Ks. prof. Draguła: teologia w dialogu z naukami elementem kształtowania relacji państwo – Kościół

„Teologia wchodząca w dialog z naukami, teologia interdyscyplinarna, teologia publiczna jest istotnym elementem kształtowania relacji państwo – Kościół w przestrzeni nauki, w środowisku akademickim oraz w społeczeństwie, w życiu publicznym” – mówił ks. prof. Andrzej Draguła podczas ogólnopolskiej konferencji naukowej „Państwo i Kościół – współpraca czy separacja”, organizowanej przez Ogólnopolskie Seminarium dla Starszych Kandydatów do Święceń.

Teolog z Uniwersytetu Szczecińskiego zaprezentował temat „O interdyscyplinarny status teologii. Z doświadczeń własnych (i nie tylko)”.

Ks. prof. Andrzej Draguła, wyjaśniając, dlaczego na konferencji o relacjach państwa i Kościoła mówić będzie o interdyscyplinarności teologii wskazał, że Kościół i państwo to nie tylko instytucje, ale także społeczności, które się na siebie nakładają, krzyżują się wzajemnie. „Niektórzy z nas są uczestnikami obu społeczności – Kościoła i państwa, inni tylko jednej z nich – państwa. Nie znaczy to jednak, że instytucja Kościoła jakoś nie dotyka także tych, którzy poza Kościołem deklaratywnie się znajdują. Religia i Kościół są bowiem faktami społecznymi, których – ze względu na ich znaczenie historyczne i aktualne – nie da się zupełnie zignorować. Religia – w tym przypadku chrześcijaństwo, a zwłaszcza zinstytucjonalizowany katolicyzm – nieustannie wpływa na kształt tego społeczeństwa. Jest to zresztą relacja zwrotna. Także instytucja państwa i kształt społeczeństwa – kulturowy, ekonomiczny, cywilizacyjny – wpływa na formę zjawiskową i funkcjonowanie Kościoła, co przekłada się także na aktualny profil wiary” – mówił teolog.

Zwracając uwagę na różne sposoby uprawiania teologii, wyjaśnił szerzej teologię kontekstualną, utożsamianą przez czeskiego teologa ks. Tomasza Halika z kairologią: „Ta teologia wychodzi z założenia, że Bóg nieustannie działa w historii człowieka, co przypomniała choćby soborowa teologia znaków czasu, czyli znaczących wydarzeń, które należy interpretować w perspektywie wiary. Znaczy to, że teologia oddolna traktuje doświadczenie jako prawdziwy locus theologius, źródło teologiczne, a więc miejsce, gdzie człowiek nie tylko stawia Bogu pytania – to się wydaje oczywiste, ale także miejsce, gdzie Bóg udziela na nie odpowiedzi – a to już okazuje się mniej oczywiste i przez teologów podzielane. W teologii kairologicznej ludzkie doświadczenie jest przestrzenią objawiania się Boga”.

Prelegent zwrócił uwagę na konieczność uwzględniania w teologii innych nauk, co po pierwsze pomaga negowaniu czynnika nadprzyrodzonego, a po drugie – nieuwzględniania czynnika naturalnego, co „prowadzić może do religijnego fanatyzmu, pomija się bowiem wówczas uwarunkowania psychologiczne, społeczne, ekonomiczne i inne w analizie i zrozumieniu aktu wiary, faktu religii czy też stanu Kościoła”.

Jako przykład ks. Draguła podał „nieodczytaną w Polsce” watykańską instrukcję „Nawrócenie duszpasterskie wspólnoty parafialnej w służbie ewangelizacyjnej misji Kościoła” z 2020 r. „Mówi wprost, iż globalizacja i świat cyfrowy zmieniły szczególną więź parafii z obszarem, który jest dziś przestrzenią nie tyle geograficzną, ile raczej egzystencjalną. Trzeba z tego wyciągnąć wnioski także dla struktury parafialnej i sposobu jej zarządzania. Inaczej będziemy frustratami tęskniącymi za wyidealizowaną przeszłością, co też – niestety – się dzieje” – powiedział teolog.

Wskazał na różnice między teologią polityczną, a tzw. teologią publiczną: „Teologia polityczna w rozumieniu teologii chrześcijańskiej jest jedną z teologii społecznych, rozpatruje rolę Kościoła katolickiego i chrześcijaństwa w strukturach i sytuacjach społeczno-politycznych. Teologia publiczna ma – moim zdaniem – szerszy zakres, zajmowałaby się bowiem tym, co publiczne, co wchodzi w sferę publiczną, a co niekoniecznie jest polityczne w wąskim tego słowa znaczeniu, a więc nie jako roztropna troska o dobro wspólne – jak to definiował Jan Paweł II – ale jako sposób sprawowania władzy”. Za ks. Halikiem wskazał, iż uprawiający teologię publiczną spełniają prorocką funkcję teologii, gdy kompetentnie, zrozumiale i wiarygodnie mówią na temat wydarzeń z życia publicznego, społecznego i kulturalnego, a zainspirowani przez biblijnych proroków, w przemianach świata dostrzegają boskie samoobjawienie się w historii.

Ks. prof. Dragula omówił także kwestię obecnego w polskim prawie przestępstwa obrazy uczuć religijnych. Wskazując, że można do tego podejść od strony prawnej, teorii sztuki i teologii, mówił: „Każde z tych trzech ujęć pozwalało na odmienne spojrzenie na ten sam fakt, a ich skonfrontowanie prowadziło czasami do zaskakujących wniosków – jak choćby ten, że prawnie zdefiniowane ‚uczucia religijne’ mają niewiele wspólnego z ich teologicznym rozumieniem, niejedno teologiczne bluźnierstwo nie podlega penalizacji, a z kolei nie każdy czyn, który zakwalifikowalibyśmy jako przestępstwo w znaczeniu prawa karnego, jest bluźnierstwem. Interesująca byłaby odpowiedź, czy pozaustawowy kontratyp sztuki nie należałoby też zastosować w ocenie teologiczne, a nie tylko prawnej. Cel i charakter artystyczny czynu wyłączyć może jego karalność, ale czy nie powinien także wyłączyć jego grzeszności, a w konsekwencji odpowiedzialności moralnej?”.

Następnie omówione zostały interdyscyplinarne projekty i badania, realizowane na wydziale teologicznym Uniwersytetu Szczecińskiego.

– Teologia akademicka uprawiana jako teologia publiczna, a nie jako wąsko rozumiana refleksja nad prawdami wiary, „nauka o Bogu”, osiąga na uczelni status trudny do zakwestionowania. Nie jest to bowiem wyłącznie teologia służąca interesom Kościoła i ludziom wierzącym, ale taka refleksja, która nie boi się wejść w publiczny dyskurs dotyczący ważnych fenomenów społecznych. Nie chodzi oczywiście o to, aby realizować wąsko pojętą funkcję katechetyczną, stać się naukowcem-ewangelizatorem (choć i ta funkcja z czasem staje się funkcją oczekiwaną), ale aby uzupełniać dyskurs publiczny poprzez moment teologiczny, który każe uwzględnić takie punkty widzenia, które są niedostępne dla nauk ścisłych, społecznych czy nawet humanistyki – mówił przekonując, że teologia wchodząca w dialog z naukami, teologia interdyscyplinarna, teologia publiczna jest istotnym elementem kształtowania relacji Państwo – Kościół w przestrzeni nauki, w środowisku akademickim oraz w społeczeństwie, w życiu publicznym, w którym bierze aktywny udział. „Powiedziałbym nawet, że tak uprawiana teologia leży nie tylko w interesie Kościoła, ale także w interesie społeczeństwa, by nie powiedzieć – państwa” – dodał ks. Draguła.