Ks. prof. Marek Stępień o statusie prawnym i organizacji KEP

Ks. prof. Marek Stępień, kanonista z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, na 382. zebraniu plenarnym KEP w ramach 100. rocznicy powołania Konferencji Episkopatu Polski przedstawił biskupom wykład, w którym omówił historię oraz współczesne aspekty jej statusu prawnego, organizacji i sposobu działania.

Publikujemy skróconą wersję wykładu autorstwa ks. prof. Marka Stępnia:

Konferencje biskupów istniały wiele lat wcześniej przed ich prawnym zinstytucjonalizowaniem w okresie Soboru Watykańskiego II. Pojawiająca się w XIX w. praktyka zwoływania krajowych zebrań biskupów była podyktowana względami duszpasterskimi, gdyż w trakcie tych spotkań wymieniano poglądy i ustalano kierunki wspólnych działań. Konferencje biskupów uważane były za swego rodzaju kontynuację lub też nową formę synodów partykularnych.

Do wejścia w życie postanowień Soboru Watykańskiego II Konferencja Episkopatu Polski nie była podmiotem prawa kościelnego. Po uzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. biskupi zaczęli zbierać się na nieformalnych konferencjach. W czasie obrad Polskiego Synodu Plenarnego w 1936 r. postanowiono, że Konferencja Episkopatu Polski będzie kierować się własnymi przepisami, z możliwością powoływania komisji, określania ich składu i zakresu działania.

Po drugiej wojnie światowej przed Konferencją Episkopatu Polski stanęły trudne zadania związane z wrogimi działaniami władz komunistycznych, prowadzonymi na różnych płaszczyznach, w tym także przymusowe narzucanie Polakom światopoglądu materialistycznego, co powodowało potrzebę podjęcia działań przez Kościół w Polsce. Biskupi zaangażowali się w obronę praw wiernych oraz domagali się swobodnego prowadzenia działalności duszpasterskiej, charytatywnej i edukacyjnej.

Pierwszy Statut Konferencji Episkopatu Polski biskupi uchwalili w dniu 13 lutego 1969 r., a po upływie miesiąca dokument ten uzyskał recognitio Stolicy Apostolskiej. Tym samym 15 marca 1969 r. Konferencja Episkopatu Polski rozpoczęła swoją formalną działalność jako podmiot prawa Kościoła powszechnego. Na przestrzeni ostatnich 50 lat zmiany w organizacji i strukturze Konferencji Episkopatu Polski wprowadzano ewolucyjnie, w odpowiedzi na zmieniające się prawo Kościoła powszechnego i z uwzględnieniem specyfiki uwarunkowań istniejących w Polsce.

Po promulgacji przez Stolicę Apostolską: Listu apostolskiego motu proprio Apostolos suos Jana Pawła II z 1998 r., Posynodalnej adhortacji apostolskiej Jana Pawła II Pastores gregis z 2003 r. i Dyrektorium o pasterskiej posłudze biskupów Apostolorum successores z 2004 r., wystąpiła potrzeba nowelizacji Statutu Konferencji Episkopatu Polski z 1995 r.

Obecnie obowiązujący Statut Konferencji Episkopatu Polski uzyskał recognitio Stolicy Apostolskiej w 2009 r. Dokument został podzielony na siedem rozdziałów ze wstępem, postanowieniami końcowymi i zawiera 56 artykułów. Odwołano się tam do postanowień Soboru Watykańskiego II, Kodeksu prawa kanonicznego z 1983 i prawodawstwa pokodeksowego.

Do zadań Zebrania plenarnego należy między innymi: opracowywanie zgodnie z prawem Statutu Konferencji oraz przyjmowanie regulaminu Konferencji; wybieranie przewodniczącego, zastępcy, sekretarza generalnego, ekonoma i rzecznika Konferencji; zatwierdzanie zastępcy sekretarza generalnego; wybieranie przewodniczących komisji, rad i zespołów oraz zatwierdzanie ich członków i konsultorów; wydawanie dekretów ogólnych w sprawach, w których przewiduje to prawo powszechne albo określa szczególne polecenie Stolicy Apostolskiej; podejmowanie decyzji oraz wydawanie deklaracji doktrynalnych; ogłaszanie listów pasterskich; ustanawianie komisji, rad i zespołów Episkopatu na stałe lub doraźnie; uchwalanie zasad i sposobów zarządzania sprawami ekonomicznymi Konferencji. W Statucie dopuszcza się możliwość powołania Zespołu biskupów do rozmów z władzami państwowymi, z zachowaniem kompetencji Stolicy Apostolskiej.

Radę biskupów diecezjalnych stanowią wszyscy biskupi diecezjalni i ci, którzy są z nimi w prawie zrównani. Do kompetencji Rady należy ocena oraz podejmowanie decyzji dotyczących zarządu diecezji, wskazywania ogólnych kierunków zadań duszpasterskich oraz kwestii administracyjno-finansowych.

W Statucie przyznano głos decydujący wszystkim członkom Konferencji Episkopatu „z wyjątkiem uchwalania statutu lub dokonywania w nim zmian”, wówczas głos decydujący posiadają „tylko biskupi diecezjalni, ci, którzy są z nimi zrównani, oraz biskupi koadiutorzy”. Deklaracje doktrynalne Konferencji stanowią autentyczne nauczanie i mogą zostać opublikowane, o ile będą przyjęte jednomyślnie na Zebraniu plenarnym przez wszystkich biskupów, członków Konferencji posiadających głos decydujący lub gdy za ich uchwaleniem opowie się przynajmniej dwie trzecie wszystkich biskupów, członków Konferencji posiadających głos decydujący i następnie uzyskają recognitio Stolicy Apostolskiej. Zgodnie ze Statutem wydawanie przez Konferencję dekretów ogólnych wymaga uzyskania przynajmniej dwóch trzecich głosów wszystkich członków Konferencji, a inne uchwały mają zapadać bezwzględną większością głosów, w obecności przynajmniej połowy członków Konferencji. Dekrety ogólne, po ich przejrzeniu przez Stolicę Apostolską, oraz inne uchwały są promulgowane w organie urzędowym Konferencji.

Radę Stałą tworzą: przewodniczący Konferencji, który zwołuje jej obrady i nimi kieruje, zastępca przewodniczącego, prymas Polski, kardynałowie kierujący diecezjami, sekretarz Konferencji oraz sześciu biskupów diecezjalnych i dwóch pomocniczych wybieranych na okres pięciu lat przez Zebranie plenarne, z możliwością ponowienia wyboru na drugą kadencję.

Przewodniczącego i zastępcę przewodniczącego Konferencji biskupi wybierają na okres pięciu lat, spośród biskupów diecezjalnych, w czasie Zebrania plenarnego. Funkcje te można pełnić bez przerwy nie dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Ta zasada dotyczy także sekretarza generalnego Konferencji i przewodniczących komisji, rad i zespołów oraz ekonoma Konferencji. Prezydium tworzą: przewodniczący Konferencji, zastępca i sekretarz generalny.

Statut Konferencji stanowi, że sekretarz generalny kieruje Sekretariatem, wspiera Konferencję i jej przewodniczącego w wykonywaniu statutowych zadań. Do zadań Sekretariatu należy między innymi: sporządzanie protokołów z Zebrań plenarnych Konferencji, Rady biskupów diecezjalnych i posiedzeń Rady Stałej; przekazywanie członkom Konferencji programów i materiałów na zebrania oraz protokołów i uchwał; informowanie innych konferencji episkopatów o działalności i przyjętych dokumentach; prowadzenie korespondencji Konferencji oraz zarządzanie archiwum Konferencji i jej organów oraz agend. Przewodniczący Konferencji może delegować sekretarza generalnego do kontaktów z władzami państwowymi w sprawach dotyczących stosunków między Kościołem w Polsce a państwem, z zachowaniem kompetencji Stolicy Apostolskiej. Sekretarzowi generalnemu podlega Biuro Prasowe kierowane przez rzecznika Konferencji, wybieranego przez Zebranie plenarne.

Na mocy Statutu Zebranie plenarne Konferencji Episkopatu powołuje komisje, rady i zespoły na stałe lub doraźnie, w tym Radę Ekonomiczną i Komisję Rewizyjną. Celem ich jest wspomaganie Konferencji w jej pracy i podejmowaniu decyzji. Członkami komisji są biskupi – także biskupi seniorzy, a wspomagają ich konsultorzy duchowni i świeccy.

Po promulgowaniu w 2009 r. nowego Statutu Konferencji Episkopatu Polski wystąpiła potrzeba znowelizowania Regulaminu. Aktualnie obowiązujący Regulamin Konferencji Episkopatu Polski z 2010 r. został podzielony na dziewięć rozdziałów i 86 paragrafów, w numeracji ciągłej. Każdy paragraf opatrzono tytułem, w którym określono zakres tematyczny uregulowanej problematyki. Na wstępie Regulaminu powołano się na art. 9 Statutu i zdefiniowano go jako „dokument prawa wewnętrznego określający praktyczne kwestie związane z pracą Konferencji Episkopatu Polski i jej gremiów statutowych”.