Ks. prof. Andrzej Perzyński: Pięćdziesiątnica – od Szawuot do Zesłania Ducha Świętego

„Zarówno żydowskie święto Szawuot, jak i chrześcijańskie Zesłanie Ducha Świętego celebrują pięćdziesięciodniowy okres na wiosnę, odpowiednio po Passze (Pesach) i Wielkanocy (Easter)” – opowiada ks. prof. Andrzej Perzyński. W rozmowie z KAI teolog z UKSW wyjaśnia relację między żydowskim i chrześcijańskim rozumieniem Pięćdziesiątnicy.

Dawid Gospodarek (KAI): Zbliża się właśnie święto Pięćdziesiątnicy. Jest ważne dla Żydów, ale też dla chrześcijan…

Ks. prof. Andrzej Perzyński: Zarówno żydowskie święto Szawuot, jak i chrześcijańskie Zesłanie Ducha Świętego celebrują pięćdziesięciodniowy okres na wiosnę, odpowiednio po Passze (Pesach) i Wielkanocy (Easter). Żydzi przynosili w okresie Paschy pierwsze kłosy, a dopełnieniem złożenia pierwocin był obrzęd przypadający na czas Pięćdziesiątnicy. Chrześcijanie w czasie Paschy wspominają ofiarę Chrystusa, która otrzymuje jakby ukoronowanie w zesłaniu Ducha Świętego w dniu Pięćdziesiątnicy.

KAI: Co upamiętnia święto Szawuot i jak się ma do zesłania Ducha Świętego?

– Święto Szawuot, zwane też Pięćdziesiątnicą upamiętnia wyjście z Egiptu, zawarcie przymierza, nadanie Prawa oraz ustanowienie Izraela jako ludu Bożego. Związek obu świąt opisanych w Księdze Wyjścia 19 i w Dziejach Apostolskich 2 podkreślają znaki: uderzenie wichru i języki ognia. Księga Dziejów Apostolskich opisuje święto Pięćdziesiątnicy jako dar Ducha Świętego dla wspólnoty chrześcijańskiej. W dniu Pięćdziesiątnicy rodzi się Kościół i rozpoczyna się jego misja wobec całego świata.

Opis Łukaszowy z Dziejów Apostolskich umieszcza Zesłanie Ducha Świętego w dniu Pięćdziesiątnicy, który jest dniem dziękczynienia za plony. Dzień przynoszenia pierwszych kłosów to był dzień następny po szabacie (Kpł 23, 11). Według Ewangelii Jana w tym dniu Zmartwychwstały Chrystus ukazał się uczniom i tchnął na nich Ducha Świętego. Janowa wersja zesłania Ducha Świętego odnosi się zatem do czasu składania pierwocin ze żniw jęczmiennych. Obie wersje w pewien sposób podkreślają ten sam czas składania Bogu pierwocin, a dar Ducha Świętego jest pierwszym darem Chrystusowego żniwa.

KAI: Jak obchodzi się święto Szawuot?

– Szawuot łączy w sobie dwa główne obrzędy religijne. Pierwszym z nich są zbiory zboża na początku lata. Drugim jest nadanie Tory na górze Synaj, siedem tygodni po wyjściu z Egiptu. Pierwsze z nich określa rytuał święta, które było jednym z trzech świąt pielgrzymkowych starożytnego Izraela, kiedy to mężczyźni izraelscy mieli stawić się przed Bogiem w Jerozolimie, przynosząc ofiary z pierwszych owoców swoich zbiorów. Drugi określa znaczenie tego święta dla judaizmu, wiążąc je z przełomowym wydarzeniem żydowskiej pamięci religijnej, a mianowicie zawarciem przymierza między Bogiem a Izraelem, czego przykładem jest przyjęcie przez Izrael boskiego Prawa.

W synagodze czytania na święto Szawuot wzięte są z Księgi Rut. Jest wiele powodów włączenia tej księgi w liturgię święta. Historia opisana w Księdze Rut rozgrywa się w czasie zbiorów jęczmienia. Przyjęcie przez Rut religii Noemi odzwierciedla przyjęcie Tory przez Izraelitów na Synaju, a król Dawid, który rzekomo zmarł o tej porze roku zgodnie z tradycją rabiniczną, jest wspomniany na końcu Księgi Rut. Historia Noemi i cudzoziemki Rut na trwale wpisała się w dzieje przodków króla Dawida. Ewangelista Łukasz wykorzystuje ten motyw, aby pokazać, że należy ona również do łańcucha pokoleń poprzedzających Jezusa (Mt 1,5).

KAI: Jest tu też piękny obraz oblubieńczej relacji Boga i Jego ludu.

– Tak. Jednym z najpiękniejszych ujęć święta Szawuot jest przedstawienie go jako małżeństwa pomiędzy Bogiem a Izraelem, którego tablice przykazań są ketubą, czyli dokumentem lub aktem ślubnym, który pan młody wręcza oblubienicy podczas wesela. W kongregacjach sefardyjskich (Hiszpania, Portugalia), przed czytaniem Tory w pierwszy dzień święta Szawuot, odczytywany jest akt małżeństwa (ketubah le-Shavuot) jako symboliczne zaręczyny Boga i Jego ludu Izraela.

Św. Paweł wspomina o świętowaniu Szawuot podczas planowania podróży do Koryntu (1 Kor 5, 9-12). Kiedy planuje on ponownie odwiedzić to miasto, informuje wierzących, że w tym roku będzie świętował Szawuot w Efezie w Azji Mniejszej (dzisiejsza Turcja), w jednej z jego społeczności: „Nie chcę was teraz widzieć tylko przelotnie, gdyż mam nadzieję spędzić z wami trochę czasu, jeśli Pan pozwoli. Ale pozostanę w Efezie aż do Pięćdziesiątnicy (πεντηκοστῆς); ponieważ otworzyły się przede mną szerokie drzwi do skutecznej pracy, a przeciwników jest wielu” (1 Kor 16,7-9).

KAI: Święta Zesłania Ducha Świętego, chociażby przez zniesienie oktawy, dotknęły również posoborowe zmiany liturgiczne.

– Od czasu soborowej reformy liturgicznej Kościół rzymskokatolicki, a za nim wiele kościołów protestanckich, powrócił do postrzegania pięćdziesięciu dni po Wielkanocy jako jednego centralnego okresu liturgicznego, kończącego się w niedzielę Pięćdziesiątnicy, zamiast postrzegać Pięćdziesiątnicę jako niezależne święto o zstąpieniu Ducha Świętego. Przybliża to chrześcijańskie rozumienie Pięćdziesiątnicy do przedstawienia święta Szawuot w Biblii Hebrajskiej.

***

Andrzej P. Perzyński – prof. dr hab., na Wydziale Teologicznym UKSW w Warszawie pełni funkcje profesora zwyczajnego w Katedrze Religiologii i Ekumenizmu. Prezbiter archidiecezji łódzkiej. Wykładowca zagadnień ekumenicznych oraz teologii dogmatycznej w UKSW w Warszawie oraz w Wyższym Seminarium Duchownym i w Instytucie Teologicznym w Łodzi. Współinicjator powstania Polskiego Forum Chrześcijańskiego oraz Klubów Tygodnika Powszechnego. Członek Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów.