Kościół w Polsce obchodził XX Dzień Judaizmu

Współczesny świat znajduje się na zakręcie historii, trzeba na nowo pokazać światu ład Ewangelii – powiedział rabin prof. Abraham Skórka w Kielcach, gdzie we wtorek odbyły się centralne obchody Dnia Judaizmu. W programie organizowanego po raz 20. międzyreligijnego spotkania znalazło się nabożeństwo biblijne, modlitwa za ofiary pogromu kieleckiego oraz żydowsko-chrześcijańska dyskusja. Kolejny, 21. Dzień Judaizmu odbędzie się w Warszawie.

– To jest dzień, który przeżywamy wewnątrz Kościoła, a który stanowi refleksję na temat naszych wspólnych korzeni i źródeł naszej historii. Pragnę, aby ten Dzień Judaizmu, który został zorganizowany w mieście tak szczególnym jak Kielce, przyniósł jak najwięcej dobra, świadomości wspólnych źródeł, ale też wspólnego celu – podkreślił przewodniczący Rady KEP ds. Dialogu Religijnego bp Rafał Markowski podczas konferencji prasowej zorganizowanej w kieleckim urzędzie miasta.

Do dziennikarzy zwrócił się także bp Jan Piotrowski. Biskup kielecki zwrócił uwagę, że Kielce to szczególne miejsce w historii Polski, chrześcijaństwa, ale również i przyjazne miejsce dla potomków Abrahama, nawet jeśli dokonywały się tu rzeczy bolesne i trudne. Z kolei prezydent Kielc Wojciech Lubawski zaznaczył, że miastu zależy na dobrych relacjach z wyznawcami judaizmu. Prelegenci wyrazili radość z organizacji w tym mieście jubileuszowego, 20. Dnia Judaizmu.

Pamięci minionych pokoleń

Inauguracją chrześcijańsko-żydowskich obchodów była modlitwa pod pomnikiem Menora przy al. IX Wieków Kielc, gdzie uczczono pamięć ofiar Pogromu Kieleckiego. – Nie sposób mówić o dialogu chrześcijańsko-żydowskim w Kielcach, nie wspominając tego tragicznego zdarzenia sprzed 70 lat. Położyło się ono cieniem na wzajemnych relacjach polsko-żydowskich i chrześcijańsko-żydowskich – powiedział Bogdan Białek, współprzewodniczący Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów.

Przy pomniku Menora modlili się bp Jan Piotrowski i rabin Yehoshua Ellis, przedstawiciel naczelnego rabina Polski Michaela Schudricha.

Po krótkim wspomnieniu zamordowanych żydowskich mieszkańców Kielc oraz Polaków ratujących Żydów w czasie II wojny światowej, a także modlitwach, którym przewodniczył bp Jan Piotrowski, uczestnicy uroczystości postawili znicze pod Murem Pamięci Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, przed budynkiem dawnej synagogi.

Rabin Skórka: światu trzeba na nowo pokazać ład Ewangelii

W auli kieleckiego Wyższego Seminarium Duchownego odbyły się okolicznościowe wykłady i panel dyskusyjny. Referat „Żydzi i chrześcijanie w nowym świecie” wygłosił gość specjalny tegorocznego Dnia Judaizmu – rektor Latynoamerykańskiego Seminarium Rabinicznego w Buenos Aires i przyjaciel papieża Franciszka rabin prof. Abraham Skórka. W wystąpieniu podkreślił, że żadna religia statyczna nie ma przyszłości. – Musimy rozwijać dialog i dynamiczne sposoby myślenia – mówił rabin.

Prelegent wyjaśnił, że pojęcie „nowy świat” zostało użyte do opisania kontynentu amerykańskiego, zaraz po odkryciu go przez Europejczyków, pod koniec XV w. Echo tych przemian przyczyniło się do europejskiej rewolucji kulturowej, która doprowadziła świat do II wojny światowej i masowej eksterminacji Żydów.

Abraham Skórka z uznaniem mówił o Soborze Watykańskim II, który zapoczątkował kształtowanie się dialogu chrześcijańsko-żydowskiego. Ocenił, że mimo pojawiających się w historii przejawów wzajemnej niechęci i uprzedzeń, Żydzi i chrześcijanie wyznawali zawsze podobne wartości.

Zdaniem gościa z Argentyny współczesny świat znajduje się na zakręcie historii. – Światu trzeba na nowo pokazać ład Ewangelii – mówił rabin dodając, że nowoczesne społeczeństwo cechuje rozwój technologiczny, bez rozwoju duchowego. Pojawiło się również nowe zagrożenie dla świata: walczący ateizm.

Jak zauważył rabin Skórka, to co nas łączy, to wspólna nauka. Człowiek według Biblii ma dwie cechy – zwierzęcą i duchową. Wyzwaniem dla każdego jest rozwój swoich cech niebiańskich, by wyrastały ponad zwierzęce instynkty – powiedział rabin. Dodał, że Bóg dał człowiekowi wolność, by mógł wybierać między dobrem a złem. Zaznaczył, że Żydzi i chrześcijanie muszą ze sobą współpracować, by przeciwdziałać nihilistycznej, niszczycielskiej rzeczywistości. Zdaniem prelegenta, w dzisiejszych czasach chrześcijaństwo, tak samo jak judaizm, ciągle musi wykazywać nowe duchowe ścieżki.

– Każde pokolenie ma swoje własne potrzeby duchowe i potrzebuje wzorcowych liderów. Żadna religia statyczna nie ma przyszłości. Musimy rozwijać dialog i dynamiczne sposoby myślenia – podkreślił. Zdaniem gościa z Buenos Aires, od Soboru Watykańskiego II rozpoczęła się nowa epoka dialogu pomiędzy żydami a katolikami, a nadzieja na stworzenie nowej rzeczywistości zaczęła być marzeniem wielu osób.

Abp Muszyński: mamy wspólne dziedzictwo i wspólne zobowiązania

Podczas panelu dyskusyjnego ks. prof. Przemysław Kantyka, kierownik Katedry Teologii Protestanckiej w Instytucie Ekumenicznym na Wydziale Teologii KUL, zauważył, że bardzo ważnym zadaniem dla Żydów i chrześcijan, jest wspólne przeciwstawianie się bałwochwalstwu, które jest groźnym grzechem współczesnych czasów i przejawia się chociażby w postaci materializmu.

Natomiast zdaniem związanej ze stołeczną Gminą Wyznaniową Żydowską pierwszej Polki używającej tytułu rabina Małgorzaty Kordowicz, najważniejszą wspólną wartością jest to, że wszyscy ludzie są stworzeni na obraz i podobieństwo Boga i jeśli będziemy o tym pamiętać, nasze spotkanie z drugim człowiekiem będzie łatwiejsze. – Na pewno dialog jest zawsze korzystny, nigdy zagrażający. Myślę, że inaczej kształtują się relacje międzyludzkie w takich kategoriach – powiedziała.

Bp Rafał Markowski, przewodniczący Komitetu KEP ds. Dialogu z Judaizmem oraz Rady KEP ds. Dialogu Religijnego, wskazał, że otwarcie Kościoła drzwi do dialogu międzywyznaniowego, które dokonało się na II Soborze Watykańskim, wynika z przeświadczenia, że Bóg chce zbawić wszystkich ludzi. – To postawa Kościoła, który chce naprawdę wprowadzić w życie dialog – powiedział duchowny, dodając, że wielkim wyzwaniem wobec współczesnego świata jest kryzys religijny i nie jest to kwestia wyłącznie procesu sekularyzacji.

Zdaniem biskupa problem istnieje również w Kościele, a polega on na rozbieżności między tym, co człowiek wyznaje, a czym naprawdę żyje. – Z tym rozdźwiękiem świat ma duży problem. Wspólnym wyzwaniem jest to, żeby ożywić wiarę ludzi tak, by kształtowała ona ich życie. Dopiero wtedy będziemy mówili o wierze, która prowadzi do świętości – podsumował przewodniczący Komitetu KEP ds. Dialogu z Judaizmem.

– Mamy wspólne dziedzictwo, wspólną hebrajską Biblię, z której wynikają wspólne zobowiązania – stwierdził natomiast abp Henryk Muszyński. Prymas senior dodał, że najważniejszym wyzwaniem jest obrona życia. – Przykazanie „Nie będziesz zabijał” jest adresowane do wszystkich ludzi i nie można wykluczać z niego nikogo ani chorych, ani cierpiących, ani starszych – stwierdził hierarcha, który był pionierem dialogu chrześcijańsko-żydowskiego w Polsce.

Jak zauważył abp Muszyński, w dzisiejszych czasach ok. 65 mln osób to imigranci, ok. 60-70 proc. ludzi z zespołem Downa nie może się urodzić, a liczba bezdomnych też wciąż rośnie. – Ochrona najsłabszych, to nasze najważniejsze zobowiązanie! Nie chodzi tylko o walkę z bałwochwalstwem, ale i ochronę najsłabszych, a przede wszystkim głoszenie światu nadziei! – podsumował prymas senior.

Módlmy się wspólnie

Najważniejszym elementem modlitewnym XX Ogólnopolskiego Dnia Judaizmu w Kielcach było nabożeństwo biblijne odprawione w bazylice katedralnej, w którym udział wzięli biskupi katoliccy, duchowni innych Kościołów chrześcijańskich oraz delegaci społeczności żydowskiej.

– Kościół to miejsce modlitwy i dialogu, miejsce spotkania człowieka z Bogiem, gdzie dzisiaj modlimy się wspólnie – mówił bp Jan Piotrowski, zapraszając biskupów, rabinów, delegatów innych Kościołów do zapalenia kolejnych ramion menory ustawionej przed ołtarzem.

Podczas dwugłosu chrześcijańsko-judaistycznego refleksję na temat tekstu biblijnego wygłosili: współprzewodniczący Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów prof. Stanisław Krajewski oraz biblista ks. dr Tomasz Siemieniec.

– Słowa proroka są gorzkie, smutne, potężne i inspirujące – mówił współprzewodniczący Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów. Pytał o to, czego po 2600 latach, mogą one nas nauczyć. – Mnie uczą tego, że jestem włączony w sprawę większą niż to, co widzę wokół siebie – mówił. Zauważył także, że jesteśmy na „zakręcie cywilizacyjnym”, w której to sytuacji znacząca jest rola wielkich religii opartych na Biblii, przede wszystkim chrześcijaństwa.

Biblista z kieleckiego seminarium nawiązał do słów św. Pawła z Listu do Koryntian: „Nie odrzucił Bóg swego ludu, który wybrał przed wiekami”, określając okoliczności powstania Listu umownym tytułem ”Czas łaski dla wspólnoty w Koryncie”. – Jako chrześcijanie i Żydzi zwracamy się ku Bogu, prosząc o Jego łaskę, i aby ten czas łaski nigdy się nie kończył – mówił. Przypomniał, że wiara Pawła doskonale oddaje doświadczenie narodu Izraela.

Homilię podczas nabożeństwa wygłosił lubelski biskup pomocniczy Mieczysław Cisło. – Ból Boga jest wielki, jeśli Jego dzieci żyją w konfliktach, ale dzisiaj Bóg – nasz jeden Bóg – ma wielką radość, że jesteśmy razem: Żydzi, katolicy, ewangelicy, prawosławni, a może i poszukujący jedynego Boga – powiedział.

Zauważył, że Księga Jeremiasza ukazuje światła i cienie losów rzecznika Bożego, mówi o przemożnej sile słowa Bożego i obietnicy. Podkreślił, że Księga Jeremiasza i teologia, nawiązując do tradycji prorockich, pozwoliły narodowi wybranemu przetrwać ciężkie czasy niewoli, oraz że dla chrześcijan prorok Jeremiasz ma swoje figuralne odniesienie – do Jezusa.

Biskup zauważył także, że każde pokolenie potrzebuje „liderów – proroków apostołów”, tym bardziej, że religia w dzisiejszych czasach jest coraz mniej statyczna. Przypomniał także wkład kolejnych papieży w dialog z judaizmem i stosowne dokumenty Stolicy Apostolskiej.

Nabożeństwo biblijne zakończyło błogosławieństwo Aaronowe, którego udzielił bp Jan Piotrowski.

Dialog w kulturze

Z okazji obchodów XX Dnia Judaizmu w Kielcach w Muzeum Diecezjalnym bp Jan Piotrowski oraz wiceambasador Izraela Ruth Cohen–Dar otworzyli wystawę „Nasi sąsiedzi – Żydzi”, obrazującą w fotografiach, dokumentach i relacjach sąsiedztwo polsko–żydowskie na Kielecczyźnie.

Ostatnim punktem tegorocznych obchodów była natomiast żydowska modlitwa wieczorna „Wieczór psalmów”, którą zorganizowało Kieleckie Centrum Kultury. Podczas spotkania zaprezentowano dawidowe psalmy w interpretacji zarówno żydowskiej, jak i chrześcijańskiej.

Dzień wcześniej w ramach obchodów Dnia Judaizmu, w kamienicy, w której 70 lat temu dokonano straszliwego mordu na Żydach uroczyście otwarto „Pokój błogosławieństw”. Na ścianach w pomieszczeniu specjalnie przygotowanym do modlitwy i medytacji religijnej powieszono oprawione w szklane szyby plansze z błogosławieństwami, które zaczerpnięto z Księgi Psalmów i Kazania na Górze. Wykorzystano też modlitwę papieża Franciszka w Malmö oraz teksty ułożone przez rabina Abrahama Skórkę i bp. Jana Piotrowskiego. Przygotowano też specjalne miejsce, gdzie każdy może zostawić zapisane przez siebie błogosławieństwo. Inicjatywa ma służyć idei dialogu i pojednania.

Budujmy wzajemne braterstwo

Obchodom Dnia Judaizmu w Kościele katolickim w Polsce towarzyszyło przesłanie biskupów. W tym roku pod dokumentem podpisali się bp Rafał Markowski i bp Mieczysław Cisło – obecny i poprzedni przewodniczący Komitetu Episkopatu ds. Dialogu z Judaizmem.

Zwracają oni uwagę, że wpisanie przed ponad 20 laty ogólnopolskich obchodów Dnia Judaizmu do kalendarza kościelnego było decyzją pionierską. Inicjatywa stanowiła odpowiedź na wezwanie soborowego dokumentu „Nostra aetate”, aby „ożywić i zalecić obustronne poznanie się i poszanowanie, które osiągnąć można zwłaszcza przez studia biblijne i teologiczne oraz przez braterskie rozmowy” (nr 4).

W przesłaniu zachęca się do budowania wzajemnego braterstwa w oparciu o to, co w obydwu religiach wspólne, do wyjścia naprzeciw, do zaufania i wyzwalania ze stereotypów. „Niepowtarzalny, wprost epokowy wkład we wzajemne relacje dał św. Jan Paweł II, noszący w swym sercu od dzieciństwa przyjaźń z żydowskimi rówieśnikami, która stała się inspiracją jego moralnych przesłań, gestów, działań, solidarności wobec narodu żydowskiego” – zaznaczają autorzy przesłania.

Nawiązując do papieża Franciszka, biskupi stwierdzają: „Nie tylko słowa, ale także milczenie może wiele mówić o więzi solidarności i uczuciach, tak, jak to miało miejsce podczas papieskich nawiedzin niemieckiego obozu Auschwitz”.

Komitet Episkopatu ds. Dialogu z Judaizmem zaznacza, że wobec Żydów chrześcijanie zostali obciążeni winą niechęci, dyskryminacji, a nawet udziału w ich cierpieniu. I deklaruje: „Dlatego w duchu soborowego dokumentu powtarzamy słowa skruchy: „Kościół, pomnąc na wspólne z Żydami dziedzictwo opłakuje – nie z pobudek politycznych, ale pod wpływem religijnej miłości ewangelicznej – akty nienawiści, prześladowania, przejawy antysemityzmu, które kiedykolwiek i przez kogokolwiek kierowane były przeciw Żydom” (Nostra aetate, 4).

W przesłaniu przypomina się także, że Episkopat Polski „we wspólnotowym akcie pokuty prosił Boga o wybaczenie win, jakie współbracia w wierze zaciągnęli wobec braci Żydów, zwłaszcza podczas ostatniej wojny, czasu totalnej Zagłady”. Stwierdza jednocześnie: „nie możemy też zapominać o bohaterskich postawach Polaków, niosących pomoc skazanym na zagładę Żydom, niekiedy aż po zapłacenie za to najwyższej ceny, to jest własnego życia”.

Komitet zwraca uwagę, że „do kultury naszego społeczeństwa należy coraz częstsze upamiętnianie dotychczas zapomnianych mogił Żydów, polskich współobywateli rozstrzelanych przez Niemców”. Dzięki temu skazani na śmierć i wymazanie ze zbiorowej pamięci odzyskują dziś swoją godność, a pomnikowe płyty na których umieszczane są imiona Żydów, odsłaniane są przy udziale izraelskiej młodzieży, rabina, biskupa, księży i miejscowej społeczności.

Ogólnopolski Dzień Judaizmu został ustanowiony przez Konferencję Episkopatu Polski w 1997 r. Jego celem jest rozwój dialogu chrześcijańsko-żydowskiego, a także modlitwa i refleksja nad związkami obu religii.

Polska jest drugim, po Włoszech, europejskim krajem, w którym zaczęto organizować takie obchody. Później włączyły się w tę inicjatywę m.in. Austria, Holandia i Szwajcaria.

Dzień Judaizmu ma pomóc katolikom w odkrywaniu judaistycznych korzeni chrześcijaństwa oraz pogłębianiu świadomości – jak nauczał Jan Paweł II – że religia żydowska nie jest wobec chrześcijaństwa rzeczywistością zewnętrzną, lecz „czymś wewnętrznym, oraz że nasz stosunek do niej jest inny aniżeli do jakiejkolwiek innej religii”.

Zgodnie z założeniami Episkopatu, Dzień Judaizmu ma przybliżać nauczanie Kościoła po II Soborze Watykańskim na temat Żydów i ich religii oraz ukazywać antysemityzm jako grzech. Jest to też okazja do propagowania posoborowego wyjaśniania tekstów Pisma Świętego, które w przeszłości mogły być interpretowane w sposób antyjudaistyczny i antysemicki.

Co roku centralne obchody Dnia Judaizmu organizuje inna polska diecezja wraz z powołanym w 1996 r. Komitetem ds. Dialogu z Judaizmem. Przewodniczący Komitetu, bp Mieczysław Cisło podkreśla, że „wspólne dziedzictwo Żydów i chrześcijan wzywa ich do dawania świadectwa Jedynemu Bogu i jego przykazaniom”.

Po raz pierwszy Dzień Judaizmu w Kościele katolickim w Polsce obchodzono w 1998 r. w Warszawie. W międzyczasie odbywał się on w największych polskich miastach. Ubiegłoroczne ogólnopolskie obchody miały miejsce w Toruniu, a w przyszłym roku zorganizowane zostaną w Warszawie.

Obecnie do gmin żydowskich w Polsce należy ok. 4 tys. osób, natomiast społeczność Żydów w Polsce szacuje się na ok. 20 tys.