Ks. prof. Zaręba: młodzież stała się bardziej refleksyjna

O tym, jak pandemia wpłynęła na relacje rodzinne młodzieży akademickiej oraz jej duchowość – mówi ks. prof. dr hab. Sławomir H. Zaręba z Instytutu Socjologii UKSW w rozmowie z Ewą Czaczkowską.

Ewa K. Czaczkowska: „Młodzież akademicka o rodzinie i religii 2020” – to tytuł badania, jaki grupa socjologów UKSW, pod kierownictwem Księdza Profesora, przeprowadziła wiosną tego roku, w czasie pierwszej fali pandemii koronawirusa. Rozumiem, że badaniem objęto całą młodzież akademicką w Polsce. Co było jego zasadniczym celem?

Ks. prof. Sławomir H. Zaręba: Badaniem objęliśmy studentów i studentki z różnych ośrodków akademickich w Polsce i z różnych kierunków studiów. Ankieta obejmowała 49 pytań problemowych z zakresu rodziny, religii i religijności, duchowości, Kościoła, etyki i sensu życia. Osobny segment jest poświęcony rodzinie i religii w czasie pandemii.

Celem naszego badania było uzyskanie odpowiedzi na kilka pytań: czy egzystencjalny wstrząs, którego doświadczamy w związku z pandemią, stanie się nośnikiem zmian w mentalności młodzieży akademickiej, w szczególności mentalności religijnej, prorodzinnej i edukacyjnej? Czy procesy sekularyzacyjne w czasie pandemii ulegają zahamowaniu? Jak dwie podstawowe wartości w społeczeństwie polskim, jakimi są religia i rodzina, są akceptowane w warunkach pandemii koronawirusa?

Porozmawiajmy zatem o rodzinie i religii. Jak trudne doświadczenie pandemii wpłynęło na stosunek młodzieży studenckiej do wartości rodzinnych?

– Pandemia sprawiła, że prawie 80 proc. badanych studentów i studentek uznało potrzebę zwolnienia tempa życia i skoncentrowania się na sprawach osób najbliższych. Zdecydowana większość studentów i studentek obawia się, że ktoś z ich bliskich może zachorować (84 proc.). Wielu wskazuje, że w okresie pandemii wzmocniła się ich więź z najbliższymi. Dotyczy to przede wszystkim relacji z matką (co trzeci badany) oraz z rodzeństwem (co trzeci). Badani zauważyli także wzmocnienie więzi między rodzicami (co piąty). Zwracano też uwagę, że w rodzinie jest więcej wzajemnego zrozumienia i więcej wrażliwości na potrzeby innych członków rodziny (34 proc.), rodzina zaś stała się bardziej refleksyjna (36 proc.).

Czyli trudy i konflikty, zapewne nieuniknione w sytuacji zamknięcia, nie osłabiły, ale wzmocniły rodzinę i jej postrzeganie przez młodzież?

– Badani wskazywali na wzrost konfliktów w rodzinie, ale stosunkowo rzadziej (ok. 23 proc.). Natomiast po około jednej trzeciej młodych przyznawało, że stali się bardziej tolerancyjni i wyrozumiali (31 proc.), albo – odwrotnie – bardziej drażliwi i mniej kompromisowi (30 proc.). Ale, co ciekawe, prawie połowa, bo 42 proc. badanych odnosiła się z aprobatą do twierdzenia: „odpowiada mi takie odcięcie od świata, wreszcie mam czas dla rodziny”.

Czy na podstawie wyników tych badań można zdaniem Księdza Profesora mówić o zmianie mentalności rodzinnej młodzieży akademickiej?

– Na pewno wyniki badań, o których mówiłem, i szerzej, bo – jak wspomniałem – pytań problemowych było 49, nie upoważniają do stawiania tezy o wyraźnym kryzysie rodziny, ale mówią raczej o przejawach kryzysu w pewnych formach tradycyjnej rodziny, a także o transformacji rodziny. Otwartym pozostaje pytanie czy ta zmiana będzie wykazywać cechy trwałości czy może po ustaniu pandemii badani powrócą do stanu poprzedniego. Dotyczy to zarówno rodziny jak i religii.

Ostatnio słychać wiele o głębokim spadku religijności wśród młodzieży. Czy potwierdzają to badania prowadzone wśród młodzieży akademickiej przez kierowany przez Księdza Profesora zespół socjologów?

– W przebadanej populacji młodzieży akademickiej dwie trzecie przyznało, iż są osobami wierzącymi. Ale tylko co druga wierząca osoba deklarowała udział w praktykach religijnych. W zakresie doświadczenia religijnego, które jest przede wszystkim wymiarem emocji, głębokich przeżyć i uczuć – 18 proc. badanych stwierdziło, że w czasie pandemii na nowo odkryło wartość wyznawanej religii. Co czwarty badany w okresie pierwszego „lockdownu” częściej zastanawiał się nad sensem życia niż w okresie przed pandemią. Natomiast 15 proc. ankietowanej młodzieży studenckiej zadeklarowało, że w tym czasie pogłębiło swoje relacje z Bogiem. Ale jednocześnie 40 proc. badanych zgadzało się z twierdzeniem, że można budować więź z Bogiem bez praktyk niedzielnych.

A zatem religijność bez Kościoła? Druga fala epidemii i obostrzenia z tym związane mogą tę tendencję pogłębić.

– Religijności nie można utożsamiać ani redukować jedynie do kultu liturgicznego i prywatnej pobożności. Niemniej, badanie wyraźnie pokazało, że nastąpił transfer praktyk religijnych z przestrzeni parafialnej do przestrzeni wirtualnej i zmieniły się formy tego uczestnictwa. Około 30 proc. badanych oświadczyło, że pobożnie uczestniczyło we Mszach św., nabożeństwach i rekolekcjach transmitowanych przez media. Natomiast 33 proc. stwierdziło, że wspierało duchowo, np. poprzez modlitwę, osoby znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej.

Wyniki badań pokazują, że religia katolicka, także ze swoim instytucjonalnym charakterem, mimo postępów sekularyzacji, nadal pozostaje ważną wartością dla młodzieży akademickiej. W okresie pandemii jej znaczenie w życiu niejednej osoby nawet nieco wzrosło. Niemniej odpowiedzi na inne pytania badania ujawniły daleko posunięty krytycyzm wobec Kościoła jako instytucji.

Można już zatem powiedzieć, że pandemia wpłynęła i wpływa na zmiany w mentalności młodzieży akademickiej.

– Owszem. Pandemia sprawiła, że młodzież stała się bardziej refleksyjna. Często myśli o przemijaniu (59 proc.), zastanawia się nad sensem życia (68 proc.), nad swoim dotychczasowym stylem życia (67 proc.), nad relacją z rodziną i bliskimi (67 proc.) oraz nad przyszłością zawodową (83 proc.).

A co z życiem studenckim? I stacjonarnym studiowaniem?

– Studenci tęsknią za nim. Aż 71 proc. badanych zgodziło się ze stwierdzeniem „kocham moich najbliższych, ale tęsknię za życiem studenckim”. Za „zmodernizowanym”, czyli zdalnym sposobem studiowania i twierdzeniem, że jest ono „bardziej wydajne” – opowiedziało się jedynie 24 proc.

***
Badanie „Młodzież akademicka o rodzinie i religii 2020” zrealizował Zespół Pracowni Badawczej Polski Pomiar Postaw i Wartości, który tworzą socjologowie Instytutu Socjologii UKSW: ks. prof. dr hab. Sławomir H. Zaręba (kierownik), dr Marcin Choczyński, dr Martyna Kawińska, dr Wojciech Klimski, dr Olga Kotowska-Wójcik, dr Anna Linek, dr Joanna Wróblewska-Skrzek. Badanie zrealizowano wiosną 2020 (zakończono 30 czerwca) techniką CAWI (Computer AssistedWeb Interview).