Kraków: prezentacja odnowionych ksiąg z Archiwum Metropolitalnego

Niemal 500 woluminów z XVI, XVII i XVIII wieku, znajdujących się w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, poddano od 2010 roku zabiegom konserwatorskim, z czego w ciągu mijającego roku – 40. Prezentacja odnowionych cennych ksiąg, które są źródłem wiedzy o dziejach Rzeczpospolitej Obojga Narodów, odbyła się w poniedziałek w siedzibie archidiecezjalnego archiwum.

Odnowione tomy to najważniejsze archiwalia przy ul. Franciszkańskiej 3. Wymagające interwencji konserwatorskiej zniszczenia były efektem upływającego czasu oraz sposobu użytkowania ksiąg. – Pracujemy przy tym zbiorze już 8 lat, a ta piękna kaligrafia i rzemiosło introligatorskie cały czas dostarcza nam wielu estetycznych wrażeń – mówiła podczas spotkania z dziennikarzami konserwatorka Ewa Pietrzak.

Znajdujące się w zasobach Archiwum Metropolitalnego w Krakowie dokumenty to jedyny w Polsce kompletny zbiór opisujący funkcjonowanie diecezji od 1410 do 1797 r. Liczy łącznie 626 rękopiśmiennych tomów, w każdym z nich jest od 600 do 2,5 tys. stron.

Podzielone są one na 3 grupy – Acta Officialia, Acta Episcopalia oraz Akta Administratorów. Księgi posiadają oryginalne okucia i oprawy z epoki, niekiedy opatrzone herbem ordynariusza.Są to bezcenne dokumenty, które utrwaliły czasy krakowskich biskupów, a wśród nich m.in. Zbigniewa Oleśnickiego (1423-1455), Jakuba z Sienna (1461-1463), Fryderyka Jagiellończyka (1488-1503), Piotra Gamrata (1538-1545), Jerzego Radziwiłła (1591-1600); Bernarda Maciejowskiego (1600-1605).

– Dla historyków te księgi są zapisem życia ludzi, którzy tutaj działali. Zapewne pochylenie się nad nimi po to, by odczytać zapisy tamtego czasu, byłoby bardzo intrygującą i wspaniałą przygodą. Jest to możliwe dzięki temu, że księgi te zostały ocalone i poddane konserwacji. Stanowią one szczególny skarb zwłaszcza w czasach, kiedy tak ważna jest polityka kulturowa i historyczna – mówił abp Marek Jędraszewski, który uczestniczył w prezentacji odnowionych dzieł.

Acta Officialia Archidiecezji Krakowskiej to rękopiśmienne teksty oficjała, czyli osoby stojącej na czele sądu biskupiego. Oficjał pomagał biskupowi m.in. w zarządzaniu diecezją. Dokumenty pierwotnie spisywano na luźnych kartach, później zszywano je w kolejne roczniki. Można w nich odnaleźć konkretne nazwiska czy pierwsze wzmianki nazw miejscowości, parafii i dekanatów. Z dokumentów tych odczytać można też nastroje tamtych czasów.

Acta Episcopalia Archidiecezji Krakowskiej to inaczej akta czynności biskupów krakowskich. Pojawiły się w kancelarii biskupiej w połowie XV wieku i wyparły dokument pergaminowy. Powstawały one z prowadzonego przez notariusza brudnopisu, zwanego także protokołem. Acta Episcopalia także spisywano na luźnych kartach, które potem łączono w księgę i oprawiano. Dokumenty te były własnością biskupów, a do archiwum trafiały dopiero po ich śmierci lub translokacji.

Na karcie tytułowej każdej z ksiąg widnieje nazwisko urzędującego biskupa, określenie zawartych w księdze spraw i daty ramowe. Sprawy spisywano w porządku chronologicznym. Były to zawsze wydarzenia istotne dla diecezji, jak nominacje wikariusza generalnego i oficjała, nominacje księży, cenzury ksiąg duchownych, pozwolenia na budowę kościołów i kaplic, a także te sprawy sądowe, które rozpatrywane były bezpośrednio przez biskupa, a nie przez oficjała.

Konserwacja cennych rękopisów ze zbiorów Archiwum Metropolitalnym w Krakowie została przeprowadzona dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.