Kongresy Kultury Chrześcijańskiej w Lublinie – geneza i historia

VI Kongres Kultury Chrześcijańskiej odbędzie się od 15 do 17 października br. w Lublinie, w gmachu KUL-u. Przedstawiciele Kościoła, intelektualiści i ludzie kultury dyskutować będą na temat: „Przestrzenie dialogu. Chrześcijańskie inspiracje kultury spotkania”. Lubelskie Kongresy są międzynarodowymi spotkaniami ludzi Kościoła, intelektualistów i ludzi kultury, wpisującymi się w twórczy dialog Kościoła ze światem współczesnym.

Główny organizator abp Stanisław Budzik, metropolita lubelski wyjaśnia, że Kongres ukaże różnorodne przestrzenie dialogu oraz odpowie na pytanie: Jak prowadzić dialog w Kościele, w podzielonej Polsce i we współczesnym świecie?

Pierwszy Kongres odbył się w 2000 r. z inicjatywy ówczesnego metropolity lubelskiego, abp. Józefa Życińskiego. Kolejne – odbywające się co 4 lata kongresy – kontynuowane są od 2012 r. przez jego następcę abp. Stanisława Budzika.

Tegoroczny kongres zainauguruje wykład kard. Kurta Kocha, który od 2010 roku jest przewodniczącym Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan. Nazajutrz kard. Koch odbierze tytuł doktora honoris causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wśród prelegentów znają się tej rangi postaci, co niemiecki kard. Gerhard Müller, rosyjski biskup prawosławny Serafin Amielczenkow, prof. Rocco Buttiglione, abp Grzegorz Ryś, bp Andrzej Czaja, ks. prof. Józef Niewiadomski, o. Maciej Zięba, ks. Andrzej Szostek, ks. Manfred Deselaers, Andrzej Zybertowicz, Paweł Śpiewak czy Anna Rastawicka. W ramach kongresu odbędą się m. in. debaty nt. „Dialog jako zasada w życiu i nauczaniu Jana Pawła II oraz kard. Stefana Wyszyńskiego”; „Kościoły w dialogu”; „Kościoły w dialogu”; „Wspólne dziedzictwo Wschodu i Zachodu”; „Przestrzenie dialogu w kulturze”; „Wiara – dialog – odpowiedzialność”; „Żydowskie i chrześcijańskie inspiracje dialogu” czy „Świat po pandemii koronawirusa”.

Obradom towarzyszyć będą wydarzenia artystyczne, m.in. koncerty Leszka Możdżera i Symchy Kellera. Zaprezentowany też zostanie film „Zieja” Roberta Glińskiego i Grzegorza Linkowskiego.

„Sacrum i kultura: chrześcijańskie korzenie przyszłości”

Pierwszy Kongres Kultury Chrześcijańskiej odbył się 6-7 listopada 2000 r. pod hasłem: „Sacrum i kultura: chrześcijańskie korzenie przyszłości”. Wśród prelegentów znaleźli się m.in. kard. Paul Poupard i kard. Miroslaw Vlk oraz luminarze świata kultury i nauki: Ryszard Kapuściński, Leszek Kołakowski i Andrzej Wajda. Prof. Leszek Kołakowski w fascynującym wykładzie: „Czy już w po-chrześcijańskim czasie żyjemy?” odpowiadał na to pytanie dowodząc, że współczesny świat potrzebuje chrześcijaństwa, a przede wszystkim odpowiedzi na pytanie o sens życia i cierpienia oraz niesionego przezeń świata wartości.

Bezprecedensowym wydarzeniem była uroczystość nadania doktoratu honoris causa KUL trzem postaciom reprezentującym różne tradycje religijne: kard. Wiliamowi Keelerowi, arcybiskupowi Baltimore, najstarszej diecezji w USA, prawosławnemu patriarsze Rumunii Teoktystowi oraz prof. Elio Toaffowi, naczelnemu rabinowi Rzymu. Patriarcha Teoktyst przyjął papieża Jana Pawła II jako pierwszy zwierzchnik kraju o większości prawosławnej, natomiast rabin Toaff był gospodarzem historycznej wizyty Papieża w rzymskiej synagodze w 1986 r.

Wstrząsającym wydarzeniem była procesja przedstawicieli różnych wyznań i religii na terenie dawnego obozu koncentracyjnego na Majdanku,. Byli więźniowie tego obozu, katolicy, muzułmanie, prawosławni, protestanci i Żydzi, młodzież ukraińska i uczniowie Lublina, mieszkańcy miasta i zaproszeni goście przemaszerowali przez obóz Czarną Drogą, którą niegdyś przebywali więźniowie, i odcisnęli na tabliczkach z niewypalonej gliny wymieszanej z ziemią Majdanka ślady swoich palców. Reprezentant każdej z religii odmawiał modlitwę w różnych miejscach obozu.

„Chrześcijańskie inspiracje w budowaniu zjednoczonej Europy”

II Kongres Kultury Chrześcijańskiej obradował w Lublinie 24-26 września 2004 r. pod hasłem „Chrześcijańskie inspiracje w budowaniu zjednoczonej Europy”. Jego uczestnicy – katoliccy intelektualiści i znane osoby życia publicznego – próbowali odpowiedzieć na pytania: jakie wartości powinni wnosić chrześcijanie do wspólnoty narodów europejskich, jak przezwyciężać kryzys własnej wiary, jak szukać tego, co łączy i jak być obecnym w świecie, który coraz bardziej oddala się od swych tradycji i korzeni.

Ze szczególnym zainteresowaniem przyjęto dwa wystąpienia. Francuska filozof Chantal Delsol poddała analizie pojęcie „praw człowieka”, które kreuje rzeczywistość współczesnych społeczeństw. Z kolei o „homo sovieticus” – mówił metropolita Moskwy abp Tadeusz Kondrusiewicz. Zauważył, że „homo sovieticus” znalazł w sobie siłę, aby obalić totalitarny system, ale nie aby stworzyć nowy system wartości dla dzisiejszej Rosji.

„Godność czy sukces? Kulturowe dylematy współczesności”

Pod tym tematem od 26 do 28 września 2008 r. obradował III Kongres Kultury Chrześcijańskiej. Problem ten organizator kongresu, abp Życiński ujął następująco: „Wyzwania stawiane współcześnie przed Kościołem przez kulturę postmoderny, globalny świat i integrację Europy można porównać do wielkich wyzwań, które stanęły przed chrześcijaństwem gdy Apostołowie powędrowali z zacisza Galilei 'na krańce ziemi’ – w stronę ateńskiego Areopagu i wielkich metropolii Imperium Romanum”.

Kultura bez chrześcijaństwa nie niesie nadziei – to konkluzja zawarta w wykładzie pt. „Humanizm Ewangelii a rozczarowania postmoderny”, który na otwarcie kongresu wygłosił ks. prof. Jerzy Szymik. Jego zdaniem, tym co chrześcijaństwo niesie współczesnemu światu w epoce postmoderny, jest przede wszystkim nadzieja płynąca z możliwości poznania prawdy o człowieku, w perspektywie Bożego objawienia.

Świadectwo jak być chrześcijaninem na obecnym zakręcie dziejów Europy zaprezentował prof. Rocco Buttiglione, znany włoski filozof i polityk. Wzywał chrześcijan do aktywnego włączenia się w walkę o oblicze duchowe Europy.
Podkreślił, że głównym sporem jaki toczy się dziś w Europie jest spór o koncepcję człowieka, a w ślad za tym o prawa osoby ludzkiej i rodziny. „Potężne lobby chce z Brukseli narzucić wszystkim państwom członkowskim uznanie małżeństwa między osobami tej samej płci oraz aktywną ze strony państwa promocję homoseksualnego stylu życia” – ostrzegał Buttiglione.

Ks. prof. Michał Heller, światowej sławy kosmolog i filozof zwrócił uwagę, że poszukiwanie sensu życia jest jednym z najstarszych i najdonioślejszych, ale i najbardziej frustrujących zajęć ludzkości. Podkreślił, że „porażki w tym poszukiwaniu stanowią nie tylko przejaw dzisiejszych kryzysów kulturowych i cywilizacyjnych, lecz należą także do głównych ich powodów”.

Mówiono także o konieczności budowania społeczeństwa na trwałych wartościach. „Jeśli w tym pokoleniu, pokoleniu zwycięskim nie ułożymy tablic wartości, to nie poradzimy sobie z budową świata. Jako rewolucjonista nie mam co do tego żadnych wątpliwości” – stwierdził były prezydent Lech Wałęsa.

„Poszukiwanie człowieka w człowieku – chrześcijańskie korzenie nadziei”

IV Kongres Kultury Chrześcijańskiej, który obradował Lublinie od 27 do 30 września 2012 r. Po śmierci abp. Życińskiego, tradycję organizowania kongresów kultury przejął nowy metropolita lubelski abp Stanisław Budzik. W trzydniowym spotkaniu uczestniczyli m.in. kard. Gianfranco Ravasi, George Weigel, Zygmunt Bauman, Rocco Buttiglione i ks. Tomas Halik.

W przesłaniu Kongresu przypomniano słowa Karola Wojtyły, który jako uczestnik Soboru Watykańskiego II przestrzegał przed mentalnością zamkniętą na wspólne poszukiwanie prawdy. Zwrócono uwagę, że jest to szczególnie ważne w epoce pogłębiającej się polaryzacji kultury tworzonej przez ludzi wiary i kultury rozwijanej przez środowiska laickie.

Kongres rozpoczęło wręczenie doktoratu honoris causa KUL kard. Gianfranco Ravasiemu, wybitnemu bibliście i przewodniczącemu Papieskiej Rady ds. Kultury.

Prof. Zygmunt Bauman w wykładzie pt: „Postmodernistyczny obraz człowieka w społeczeństwie. Gdzie źródła nadziei na lepszą przyszłość?” wśród najbardziej zagrożonych dziś wartości wymienił godność człowieka. Drugi problem współczesnej cywilizacji, zdaniem Basumana to „wiara, że każdy problem uda się rozwiązać” czyli inaczej mówiąc wiara w postęp, który zaprowadzi ludzkość ku szczęściu, czyniąc życie bardziej wygodnym i wolnym od cierpienia”. Tymczasem – jak podkreślił – „rola cierpienia jest ogromna, bez niego nie byłoby nas, rozwoju kultury i naszej cywilizacji”.

Jak przywrócić współczesnemu światu nadzieję, jak głosić ewangelię, korzystając ze wskazówek Jana Pawła II? – na to pytanie odpowiadał prof. George Weigel, filozof, wybitny znawca myśli Jana Pawła II i autor jego znakomitej biografii.

Na ile Europa uległa dechrystianizacji i jaki model chrześcijaństwa ma moc jej odrodzenia? – na te pytania próbował odpowiedzieć ks. prof. Tomas Halik z Uniwersytetu Karola. Znany czeski duszpasterz, pisarz i publicysta wymienił trzy propozycje, złożone współczesnemu człowiekowi: chrześcijaństwo, sekularyzowany humanizm i neopogaństwo. Jego zdaniem rzeczywistym zagrożeniem dla Kościoła nie jest ani „pogaństwo”, ani radykalna „świeckość”, a niezdolność chrześcijaństwa do znalezienia swojego miejsca pośrodku współczesnej kultury.

Nie może być kultury chrześcijańskiej bez ukazywania kultury miłości i miłosierdzia – wskazywała natomiast siostra Małgorzata Chmielewska. A zdaniem ks. Mieczysława Puzewicza, ci chrześcijanie, którzy nie świadczą innym miłosierdzia, mają małe szanse chociażby na czyściec, nie mówiąc już o niebie.

„Wolność ocalona. Chrześcijańskie światło na ludzkich drogach”

Pod tym hasłem obradował V Kongres Kultury Chrześcijańskiej w Lublinie w 2016 r. Uczestniczyli w nim m.in. kard. Gianfranco Ravasi, Krzysztof Penderecki, ks. prof. Michał Heller, s. Małgorzata Chmielewska i Adam Zagajewski. Kongres ten inaugurował również obchody 100-lecia KUL.

W wykładzie otwierającym a zatytułowanym „Wolność ocalona. Rdzeń antropologii chrześcijańskiej” kard. Gianfranco Ravasi przedstawił relację między wiarą a wolnością w odniesieniu do więzi łączących człowieka i Boga. Charakteryzując istotę wiary, wskazał, że jest ona zarazem spotkaniem, zaufaniem, uściskiem i miłością.
Doktorat honoris causa KUL otrzymał Krzysztof Penderecki. 82-letniego twórcę uhonorowano m.in. za propagowanie w swojej sztuce najgłębszych ideałów, mocno zakorzenionych w tradycji biblijnej.

Podczas Kongresu obchodzono też rocznicę obrony doktoratu KUL przez ks. prof. Michała Hellera. Jego wykład pt. „Kosmiczny problem wolności” dotyczył relacji między zjawiskiem wolności, światem fizycznym a ludzką moralnością. Za Leibnizem ks. Heller przekonywał, że „lepszy jest świat z możliwością wolności, która dopuszcza zło, niż brak zła i brak wolności”.

Z kolei o wolności i Kościele w twórczości Benedykta XVI mówił m.in. ks. prof. Jerzy Szymik. Okazją do spotkania była prezentacja drugiej części siódmego tomu dzieł zebranych Josepha Ratzingera. Prelegent wskazywał, że u Ratzingera istnieją dwie koncepcje wolności: pojęcie wolności w nowożytnych dziejach ducha i nowożytne pojęcie wolności w życiu Kościoła.

Wiele miejsca poświęcono relacjom pomiędzy Kościołem w Polsce a Rosyjską Cerkwią Prawosławną i Ukraińskim Kościołem Greckokatolickim. Punktem wyjścia było „Wspólne orędzie do narodów Polski i Rosji”, podpisane w Warszawie w 2012 r. przez patriarchę Cyryla i abp Józefa Michalika, przewodniczącego polskiego Episkopatu. Zastanawiano się jak w obecnej, zaostrzającej się sytuacji na świecie oraz agresji Rosji na Ukrainę, dialog ten może być kontynuowany.

Prof. Andriej Zubow, znany prawosławny intelektualista z Moskwy zauważył, że aby móc kontynuować dialog pomiędzy obydwoma Kościołami, muszą one występować jako samodzielne podmioty, nie podporządkowane polityce państwowej. Tymczasem w Rosji Cerkiew, mimo pewnych nadziei na zwiększenie swej autonomii w okresie poprzednim, po wybuchu wojny na Ukrainie w 2014 r., została jej pozbawiona.

Dyskutowano także o roli Kościołów w kształtowaniu tożsamości ukraińskiej w trakcie rosyjskiej agresji oraz o znaczeniu ukraińskiej „Rewolucji Godności”, która ma na celu integrację Ukrainy ze strukturami świata zachodniego. Zdaniem Andrzeja Grajewskiego, „rewolucja Godności dla Ukrainy stałą się datą graniczną”. Zarówno wydarzenia na kijowskim Majdanie z przełomu 2013 i 2014 r. jak i obecna wojna z Rosją spowodowały wzrost poczucia samookreślenia narodowego Ukraińców, stały się też wyzwaniem dla wszystkich Kościołów obecnych na ziemi ukraińskiej – w podjęciu przez nie sprawy narodowej.

A skoro kongres inaugurował obchody 100-lecia KUL, to wiele miejsca poświęcono wyjątkowej roli tego uniwersytetu, jako jedynej „wyspy wolności” za czasów komuny, pomiędzy Łabą a Władywostokiem.

Gościem Kongresu był wybitny poeta i eseista Adam Zagajewski, który podczas spotkania autorskiego czytał swoje wiersze i dzielił się refleksją nad duchowym wymiarem poezji.