„O ochronie małoletnich w Kościele” – dokumentacja konferencji w języku polskim

„Świadomość i oczyszczenie. Ochrona małoletnich w Kościele” – to pierwsza w Polsce książka zawierająca pełną dokumentację w języku polskim międzynarodowej konferencji „O ochronie małoletnich w Kościele”, jaka odbyła się z udziałem Ojca Świętego, przewodniczących episkopatów i innych wyższych przełożonych, w Watykanie 21 – 24 lutego 2019 r. Książka ukazała się nakładem Wydawnictwa Ojców Franciszkanów w Niepokalanowie.

Długo oczekiwana publikacja zawiera pełne tłumaczenia 11 głównych wystąpień prelegentów konferencji, przemówienia Ojca Świętego Franciszka, poruszające świadectwa osób wykorzystanych przez duchownych oraz podsumowanie prac poszczególnych grup roboczych. Zamieszczono też artykuł Benedykta XVI pt. „Odnaleźć żywy Kościół”, zawierający jego analizę przyczyn pedofilii w Kościele, a zamieszczony 16 kwietnia ub. r. na łamach niemieckiego pisma „Klerusblatt”.

Ponadto publikacja zawiera List Apostolski Motu Proprio „Vos estis lux mundi” papieża Franciszka, przypominający obowiązujące w Kościele normy prawne odnośnie do wykorzystywania seksualnego małoletnich, wraz z uzupełnieniami będącymi owocem watykańskiego „szczytu”.

Książka opatrzona jest wstępem nuncjusza apostolskiego w Polsce abp. Salvatore Pennacchio. Przytacza on słowa Franciszka, zapewniającego, że „jeśli w Kościele wystąpiłby chociaż jeden przypadek wykorzystywania – który sam w sobie jest potwornością – to zostanie potraktowany z najwyższą powagą”. Papież dodaje, że „w usprawiedliwionej złości ludzi Kościół widzi odzwierciedlenie gniewu Boga, zdradzonego i spoliczkowanego przez te nieuczciwe osoby konsekrowane, a echo wielkiego krzyku dzieci, które zamiast znaleźć w nich ojcostwo i przewodników duchowych znaleźli oprawców, wstrząśnie sercami znieczulonymi obłudą i władzą”.

Publikację otwiera wystąpienie kard. Luisa Antonio G. Tagle z Filipin. W referacie pt. „Zapach owiec. Poznanie ich bólu i uzdrowienie ich ran podstawowym zadaniem pasterza” zaznacza on, że wykorzystywanie seksualne nieletnich przez wyświęconych ludzi Kościoła „zadało rany nie tylko ich ofiarom, ale także ich rodzinom, duchowieństwu, Kościołowi, całemu społeczeństwu, samym sprawcom i biskupom”. Za skandaliczny uznał brak odpowiedzi z ich strony a nawet zaprzeczanie i ukrywanie przestępstw. Wskazał ponadto, że Kościół potrzebuje koniecznie odbudowy zaufania wiernych, „proponując miłość bezwarunkową do ofiar, prosząc jeszcze raz o przebaczenie i przyznając, że nie zasługujemy na nie”. Wyraził przekonanie, że jedynym wyjściem jest „zdecydowana poprawa konkretnego błędu”, aby „iść razem do ofiar, cierpliwie i stale prosząc je o przebaczenie, wiedząc, że ten dar może uzdrowić jeszcze lepiej”.

Abp Charles Scicluna, zastępca sekretarza Kongregacji Nauki Wiary od lat zajmujący się walką z nadużyciami seksualnymi duchownych, w swoim wystąpieniu pt. „Kościół jako szpital polowy. Podejmowanie odpowiedzialności” wskazał na konkretne obowiązki spoczywające na biskupach w walce z wykorzystywaniem seksualnym małoletnich.

Przypomniał m.in., że w sprawach dotyczących niewłaściwego postępowania seksualnego należy unikać wszelkich niepotrzebnych opóźnień. Ludzie muszą wiedzieć, że mają prawo i obowiązek zgłaszania nadużyć, a kontakty do delegatów zajmujących się tymi przestępstwami w Kościele muszą być publiczne i łatwo dostępne. Przypomniał, że ważnym elementem przy zgłaszaniu nadużyć, czy w trakcie trwania procesów zarówno kanonicznych jak i karnych, jest możliwość spotkania ofiar z biskupem, czy wyznaczonym przez niego wrażliwym delegatem, a ofiary mają prawo do bycia informowanymi o aktualnym stanie postępowania.

Stwierdził też, że aby tworzyć kulturę prewencji konieczna jest przejrzystość działania oraz jasna i sprawna komunikacja, a także nieustanna formacja. Zasadniczym wyzwaniem jest także dopuszczanie do kapłaństwa tylko odpowiednich kandydatów, nawet w obliczu malejącej liczby powołań. Przyznał także, że jednym z aspektów współodpowiedzialności w prewencji jest odpowiednia selekcja kandydatów na biskupów, tak by nie zostawali nimi ludzie „kulejący swym życiem”.

Z kolei arcybiskup Bogoty kard. Ruben Salazar Gomez w referacie pt. „Kościół w chwili kryzysu – stawianie czoła konfliktom i napięciom oraz stanowcze działania”, zaznaczył, że u korzeni wszystkich nadużyć i innych przestępstw leżą nie tylko „zboczenia czy patologie seksualne”, ale także klerykalizm, to znaczy „błędne rozumienie istoty posługi kapłańskiej jako narzędzia narzucania władzy, łamania sumień i ciał najsłabszych”.

„Musimy uznać ten kryzys w całej jego głębi, uznać, że szkody nie wyrządzono nam z zewnątrz, ale że pierwsi wrogowie tkwią wewnątrz, wśród biskupów, kapłanów i osób zakonnych, że nie stanęliśmy na wysokości naszego powołania” – stwierdził. Wyraził przy tym uznanie środkom przekazu: prasie, portalom społecznościowym za ich „bardzo ważną” rolę w tym, aby „pomóc nam nie ustawać, ale podejmować ten kryzys” – skonstatował purpurat.

Kard. Oswald Gracias z Indii w referacie pt. „Kolegialność – posłani razem” przypomniał, że nadużycia seksualne wobec nieletnich czy bezbronnych dorosłych nie tylko łamią prawo Boże i kościelne, ale są także publicznymi czynami kryminalnymi. Podkreślił, że chociaż Kościół nie jest agendą państwową, to jednak uznaje prawowity autorytet prawa państwowego i cywilnego, a ponadto współpracuje z władzami cywilnymi, aby wspierać przywrócenie sprawiedliwości ofiarom w porządku cywilnym.

O Kościele, który ma być miłosierną matką dla ofiar wykorzystywania seksualnego, mówił w wystąpieniu pt. „Synodalność: wspólnie odpowiedzialni” arcybiskup Chicago kard. Blase Cupich. „My, przywódcy kościelni, musimy zakotwiczyć wszystkie swe postępowania w przejmującym bólu tych, którzy zostali wykorzystani i rodzin, które cierpiały z nimi” – stwierdził amerykański purpurat.

Wskazał na potrzebę odpowiedzialności za problem pedofilii, które winno się opierać na czterech głównych „filarach”: słuchanie, świadectwo świeckie, kolegialność i towarzyszenie. Zdaniem kard. Cupicha „każdy członek Kościoła ma do odegrania zasadniczą rolę w przyczynieniu się do usunięcia przerażającej rzeczywistości wykorzystywania seksualnego [małoletnich] przez duchownych”. Szczególne miejsce zajmują tu „świadectwa świeckich, zwłaszcza rodziców [ofiar]”. Zauważył, że płynie stąd konieczność „zintegrowania szerokiego udziału świeckich w każdym wysiłku, aby rozpoznać i zbudować struktury odpowiedzialności w celu zapobiegania przypadkom wykorzystywania seksualnego przez duchowieństwo”.

Na konieczność przejrzystości i możliwości prześledzenia procedur administracyjnych jako decydującego czynnika wiarygodności Kościoła zwrócił uwagę w swoim wystąpieniu kard. Reinhard Marx. Arcybiskup Monachium zauważył, że przed Kościołem stoi w tej dziedzinie szereg wyzwań, w tym określenie celu i granic tajemnicy papieskiej, ustanowienie przejrzystych norm proceduralnych, wyraziste ukazanie statystyk i przebiegu postępowania procesowego.

Książka zawiera także tekst referatu meksykańskiej watykański Valentiny Alazraki, który odbił się na kongresie szerokim echem. Jej wystąpienie było pełne surowej krytyki pod adresem hierarchii kościelnej, zarówno za ukrywanie takich przypadków, jak i ciągle jeszcze dużej, według niej, nieufności Kościoła wobec mediów.

Alazraki zwróciła uwagę, że w walce z pedofilią dziennikarze i biskupi mogą być sojusznikami, nie wrogami. Zapewniła, że ludzie mediów będą pomagać im w znajdowaniu złych jabłek i w przezwyciężaniu oporu wobec oddzielania ich od zdrowych. „Ale jeśli nie zdecydujecie się w sposób radykalny stanąć po stronie dzieci, matek, rodzin, społeczeństwa obywatelskiego, to macie powód, by bać się nas, ponieważ my, dziennikarze, którzy chcemy dobra wspólnego, będziemy waszymi najgorszymi wrogami” – przestrzegła Meksykanka.

Przypomniała, że wielokrotnie miała okazję usłyszeć, że skandal wykorzystywania seksualnego jest „winą prasy, spiskiem pewnych środków przekazu mającym na celu dyskredytację Kościoła, że stoją za tym ukryte potęgi, chcąc położyć kres tej instytucji [Kościołowi]”. „Jako dziennikarka, ale też jako kobieta i matka, chcę wam powiedzieć, że myślimy, iż wykorzystywanie nieletnich jest równie odrażające, jak ukrywanie tych czynów” – podkreśliła Alazraki. Oświadczyła z przekonaniem, że biskupi wiedzą lepiej od niej, iż owe postępki były ukrywane systematycznie, od najniższego szczebla po najwyższy. „Ale im bardziej będziecie je ukrywać, tym skandal będzie większy” – dodała. Walkę z rakiem prowadzi się nie przez ukrywanie go czy przemilczanie, ale przez radykalną walkę z nim – przypomniała.

W książce nie zabrało także pokazanych w trakcie „szczytu” świadectw ofiar pedofilii, mówiących o cierpieniu, zmowie milczenia i doznanych krzywdach, a zarazem o wielkim pragnieniu przywrócenia wiarygodności Kościołowi, poprzez zdecydowane i odpowiedzialne działania jego członków.

Znajdziemy także pełen tekst przemówienia Franciszka, wygłoszonego na zakończenie obrad. Papież zaapelował w nim o „kompleksową walkę przeciwko wykorzystywaniu małoletnich, w dziedzinie seksualnej, a także w innych dziedzinach, ze strony wszystkich władz i poszczególnych osób”.

Ojciec Święty, powołując się na dane ONZ oraz innych instytucji, szeroko przedstawił problem wykorzystywania małoletnich nie tylko w Kościele, ale także w całym społeczeństwie. Zaznaczył, że przestępstw tych dopuszczają się osoby znane swym ofiarom, a do przemocy dochodzi nie tylko w środowisku domowym, ale także sąsiedzkim, w szkole, w sporcie i niestety także w środowisku kościelnym.

Papież podkreślił, że przestępstwa te są absolutnie sprzeczne z autorytetem moralnym i wiarygodnością etyczną Kościoła. Osoba konsekrowana staje się w ten sposób narzędziem szatana. (…) Jednocześnie wskazał na powiązania tych przestępstw z nadużyciem władzy, wykorzystywania sytuacji niższości wykorzystywanego bezbronnego.

„Celem Kościoła będzie zatem wysłuchanie, otoczenie opieką, chronienie i leczenie małoletnich wykorzystywanych, wyzyskiwanych i zapomnianych, gdziekolwiek się znajdują. Aby osiągnąć ten cel, Kościół musi wznieść się ponad wszelką polemikę ideologiczną i polityki medialne, które często wykorzystują dla różnych interesów dramaty, jakie przeżywają maluczcy” – stwierdził Ojciec Święty. Podkreślił też potrzebę nawrócenia osobistego i wspólnotowego, pokory, uczenia się, słuchania, pomagania i chronienia najbardziej bezbronnych.

***
Pokonferencyjna publikacja wydana przez ojców franciszkanów może być nadzwyczaj cenną pomocą w przebudowie świadomości osób tworzących i kierujących Kościołem – w duchu coraz większej otwartości na proces oczyszczenia Kościoła w tej sferze, wrażliwości na cierpienie ofiar i tworzenia odpowiednich programów prewencji chroniących dzieci i młodzież.

Książka ukazała się pod patronatem abp. Stanisława Gądeckiego, przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski.

„Świadomość i oczyszczenie. Ochrona małoletnich w Kościele”; Międzynarodowa konferencja, Watykan, 21-24 lutego 2019. Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, Niepokalanów 2020.