Hoser SAC (1942, 2005)

biskup pomocniczy bp Stanisław Kędziora (1934, 1987)

biskup senior bp Kazimierz Romaniuk (1927, 1982)

WŁOCŁAWEK

biskup ordynariusz bp Wiesław Mering (1945, 2003)

biskupi pomocniczy bp Stanisław Gębicki (1945, 2000)

biskupi seniorzy bp Czesław Lewandowski (1922, 1973)

bp Bronisław Dembowski (1927, 1992)

WROCŁAW

arcybiskup metropolita abp Marian Gołębiewski (1937, 1996)

biskupi pomocniczy bp Edward Janiak (1951, 1996)

bp Andrzej Siemieniewski (1957, 2006)

biskupi seniorzy bp Józef Pazdur (1924, 1985)

kard. Henryk Gulbinowicz (1928, 1970, 1985)

WROCŁAW-GDAŃSK obrz. bizant.-ukr.

biskup ordynariusz bp Włodzimierz Juszczak OSBM (1957, 1999)

ZAMOŚĆ-LUBACZÓW

biskup ordynariusz bp Wacław Depo (1953, 2006)

biskup pomocniczy bp Mariusz Leszczyński (1957, 1998)

biskup senior bp Jan Śrutwa (1940, 1984)

ZIELONA GÓRA-GORZÓW

biskup ordynariusz bp Stefan Regmunt (1951, 1995)

biskup pomocniczy bp Paweł Socha CM (1935, 1973)

biskup senior bp Adam Dyczkowski (1932, 1978)

ORDYNARIAT POLOWY

biskup ordynariusz bp Tadeusz Płoski (1956, 2004)

BISKUPI TYTULARNI

1. Kard. Stanisław Nagy SCI (1921, 2003, 2003), emerytowany profesor KUL.

2. Abp Stanisław Wielgus (1939, 1999), profesor KUL (w watykańskim roczniku „Annuario Pontificio 2007” figurował jako emerytowany biskup płocki, natomiast w „Annuario Pontificio 2008” jego nazwisko znalazło się jedynie w dziale biskupów tytularnych).

3. Bp Tadeusz Pieronek (1934, 1992), przewodniczący Kościelnej Komisji Konkordatowej.

Prymas Polski

Prymas Polski to honorowy tytuł przysługujący od 1417 r. arcybiskupom gnieźnieńskim. Wskazywał on na pierwszeństwo tej stolicy metropolitalnej w stosunku do nowo utworzonej prowincji kościelnej we Lwowie. Dodatkowo w 1515 r. Stolica Apostolska nadała prymasom tytuł „legata urodzonego”, czyli stałego przedstawiciela papieskiego. Mieli oni także przywilej noszenia stroju kardynalskiego, nawet gdy nie byli kardynałami. Byli instancją odwoławczą dla sądów diecezjalnych. Prymas stał się drugą po królu osobą w państwie, przewodniczył posiedzeniom Senatu, pogrzebom monarchów i koronacji nowych, a od 1572 r. pełnił także funkcję interreksa w okresie bezkrólewia. W XX w. (do 1994 r.) prymasi z urzędu przewodniczyli Konferencji Episkopatu Polski. Obecnie prymasostwo jest funkcją jedynie honorową, wskazującą na historyczne pierwszeństwo archidiecezji gnieźnieńskiej w Kościele w Polsce. W 1992 r. tytuł ten pozostał przy kard. Józefie Glempie, mimo że przestał on być wówczas metropolitą Gniezna, otrzymał za to godność kustosza relikwii św. Wojciecha, przechowywanych w tamtejszej katedrze. Jednak wraz z ukończeniem przez niego 80 lat (18 grudnia br.), prymasem zostanie znowu arcybiskup gnieźnieński, którym jest obecnie abp Henryk Muszyński.

Statystyki

Według stanu z dnia 6 marca 2009 r., episkopat Polski liczy 135 biskupów, w tym 133 obrządku łacińskiego i 2 obrządku bizantyjsko-ukraińskiego. Jest to największa w historii liczba członków tego gremium. Dla porównania, w 1939 r. było ich zaledwie 41.

W skład episkopatu wchodzi obecnie 5 kardynałów, 25 arcybiskupów i 105 biskupów. Pełnią oni funkcję metropolitów – 15 (w tym 1 kardynał), biskupów diecezjalnych – 28 (w tym 2 arcybiskupów ad personam), biskupów pomocniczych – 60. Jest też 29 biskupów seniorów (w tym 3 kardynałów i 8 arcybiskupów), a także 3 biskupów tytularnych (w tym 1 kardynał i 1 arcybiskup).

Dwóch hierarchów: Grzegorz Kaszak i Krzysztof Zadarko otrzymało już wprawdzie papieską nominację, jednak nie przyjęło jeszcze święceń biskupich. Nastąpi to 28 marca i 25 kwietnia.

Statystyczny polski biskup liczy 65 lat, pochodzi z rodziny chłopskiej i ma doktorat z teologii, zdobyty na polskiej uczelni.

Średnia wieku polskiego biskupa pomocniczego wynosi 62 lata, ordynariusza diecezji – 63 lata, zaś arcybiskupa metropolity – 69 lat.

Najstarszymi biskupami w Polsce są: 91-letni Albin Małysiak (12 czerwca 1917), również 91-letni Ignacy Tokarczuk (1 lutego 1918) i 87-letni Bolesław Pylak (20 sierpnia 1921), zaś najmłodszymi: 44-letni Artur Miziński (13 lutego 1965), także 44-letni Wojciech Polak (19 grudnia 1964) i 45-letni Grzegorz Kaszak (24 lutego 1964).

Najmłodszymi w chwili nominacji biskupiej byli: 37-letni Edward Ozorowski (31 stycznia 1979) oraz 38-letni: Kazimierz Nycz (14 maja 1988), Wojciech Polak (8 kwietnia 2003) i Piotr Jarecki (16 kwietnia 1994). Bp Polak, podobnie jak nieco później bp Artur Miziński (mianowany 3 maja 2004, w wieku 39 lat), był przez pewien czas najmłodszym biskupem świata.

Palmę pierwszeństwa wśród najstarszych nominatów bezapelacyjnie dzierży 82-letni Stanisław Nagy, który został arcybiskupem 7 października 2003 w związku z nominacją kardynalską. Tuż za nim uplasowali się ex aequo dwaj 64-latkowie: Wacław Świeżawski i Bronisław Dembowski (obaj mianowani 25 marca 1992).

Najstarszymi ordynariuszami diecezji są: 76-letni Alfons Nossol (urodzony 8 sierpnia 1932 r.) z Opola, 75-letni Henryk Muszyński (20 marca 1933) z Gniezna i 74-letni Damian Zimoń z Katowic (25 października 1934). Dwaj ostatni są zarazem najstarszymi arcybiskupami metropolitami.

Najmłodszymi ordynariuszami diecezji są: 45-letni Grzegorz Kaszak (urodzony 24 lutego 1964) z Sosnowca, 51-letni Włodzimierz Juszczak (19 lipca 1957) z Wrocławia-Gdańska (obrządku bizantyjsko-ukraińskiego) i 55-letni Jerzy Mazur z Ełku (5 sierpnia 1953). Z kolei najmłodszymi arcybiskupami metropolitami są: 56-letni Andrzej Dzięga ze Szczecina (14 grudnia 1952) i 59-letni Kazimierz Nycz (1 lutego 1950) z Warszawy.

Najdłużej biskupami są: Ignacy Tokarczuk (mianowany 3 grudnia 1965), Bolesław Pylak (14 marca 1966) i Edward Materski (29 października 1968). Natomiast najkrótszy staż w polskim episkopacie mają biskupi: Krzysztof Zadarko (mianowany 16 lutego 2009), Grzegorz Kaszak (4 lutego 2009) i Marek Mendyk (24 grudnia 2008).

Najdłużej księżmi są: Albin Małysiak (wyświęcony 1 maja 1941), Ignacy Tokarczuk (21 czerwca 1942) i Stanisław Nagy (8 lipca 1945). Natomiast najkrótszy staż kapłański mają: Artur Miziński (23 maja 1989), Wojciech Polak (13 maja 1989) i Grzegorz Kaszak (16 czerwca 1989).

Najdłużej tę samą funkcję pełni biskup pomocniczy diecezji zielonogórsko-gorzowskiej Paweł Socha, mianowany przez papieża Pawła VI 20 listopada 1973, a więc ponad 35 lat temu (diecezja nosiła wówczas nazwę gorzowskiej). Z nominacji tego samego papieża biskupem pomocniczym diecezji tarnowskiej jest od ponad 34 lat Władysław Bobowski (23 grudnia 1974). Z kolei najdłużej piastującym swą funkcję ordynariuszem (od ponad 31 lat) jest Alfons Nossol, mianowany biskupem opolskim 25 czerwca 1977, a więc również jeszcze za pontyfikatu Pawła VI.

Jak zostać biskupem?

Biskupów mianuje papież. Jednak procedura wyłaniania kandydatów rozpoczyna się w Kościele lokalnym. Czuwa nad nią nuncjusz apostolski. To on prowadzi listę duchownych branych pod uwagę jako kandydaci do nominacji. Ich nazwiska co pewien czas wskazują ordynariusze i konferencja episkopatu. Do nuncjusza należy zebranie opinii o przedstawionych mu kandydatach, ma on również prawo wysunąć własnego. W końcu przesyła nazwiska trzech wyłonionych w tej procedurze księży, tzw. terno, do watykańskiej Kongregacji ds. Biskupów, którą od 2000 r. kieruje kard. Giovanni Battista Re, jeden z najbliższych współpracowników Jana Pawła II. Dykasteria ta przedstawia sprawę papieżowi, który podejmuje ostateczną decyzję o nominacji.

Kodeks Prawa Kanonicznego określa, że kandydat na biskupa powinien charakteryzować się „niezachwianą wiarą, dobrymi obyczajami, pobożnością, gorliwością duszy, pasterską mądrością, roztropnością i ludzkimi cnotami, jak również pozostałymi przymiotami, które czynią go odpowiednim do wypełniania zleconego mu urzędu”. Musi cieszyć się dobrą opinią, mieć przynajmniej 35 lat życia i 5 lat kapłaństwa, posiadać doktorat lub przynajmniej licencjat z Pisma Świętego, teologii lub prawa kanonicznego albo przynajmniej „odznaczać się prawdziwą biegłością w tych dyscyplinach” (kan. 378).

Wymienione cechy powodują, że biskupami zostają najczęściej księża pracujący w seminariach duchownych – ich rektorzy, wicerektorzy, wykładowcy i ojcowie duchowni. Dość często nominację otrzymują także wykładowcy uczelni katolickich (m.in. Marian Gołębiewski, Henryk Muszyński, Alfons Nossol, Stanisław Wielgus, Józef Życiński), kanclerze i inni pracownicy kurii biskupich (np. Stanisław Gębicki, Andrzej Śliwiński). Zdarzają się też biskupi, którzy byli kapelanami…biskupów lub pracownikami ich sekretariatów (m.in. Józef Glemp, Marian Przykucki). Zdarza się, choć rzadko, że biskupami zostają wyróżniający się proboszczowie (m.in. Edward Frankowski, Mariusz Leszczyński, Paweł Stobrawa, Jan Styrna, Jan Wieczorek).

Ostatnie lata obfitują w nominacje biskupie dla polskich księży pracujących w Kurii Rzymskiej. Pierwszym został w 1982 Juliusz Paetz, który był prałatem Antykamery Papieskiej, czyli domownikiem kolejnych papieży: Pawła VI, Jana Pawła I i Jana Pawła II. W 1986 nominację otrzymał Józef Michalik, kierujący sekcją młodzieżową Papieskiej Rady ds. Świeckich. W następnych latach biskupami zostali m.in. Sławoj Leszek Głodź z Kongregacji ds. Kościołów Wschodnich, Tadeusz Rakoczy, kierujący polską sekcją Sekretariatu Stanu, Stanisław Dziwisz, zastępca prefekta Domu Papieskiego, Zygmunt Zimowski z Kongregacji Nauki Wiary, a ostatnio Grzegorz Kaszak, sekretarz Papieskiej Rady ds. Rodziny.

Szansę na fioletową piuskę mają także wyróżniający się zakonnicy. Obecnie w episkopacie Polski jest 12 biskupów wywodzących się z zakonów lub zgromadzeń zakonnych. Najwięcej, bo trzech, jest misjonarzy św. Wincentego a Paulo (Tadeusz Gocłowski, Albin Małysiak, Paweł Socha), ponadto po dwóch pallotynów (Henryk Hoser, Alojzy Orszulik) i sercanów (Stanisław Nagy, Józef Wróbel). Po jednym biskupie mają bazylianie (Włodzimierz Juszczak), chrystusowcy (Stanisław Stefanek), franciszkanie konwentualni (Marian Kruszyłowicz), kapucyni (Antoni Dydycz) i werbiści (Jerzy Mazur).

Ale zdarzają się również nominacje spoza powyższego „klucza”. Np. w 1992 biskupem został Stefan Siczek – kapelan sióstr służek Najświętszej Maryi Panny w Mariówce, a w 2009 Krzysztof Zadarko – duszpasterz Polskiej Misji Katolickiej w Szwajcarii.

Pochodzenie i wykształcenie

Wśród 135 polskich biskupów jest jeszcze 17 mianowanych przez Pawła VI. Jeden z nich, Tadeusz Zawistowski, został także wyświęcony przez tego papieża (29 czerwca 1973). Jedynym polskim biskupem mianowanym w czasie krótkiego pontyfikatu Jana Pawła I jest Adam Dyczkowski. Najwięcej, bo aż 106 hierarchów pochodzi z nominacji Jana Pawła II. 19 z nich wyświęcił on osobiście, najczęściej w czasie zbiorowych ceremonii w uroczystość Objawienia Pańskiego. Obecny papież Benedykt XVI mianował jak na razie 11 nowych biskupów.

Gdy chodzi o wykształcenie, to episkopat Polski zajmuje jedno z czołowych miejsc wśród instytucji obecnych w życiu publicznym. Tylko jeden polski biskup nie posiada najniższego stopnia uniwersyteckiego (magistra). Za to ponad 10 proc. ma tytuł profesora lub doktora habilitowanego. Doktorami różnych nauk, głównie teologii, ale także filozofii, prawa kanonicznego lub nauk humanistycznych, jest 3/4 hierarchów. Pozostali są magistrami lub mają licencjat kanoniczny (stopień pośredni między magistrem a doktorem, otrzymywany po odbyciu pomagisterskich studiów specjalistycznych z nauk kościelnych). Najwięcej jest wśród nich absolwentów katolickich uczelni krajowych – KUL, ATK (poprzedniczce UKSW) i PWT w Krakowie (obecnie PAT). Jednak aż 25 proc. członków KEP odbywało studia zagranicą, przede wszystkim w Rzymie, ale także m.in. we Fryburgu, Jerozolimie, Louvain, Monachium, Paryżu, Pampelunie i Wiedniu.

Blisko połowa polskich biskupów wywodzi się z rodzin rolniczych, zaś po mniej więcej 20 proc. hierarchów – z rodzin robotniczych i inteligenckich. Również ok. 20 proc. biskupów pochodzi z rodzin wielodzietnych, np. Stanisław Szymecki miał 10 rodzeństwa, Tadeusz Pieronek – 9, Władysław Bobowski – 8, Stanisław Dziwisz – 6, a Czesław Lewandowski – 5.

Biskupi noszą 53 różne imiona. Najwięcej jest Janów (12), Stanisławów (11), Józefów (10), Tadeuszów (9), Edwardów (6), Marianów (6), Adamów (5), Andrzejów (5) i Kazimierzów (5).

Biskupi polscy poza krajem

Oprócz 135 biskupów pełniących swoją posługę w Polsce, grupa polskich hierarchów pracuje w Watykanie i w papieskiej dyplomacji. Są to (według kolejności nominacji biskupiej):

1. Kard. Andrzej Maria Deskur (1924, 1974, 1985), przewodniczący Papieskiej Akademii Niepokalanej.

2. Kard. Zenon Grocholewski (1939, 1983, 2001), prefekt Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego.

3. Abp Józef Kowalczyk (1938, 1989), nuncjusz apostolski w Polsce.

4. Abp Janusz Bolonek (1938, 1989), nuncjusz apostolski w Urugwaju.

5. Abp Edward Nowak (1940, 1990), kanonik Bazyliki św. Piotra, asesor Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu Jerozolimskiego.

6. Abp Juliusz Janusz (1944, 1995), nuncjusz apostolski na Węgrzech.

7. Kard. Stanisław Ryłko (1945, 1996, 2007), przewodniczący Papieskiej Rady ds. Świeckich.

8. Abp Józef Wesołowski (1948, 2000), nuncjusz apostolski w Dominikanie, delegat apostolski w Portoryko.

9. Abp Henryk Nowacki (1946, 2001), nuncjusz apostolski w Nikaragui.

10. Bp Antoni Stankiewicz (1935, 2006), dziekan Trybunału Roty Rzymskiej.

Ponadto 14 polskich biskupów-misjonarzy pełni swą posługę w Ameryce Łacińskiej, Afryce i Oceanii. Tylko w Brazylii jest ich 5, w Boliwii – 3, a 2 w Kamerunie. Jest też 1 biskup w Republice Południowej Afryki, 1 na Madagaskarze i 1 w Papui-Nowej Gwinei. W krajach byłego ZSRR pracuje 11 biskupów urodzonych w Polsce: 1 na Białorusi, 2 w Kazachstanie, 1 w Rosji i 7 na Ukrainie, w tym 1 kardynał – Marian Jaworski. Ponadto 1 polski biskup pracuje w Danii i 1 w Niemczech. W sumie więc poza granicami Polski swą posługę pełni 37 hierarchów z naszego kraju.

Poza tym jest na świecie 30 biskupów o polskich korzeniach, ale urodzonych poza Polską: 9 w USA (w tym 1 kardynał – Adam Maida), 6 na Ukrainie, 5 na Białorusi (w tym 1 kardynał – Kazimierz Świątek), 4 w Brazylii, 2 w Kazachstanie, 1 w Uzbekistanie, 1 w Papui-Nowej Gwinei, 1 w Nikaragui oraz 1 kardynał w Watykanie (Edmund Szoka z USA).

Paweł Bieliński