Kościół prawosławny obchodzi święto Chrztu Pańskiego

Kościół prawosławny we wschodnich regionach Polski obchodzi dziś święto Chrztu Pańskiego, zwane również Świętem Epifanii lub Świętem Objawienia.

Święto Chrztu Pańskiego w kościele prawosławnym we wschodnich regionach kraju, obchodzone jest 19 stycznia. Należy do tak zwanych świąt nieruchomych. Ustanowiono je na pamiątkę rozpoczęcia przez Jezusa publicznej działalności połączonej z Chrztem w Jordanie, udzielonym przez Jana Chrzciciela. Nosi też miano Teofanii (Epifanii) czyli Objawienie Pańskiego, bowiem w zdarzeniu tym przejawiło się uczestnictwo wszystkich Trzech Osób Świętej Trójcy. W starożytności w przeddzień Święta Epifanii dokonywano chrztu katechumenów.

Święto Chrztu Pańskiego poprzedzone jest wigilią, której nabożeństwo podobne jest do nabożeństwa wigilii Bożego Narodzenia. Odprawia się wówczas królewskie godziny i liturgię. Wigilia Chrztu Pańskiego jest dniem postnym. Wśród wielu prawosławnych wiernych zachowała się tradycja spożywania w tym dniu – jak w przeddzień Bożego Narodzenia – wieczerzy wigilijnej. Wierni rozpoczną ją od wypicia poświęconej podczas porannego nabożeństwa wody.

W dzień święta Chrztu Pańskiego sprawowana jest wieczernia i liturgia z poświęceniem wody (Wielikaja Agiasma). Święcenia wody często dokonuje się nad rzeką. Tak jest m.in. w Supraślu, Królowym Moście, Gródku, Narewce, Dubiczach Cerkiewnych, Siemiatyczach, Mielniku i Drohiczynie. W pozostałych cerkwiach regionu święcenie wody będzie odbywało się na zewnątrz świątyń. Święcona woda po grecku nazywana jest „hagiasmą” – „wielką świętością” i dlatego przechowuje się ją ze szczególnym szacunkiem. Wierni uważają też, że poświęcona woda ma właściwości uzdrawiające – stąd tradycja przechowywania jej w domach.

We wschodniej Polsce to święto ma szczególnie oryginalny charakter, przypomina bowiem jak odprawiano je w dawnej Polsce. W dniu tym już od rana gromadzą się w cerkwiach mężczyźni i kobiety na krótkie nabożeństwo. Następnie wszyscy udają się w procesji nad zamarzniętą rzekę lub staw. Razem idzie ksiądz prawosławny ubrany w złotą kapę, ze złoconymi ikonami. W poprzek rzeki układa się kładkę, na której staje kapłan w asyście diakona trzymającego świecznik z trzema świecami. Obok ustawia się osoba z konewką wody zaczerpniętą z wybitej przerębli. Kapłan po odmówieniu modlitw nachyla się i zamacza w niej trzy świece. Obrzęd kończy się pokropieniem wiernych poświęconą wodą z rzeki. Odchodzącego kapłana odprowadza bractwo cerkiewne z chorągwiami i świecami. Następnie wierni czerpią wodę, piją ją i niosą do swoich domów. Po powrocie do domu gospodarz obchodzi całe gospodarstwo i kropi je poświęconą w „Jordanie” wodą. Kredą święconą pisze na drzwiach i oknach domu znak krzyża, aby Boże błogosławieństwo nie opuszczało mieszkańców przez cały rok. Cały obrzęd nosi nazwę „Jordan”.

W okresie między świętem Epifanii, a Spotkaniem Pańskim kapłani prawosławni odwiedzają domy wiernych (przypomina to kolędę katolicką).
Ikonograficzne wyobrażenia święta pojawiły się już w III wieku, choć ostatecznie schemat ikonograficzny Chrztu Pańskiego ukształtował się w IX wieku. Ikona w centralnej części przedstawia Chrystusa przyjmującego Chrzest. Jezus stoi w Jordanie, który często malowany jest w sposób zbliżony do jaskini z ikony Narodzenia Jezusa. Wody Jordanu, z dwóch stron otoczone wznoszącymi się wysoko skałami, przedstawiane są jakby były swego rodzaj płynnym grobem, do którego wszedł Chrystus. Grób ma postać ciemnej jaskini, obejmującej całe ciało Zbawiciela. Św. Jan Złotousty komentuje to słowami: „Zanurzenie i wynurzenie się, są obrazem zstąpienia do piekieł i zmartwychwstania”. Chrzest jest więc już zapowiedzią Ukrzyżowania i Zmartwychwstania. U stóp Chrystusa, ukryte w wodach rzeki, siedzą dwie postacie: męska, będąca alegorią Jordanu i żeńska, symbolizująca morze i stanowiąca odwołanie do zapowiedzi chrztu, za jaką uważane jest przejście Izraelitów przez Morze Czerwone. Jan Chrzciciel, znajdujący się z lewej strony ikony, w geście, który zawsze towarzyszy obrzędowi chrztu, trzyma prawą dłoń na głowie Jezusa. Lewa dłoń Jana wzniesiona jest w modlitewnym geście.

Czasem prorok trzyma w niej zwój symbolizujący naukę, którą głosił. Po prawej stronie ikony przedstawieni są aniołowie z rękami uniesionymi w modlitewnym geście. Aniołowie często trzymają w dłoniach białe ręczniki, jak gdyby oczekiwali na wyjście Chrystusa z wody, aby osuszyć Jego ciało. Ponad postacią Jezusa znajduje się gołąb – symbol Ducha Świętego, przez którego na wody Jordanu spływa Łaska Boża i Boskie Światło. W górnej części ikony zazwyczaj przedstawiany jest fragment kręgu, wyobrażający otwierające się niebiosa. To symbol obecności Boga Ojca. Niekiedy pod ikoną umieszczane są słowa Boga Ojca: „Ten jest Syn mój umiłowany, Którego Sobie upodobałem”.