Ks. prof. Słomkowski – rektor zrehabilitowany

Okolicznościom oczyszczenia z komunistycznych zarzutów i sądowej rehabilitacji po latach ks. prof. Antoniego Słomkowskiego, pierwszego powojennego rektora KUL, poświęcona była konferencja zorganizowana w poniedziałek w Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia” w Warszawie.

Za przeciwstawianie się komunistycznej władzy ks. prof. Słomkowski został pozbawiony funkcji rektora i w 1953 r. – w sfingowanym procesie – skazany na karę pozbawienia wolności pod pretekstem popełnienia przestępstwa dewizowego. Postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczeń sądowych z lat 50. ub. wieku wobec rektora KUL wydał 28 marca Sąd Okręgowy w Warszawie.

O rehabilitację swojego poprzednika od 2014 r. zabiegał obecny rektor KUL ks. prof. Antoni Dębiński. Wielokrotnie podkreślał, że traktuje tę sprawę jako jeden z priorytetów m.in. w perspektywie obchodzonej w tym roku 100. rocznicy powstania uczelni. Do wniosku sądowego zostały dołączone opinie prawników i historyków, m.in. prof. Dariusza Dudka i prof. Janusza Wrony oraz świadectwa byłych prorektorów Uczelni. Została ponadto przeprowadzona dodatkowa kwerenda w archiwach.

Na poniedziałkowej konferencji zorganizownej w Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia” w Warszawie prezes IPN dr Jarosław Szarek przypomniał, że Katolicki Uniwersytet Lubelski to rówieśnik niepodległej Polski, gdyż uczelnia powstała w 1918 r., gdy rodziła się też odrodzona po 123 latach niewoli wolna Polska.

Podkreślił, że w czasach komuny KUL starał się być „wyspą intelektualnej niepodległości”, schronieniem dla naukowców wyrzucanych z innych uczelni, którzu nie zgadzali się z narzuconym systemem komunistycznym. Od pierwszych lat po wojnie władze komunistyczne starały się narzucić katolickiemu uniwersytetowi swoją ideologię. Skoro nie można było uczelni zlikwidować wprost, uderzano w jej pracowników. Taką postacią był ks. prof. Antoni Słomkowski. Nie uległ on władzom komunistycznym, więc stał sie obiektem represji.

Zaznaczył, że represje wobec rektora były częścią szerszego planu walki z Kościołem. – Tak niszczono m.in. Caritas i innych kapłanów, którzy pozostali wierni niepodległej Polsce i taką operację zastosowano wobec księdza rektora Slomkowskiego – wybitnego uczonego, teologa, człowieka prawego, wychowawcy młodzieży. Trafił do więzienia, został zniesławiony w prasie. Gdy po 1956 r. na fali odwilży wrócił do oficjalnego życia, nie mógł na KUL. Kilkadziesiąt lat później, w szczególnym roku 100. rocznicy odzyskania niepodległości, po podjęciu śledztwa sprawa ks. Słomkowskiego trafiła do sądu. Ten oczyścił go z zarzutów – powiedział prezes IPN, dodając, że rehabilitacja rektora to najlepszy prezent na 100-lecie KUL.

Rektor KUL ks. prof. Antoni Dębiński przypomnia, że po II wojnie KUL był pierwszą uczelnią na ziemiach polskich, która otworzyła swoje podwoje dla studentów. Było to zasługą ks. prof. Antoniego Słomkowskiego, który z tego powodu nazywany jest do dziś w środowisku akademickim KUL jako drugi założyciel i odnowiciel uczelni. Musiał on organizować życie od nowa w znaczeniu materialnym i personalnym. Otwarcie uczelni po wojnie było aktem heroicznej odwagi. Rektor był człowiekiem dialogu i szukał porozumienia z władzami komunistycznymi, ale z drugiej strony pozostał bezkompromisowy na wszelkie próby ideologicznej ingerencji w status uczelni. Broniąc autonomii uniwersytetu, nie zgadzał sie na budowanie w niej przybudowek konunistycznych, dlatego został wtrącony do więzienia.

– Nasze środowsko nigdy nie miało wątpliwości, że jest on niewinny – podkreślił ks. prof. Dębiński, dziękując pionowi prokuratorskiemu IPN za skuteczne przeprowadzenie procedury oczyszczającej ks. prof. Słomkowskiego z zarzutów rzekomej malwersacji finansowej, a co za tym idzie – za rehabilitację po latach pierwszego powojennego rektora lubelskiej uczelni.

W trakcie konferencji rektor KUL wręczył prezesowi IPN medal jubileuszowy 100-lecia uczelni. Wręczamy ten medal osobom, które uważamy za przyjaciół idei uniwersytetu – dodał ks. Dębiński.

Zastępca Prokuratora Generalnego i dyrektor Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Andrzej Pozorski stwierdził, że pobieżna lektura orzeczenia komunistycznego sądu, które zapadło w czerwcu 1953 r. przeciwko ks. prof. Antoniemu Słomkowskiemu, mogłaby na pozór podpowiadać, że jego sprawa miała charakter czysto kryminalny, a działalność rektora KUL nie miała nic wspólnego z aktywnością na rzecz niepodległości Polski.

Jednak szeroka kwerenda archiwalna prowadzona wspólnie przez prokuratorów i historyków dowiodła jednoznacznie, że ks. Słomkowski działał na rzecz niepodległości polskiego państwa, co zasługuje na największe uznanie. – Z akt sprawy karnej prowadzonej w 1953 r. wynika, że już wówczas organy bezpieczeństwa nie znalazły żadnych dowodów, które wskazywałyby na prywatne wykorzystanie pozyskanych środków dewizowych. Ks. Słomkowski był określany jako „wróg klasowy”, a KUL stanowił „realne zagrożenie” dla ówczesnej władzy – mówił prok. Pozorski.

Postępowanie karne miało na celu odsunięcie ks. Słomkowskiego od pełnienia funkcji rektora i pokazanie uczelni jako instytucji przeciwnej „wszystkiemu, co postępowe”.

Dyrektor Oddziału IPN w Lublinie Marcin Krzysztofik, który zajmował się kwerendą w sprawie ks. Słomkowskiego poinformował, że dokumentacja sprawy karnej została przygotowana przez „najlepszych fachowców aparatu bezpieczeństwa” i miała wyglądać jak sprawa kryminalna, która nie ma nic wspólnego z działalnością antykomunistyczną kapłana.

Powtórzył za prezesem IPN, że dziś sprawy rektora KUL nie można rozpatrywać w oderwaniu od powojennej sytuacji Kościoła w Polsce. Działania skierowane przeciwko ks. Słomkowskiemu, w opinii badacza, mogły być preludium do tego, co miało się stać z Prymasem Wyszyńskim, który w latach 1946-1948 był Wielkim Kanclerzem KUL.

Dowodem wielkiego zaangażowania komunistycznego aparatu represji wobec ks. Słomkowskiego było m.in. to, że skazującemu go składowi sędziowskiemu przewodniczyła sędzia Maria Górowska – ta sama, która skazała na śmierć gen. Emila „Nila” Fieldorfa. Wniosek o aresztowanie rektora KUL podpisała natomiast Julia Brystiger, jedna z najkrwawszych postaci komunistycznego terroru wobec podziemia niepodległościowego, Kościoła i organizacji religijnych.

Ks. prof. dr hab. Antoni Słomkowski (1900-1982) był pierwszym powojennym rektorem KUL, najpierw oficjalnie pełniąc obowiązki rektora (2 sierpnia 1944 – 20 marca 1946), a następnie rektora (20 marca 1946 – 2 października 1951). Nazywany jest jego drugim założycielem lub odnowicielem. Pełnił wówczas funkcje profesora nadzwyczajnego, a później zwyczajnego (od 1946 r.) dogmatyki na Wydziale Teologicznym. Wykazał się niezłomną postawą w dążeniu do ochrony Uniwersytetu przed zainstalowaniem w jego łonie socjalistycznych organizacji studenckich. Z tego powodu został przez władze państwowe przymusowo usunięty z Uczelni.

Aresztowany 1 kwietnia 1952 r., a następnie więziony na warszawskim Mokotowie i w Sztumie. Po sfingowanym politycznym procesie został skazany na 3 lata pozbawienia wolności. Z więzienia zwolniony został w końcu listopada 1954 r. Po odwilży 1956 r. prowadził na Wydziale Teologicznym KUL wykłady zlecone z teologii dogmatycznej, ascetycznej i mistycznej. Wobec sprzeciwu władz państwowych pełny powrót na Uniwersytet nie był możliwy, a od 1960 r. ks. Słomkowski musiał zrezygnować z prowadzenia zajęć zleconych na KUL i opuścić Lublin. Do 1961 r. równocześnie wykładał w Ołtarzewie w Seminarium Duchownym Księży Pallotynów.

Pomimo zakazu pracy na KUL, kontynuował aktywną działalność naukową i kapłańską. Od 1961 r. przez dziesięć lat wykładał teologię dogmatyczną w Prymasowskim Seminarium Duchownym w Gnieźnie. Był też inicjatorem powołania i kierownikiem Prymasowskiego Studium Życia Wewnętrznego w Warszawie (1962-1969) oraz wykładowcą dogmatyki w Papieskim Wydziale Teologicznym we Wrocławiu (1966-1974).

Wielokrotnie prowadził rekolekcje zamknięte dla duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego z całej Polski. W 1969 r. zamieszkał w Kaniach Hellenowskich koło Pruszkowa, gdzie zainicjował powstanie ośrodka rekolekcyjnego, obecnie znanego jako Dom Rekolekcyjny im. św. Jana Pawła II w Kaniach, którego budowę zakończono już po jego śmierci.

W sferze jego zainteresowań naukowych pozostawała przede wszystkim teologia dogmatyczna, życie mistyczne, mariologia, teologia Miłosierdzia Bożego oraz teologia życia wewnętrznego. Do najważniejszych publikacji zalicza się: „Pierwotny stan człowieka według nauki świętego Augustyna. Studium z historii dogmatów” (Lwów 1933 r.), „Pochodzenie człowieka w świetle nauki Kościoła Katolickiego i w świetle teorii ewolucji” (Lublin 1946), „Ku doskonałości” (Lublin 1947).

Był członkiem Komisji Teologicznej Poznańskiego Towarzystwa Naukowego i Towarzystwa Naukowego KUL (prezes 1944-1952). W 1978 r. Senat KUL nadał ks. Słomkowskiemu nowo ustanowiony medal „Za Zasługi dla KUL”. Zmarł w Kaniach Hellenowskich 19 lutego 1982 r. Spoczął na cmentarzu parafialnym w Ołtarzewie w kwaterze pallotyńskiej.

W 2008 r. został odznaczony pośmiertnie przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. 28 marca 2018 r. Sąd Okręgowy XII Wydział w Warszawie wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczeń sądowych z lat 50. ub. wieku skazujących ks. prof. dr hab. Antoniego Słomkowskiego. Wniosek został uznany przez sąd za w pełni zasadny, a pierwszy powojenny rektor KUL został zrehabilitowany.