Ks. Piotr Skarga – biogram

We wtorek w Krakowie zakończył się diecezjalny etap procesu beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego Sługi Bożego ks. Piotra Skargi SJ (1536-1612). Prezentujemy biogram kandydata na ołtarze.

Piotr Skarga, właściwie Piotr Pawęski, był jezuitą, polemistą religijnym, hagiografem i nadwornym kaznodzieją króla Zygmunta III Wazy. Urodził się 2 lutego 1536 roku w folwarku położonym na północ od Grójca, przy drodze wiodącej z miasteczka do wsi Kobylin. Piotr był najmłodszym dzieckiem Michała Powęskiego i Anny ze Świętków. Ojciec Piotra Michał Powęski otrzymał nadane przez książąt mazowieckich rolę z łąkami oraz prawo do budowy młyna. Zasłynął stawaniem w sądach w obronie chłopów, stąd przydomek Skarga, który z czasem dał nazwisko całej gałęzi rodziny Powęskich. Wiele lat później, w 1593 roku, brat Piotra Skargi Franciszek wystarał się u króla Zygmunta III oraz na sejmie o dyplom potwierdzający szlachectwo Skargów.

W 1544 roku Piotr utracił matkę a w cztery lata później ojca. Ukończył szkołę parafialną w Grójcu i w 1552 roku zapisał się na Uniwersytet Krakowski. Po dwóch latach uzyskał tytuł bakałarza na Wydziale Filozoficznym. Objął kierownictwo szkoły parafialnej przy kolegiacie św. Jana w Warszawie. W 1560 roku wyjechał do Wiednia. Około 1564 roku otrzymał święcenia kapłańskie.

Pięć lat później rozpoczął jezuicki nowicjat w Rzymie oraz studia w Kolegium Rzymskim. Cel swej podróży początkowo ukrywał twierdząc, że udaje się do Wiecznego Miasta w celu pogłębienia studiów teologicznych.
Po dwóch latach wrócił do Polski. Pracował w Pułtusku, we Lwowie, Jarosławiu, Warszawie, Płocku i Wilnie, gdzie w 1579 roku został pierwszym rektorem Akademii Wileńskiej. Tu też opublikował polemiczne rozprawy: „Pro Sacratissima Eucharistia…” (1576), „Siedem filarów, na których stoi katolicka nauka o przenajświętszym Sakramencie Ołtarza… „(1582).

W 1579 roku ukazało się w Wilnie pierwsze wydanie najsłynniejszego dzieła ks. Piotra Skargi „Żywoty świętych Starego i Nowego Zakonu”. W dziele tym Skarga dokonał przeróbki sześciotomowej pracy niemieckiego hagiografa Laurentiusa Suriusa, skracając ją do wymiarów jednego obszernego tomu. Od siebie dodał żywoty polskich świętych i błogosławionych. Jeszcze za życia ośmiokrotnie wznawiano „Żywoty…”, a ponad 20 razy w kolejnych stuleciach. „Żywoty…” z czasem stały się lekturą popularną, którą cenili m. in. Adam Mickiewicz, Wincenty Witos czy Władysław Korfanty. Była to lektura popularna nie tylko wśród ludzi wykształconych, bowiem wraz ze wzrostem czytelnictwa młodzieży i uboższych warstw stały się częścią kanonu ludowego, czytanego jako beletrystyka „wprowadzająca w świat książek”. Profesor Janusz Tazbir uważał, że było to dzieło znaczące, jeśli chodzi o utrzymanie polskości na terenach Śląska, Mazur i Pomorza.

W wileńskim okresie swej pracy ks. Skarga towarzyszył królowi Stefanowi Batoremu w oblężeniu Połocka, gdzie po jego zdobyciu otworzył dwie klasy wstępne kolegium jezuickiego, wtedy działał też w Inflantach.
Pracę w Krakowie rozpoczął w 1584 r., gdzie jako rektor kościoła św. Barbary założył instytucje charytatywne: Bractwo Miłosierdzia (od 1588 podniesione do rangi arcybractwa przez papieża Sykstusa V), Komorę Potrzebnych, rodzaj banku i zarazem lombardu, w którym udzielano bezprocentowych pożyczek oraz Skrzynkę św. Mikołaja gromadzącą posagi dla ubogich panien.

Piotr Skarga zasłynął jako gorliwy kaznodzieja i obrońca wiary. Krytykował panującą w Polsce szeroką tolerancję oraz wzywał do unieważnienia konfederacji warszawskiej, nadającej swobodę wyznania szlachcie. Argumentował, że pod osłoną ustawy z r. 1573 wślizgną się do Polski najbardziej radykalne odłamy reformacji, które mogą doprowadzić do buntów chłopskich, jakie nastąpiły w krajach, gdzie popularność zdobyła nowe wyznanie.

Po śmierci Stefana Batorego został nadwornym kaznodzieją Zygmunta III Wazy (1588). Król ufundował zakonowi kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie. Wezwanie miało być też wyrazem wdzięczności wobec ks. Piotra Skargi. Działalność Skargi na dworze królewskim przyniosła owoce w postaci licznych konwersji do Kościoła katolickiego protestantów, ale także licznych przeciwników politycznych. Skarga opowiadał się za silną władzą królewską oraz podkreślał, że podstawowym obowiązkiem katolickiego władcy jest obrona interesów Kościoła. Stale działał na rzecz unii Kościoła rzymskokatolickiego i prawosławnego. W swej działalności pisarskiej i retorycznej przestrzegał przed osłabianiem pozycji monarchy, źle pojmowaną wolnością, rozpasaniem, lekceważeniem konieczności wprowadzania reform systemowych i koniecznych do obrony Rzeczpospolitej podatków. W „Kazaniach sejmowych” (1597) omówił sześć najgroźniejszych chorób nękających ówczesną Rzeczpospolitą: brak miłości ojczyzny, kłótnie wewnętrzne, tolerowanie herezji, osłabienie władzy monarszej, złe prawa, wreszcie «grzechy i złości jawne». Wartość Kazań sejmowych doceniono wiele lat po śmierci, dostrzegając w Skardze proroka przewidującego upadek Rzeczpospolitej.

Ks. Skarga niemal do śmierci pełnił rolę królewskiego kaznodziei. 22 kwietnia 1612 r. wygłosił ostatnie kazanie na dworze. Zmarł 27 września 1612 roku w Krakowie.

Pogrzeb, na którym kazanie wygłosił dominikanin Fabian Birkowski, odbył się 28 września. Ksiądz Skarga został pochowany w jezuickim krakowskim kościele św. Piotra i Pawła, gdzie z czasem utworzonopoświęconą mu osobną kryptę – mauzoleum.

Od początku miejsce spoczynku to stało się licznie odwiedzane przez wiernych. Krzewieniem pamięci o nim zajęło się także Arcybractwo Miłosierdzia. Skarga wracał także w swoich dziełach jako autor „Żywotów świętych”, a później „Kazań sejmowych”. Liczba wiernych nawiedzających kryptę spowodowała, że trzeba było lepiej zabezpieczyć trumnę jezuity. W 1695 roku przełożono ciało Skargi do trumienki ołowianej. Kult Skargi wzmocnił się po upadku Rzeczpospolitej. Pogłębił się odbiór jego twórczości, pism i krytyki oraz mit wizjonera, patrioty i przewidującego rozbiory proroka.

W propagowanie kultu włączyli się m. in. Adam Mickiewicz i arcybiskup warszawski Jan Paweł Woronicz, a także Jan Matejko, który w 1864 roku przedstawił swój obraz Kazanie Piotra Skargi, zaliczany do arcydzieł malarstwa polskiego. Jest to do dziś także najbardziej znane wyobrażenie ks. Piotra Skargi, mimo, że zachowało się kilka wizerunków królewskiego kaznodziei malowanych przez współbraci, jeszcze za życia jezuity.

W historii kilkakrotnie obchodzone były rocznice jako „Rok Skargi”, m. in. w 1886, 1912, 1936 oraz 2012, w trakcie których wznawiane były jego dzieła i bogata spuścizna literacka.

Przeszkodą do beatyfikacji wbrew powszechnej opinii nie był letarg, w którym rzekomo miał być pochowany Skarga, a okoliczności historyczne: wojny, kasata jezuitów i zabory. Najbliżej otwarcia procesu było w 1936 roku, o czym świadczy bogata literatura, jednak kanonizacja innego jezuity, św. Andrzeja Boboli, dziś drugorzędnego Patrona Polski oraz wybuch II wojny światowej zatrzymały przygotowania.

W 2012 roku Zarząd Polskiej Prowincji Południowej Towarzystwa Jezusowego podjął decyzję o rozpoczęciu procesu diecezjalnego ks. Piotra Skargi. Formalnie proces rozpoczął się 8 grudnia 2014 roku w Uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. 21 czerwca 2016 roku, w Krakowie nastąpiło zamknięcie procesu beatyfikacyjnego na etapie diecezji.