Krzyż wpisany w paulińską i jasnogórską duchowość

Dziś Wielki Piątek. Liturgia koncentruje się na adoracji Krzyża, wydarzeniach związanych z męką i śmiercią Chrystusa. Umiłowanie krzyża widać szczególnie na Jasnej Górze, gdzie obok kultu maryjnego bardzo widoczny jest także rys chrystocentryczny. Wymowne jest już samo wezwanie Bazyliki jasnogórskiej Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Tajemnica krzyża i jego kult są mocno wpisane w charyzmat Zakonu Paulinów od początku jego istnienia.

„Mądrość krzyża” obrał dla jednoczonych przez siebie pustelników naddunajskich bł. Euzebiusz z Ostrzyhomia, założyciel Zakonu, z tego powodu nazywano ich Pustelnikami św. Krzyża. To wezwanie do bezwarunkowego pójścia za ogołoconym Mistrzem, który jest posłuszny aż do śmierci krzyżowej.

Czas rodzenia się życia pustelniczego na Węgrzech i na Bałkanach w XII w. i na początku XIII w. to okres wypraw krzyżowych oraz różnych zagrożeń. Świat chrześcijański stawał do obrony swoich aż po gotowość oddania życia. Takie okoliczności stawały się też wezwaniem do radykalnego pójścia drogą krzyża Chrystusowego, a on sam stał się mocno przemawiającym i jednoczącym symbolem. W nim widziano zwycięstwo wiary. Bł. Euzebiusz dla jednoczonych przez siebie pustelników obrał więc drogę naśladowania Chrystusa Ukrzyżowanego w życiu pokutnym. I w późniejszych wiekach Paulini dawali świadectwo wierności temu charyzmatowi, zwłaszcza w najtrudniejszych momentach historii Zakonu, jak np. w czasie najazdów tureckich, w okresie reformacji czy kasat.

W paulińskich kościołach przyklasztornych, ołtarzach i kaplicach znajduje się bogata ikonografia poświęcona Chrystusowi Ukrzyżowanemu.

W Kaplicy Matki Bożej po obu stronach umieszczone są dwa duże krzyże. Po prawej znajduje się ołtarz z figurą Chrystusa ukrzyżowanego. Gotycki krucyfiks to zabytek pochodzący z XV w. z warsztatu Wita Stwosza. Krzyż jest ujęty na krawędziach malowanymi złoconymi listwami. Jego podstawa wspiera się na marmurowej skale. Obecnie liturgia Mszy św. przy ołtarzu z Jezusem Ukrzyżowanym odprawiana jest tylko kilka razy w roku: w piątki Wielkiego Postu i w święto Podwyższenia Krzyża Świętego. Przy tym ołtarzu przez wieki odprawiane były Msze św. za królów polskich, fundatorów i dobrodziejów klasztoru.

Po lewej stronie jest ołtarz Matki Bożej Bolesnej. Na jego mensie na marmurowym cokole stoi gotycka rzeźba Pieta – zdjęte z krzyża, umęczone ciało Chrystusa spoczywa na kolanach siedzącej, pogrążonej w bólu Maryi. Jest to przykład pięknego stylu rzeźby śląskiej z ok. 1400 r. Pieta w 1966 r. dla uczczenia 1000-lecia Chrztu Polski została przekazana na Jasną Górę.

Także Jasnogórska Bazylika nosi wezwanie Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Znajduje się tam Kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa. Na jej ołtarzu jest figura Chrystusa ukazującego swoje gorejące Serce, otoczone koroną cierniową. W podniebiu kopuły umieszczone są cztery sceny przedstawiające historię Krzyża Świętego, ujęte w dekoracyjne medaliony. Pojawia się na nich scena z Księgi Liczb, w której Mojżesz wywyższa węża na pustyni. Kiedy Izraelici wystąpili przeciw Bogu i Mojżeszowi, spotkała ich straszna kara – kąsające węże, od których jadu zmarło wielu ludzi. Bóg ulitował się jednak nad niewiernym ludem i polecił Mojżeszowi wykonać miedzianą podobiznę węża, którą miał umieścić na wysokim palu. Każdy, kto na nią spojrzał, został zachowany przy życiu. Jest to także zapowiedź ofiary krzyżowej Chrystusa. Szatan – jak komentują to Ojcowie Kościoła – zwyciężył na drzewie i na Drzewie Krzyża został pokonany.

Obraz Ukrzyżowanego Chrystusa możemy znaleźć również w jasnogórskiej zakrystii, która znajduje się we wschodniej części klasztoru.

Miłość Jezusowi w Jego męce i ukrzyżowaniu oddają jasnogórscy pielgrzymi niemal nieustannie podczas odprawianych na Wałach jasnogórskich Drogach Krzyżowych. Pielgrzymi najczęściej kończą tym nabożeństwem swoją pielgrzymkę, są również wierni, którzy przechodzą od stacji do stacji na kolanach. Wielokrotnie widywano tu kard. Karola Wojtyłę, który jako arcybiskup krakowski przyjeżdżał na Jasną Górę i samotnie odprawiał Drogę Krzyżową. Jest ona jednym z najbardziej charakterystycznych rysów chrystocentrycznych Jasnej Góry.

Droga Krzyżowa na wałach była zbiorowym wotum polskiego narodu, a jej powstanie miało związek z zakrojoną na wielką skalę odnową klasztoru jasnogórskiego. Pierwszą stację ufundowali pielgrzymi warszawscy, co można przeczytać na postumencie. Czternaście monumentalnych stacji z brązu powstawało kilkanaście lat, a w całości dzieło stanęło w 1913 r. Jego twórcą był rzeźbiarz prowadzący pracownię artystyczną na Zamku Warszawskim – Pius Weloński.

W Wielki Piątek tradycyjnie już drogę krzyżową miasta Częstochowy o godz. 14.00 poprowadzi na Wałach Jasnej Góry abp Wacław Depo, metropolita częstochowski.

Bardzo ważnym czasem uwielbienia Krzyża Świętego jest Wielki Piątek tzw. dzień Krzyża. We wszystkich świątyniach odprawiana jest Liturgia Męki Pańskiej. Jej centralnym wydarzeniem jest adoracja Krzyża. Celebrans stopniowo odsłania zasłonięty fioletowym suknem krzyż i śpiewa trzykrotnie: „Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”, na co wierni odpowiadają: „Pójdźmy z pokłonem”. Po liturgii wierni adorują Krzyż.

Na Jasnej Górze Liturgia Męki Pańskiej rozpocznie się o 17.30. Jest transmitowana przez TVP1 i jasnogórski kanał YouTube.

Po niej adoracja Jezusa w Grobie trwać będzie przez całą noc.