Książka: Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945 – 2000

Książka, zawierająca komunikaty wydawane przez Konferencję Episkopatu Polski w latach 1945 – 2000, to nie tylko znakomicie opracowana pozycja źródłowa, ale przede wszystkim pasjonujący zapis historii Kościoła w Polsce w ostatnim półwieczu.

Opracowanie: „Komunikaty Konferencji Episkopatu 1945 – 2000” zostały wydane nakładem „Pallotinum” i Sekretariatu Episkopatu. Głównym redaktorem książki jest dr Jan Żaryn, znany historyk Kościoła, dyrektor Biura Edukacji Publicznej IPN.
Publikacja ta jest jedynym pełnym zbiorem komunikatów, jakie były ogłaszane po obradach Episkopatu przez okres ponad półwiecza. Warto przypomnieć, że w okresie komunistycznym komunikaty Konferencji Episkopatu Polski były nieraz jedyną formą publicznego wypowiadania się tego gremium i środkiem jego komunikacji ze społeczeństwem. Komunikaty te, które zazwyczaj odnosiły się do najważniejszych kwestii życia publicznego i politycznego są bezcennym źródłem w tym zakresie. Ich zbiorowa publikacja ukazuje ważny fragment historii Kościoła w okresie powojennym. Jest też istotnym zbiorem dokumentów obrazujących pracę Konferencji Episkopatu Polski.
„Komunikaty te – pisze w słowie wstępnym Prymas Polski kard. Józef Glemp – podawane do odczytania wiernym podczas niedzielnych nabożeństw, są cennym świadectwem, tak historycznym jak i doktrynalnym. W płaszczyźnie historycznej obrazują one dzieje naszej Ojczyzny i obecnego w nich Kościoła, a analizowane na tle innych dokumentów i opracowań, pokazują, jak się rzeczy miały i jakie były sposoby roztropnego przewodzenia Kościołowi po zawiłych ścieżkach dziejów”.
Książka jest cennym uzupełnieniem poprzednich tego typu edycji, a przede wszystkim dzieła: „Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945 – 2000”, wydanego w 2003 r. przez „Michalineum”.
Obecna pozycja, opublikowana wspólnym wysiłkiem przez „Pallotinum” wraz z Sekretariatem Episkopatu, zawiera wszystkie (tj. 211) komunikatów, jakie wydała Konferencja Episkopatu w latach 1945 – 2000. Pierwszy z zamieszczonych w książce dokumentów nosi datę 4 października 1945 r., a ostatni 2 marca 2000 r.
Komunikaty zostały w książce zgromadzone w trzech odrębnych częściach, których ramy wyznacza historia Konferencji Episkopatu w tym okresie.
Pierwszy rozdział, zawierający 34 Pierwszy rozdział książki (obejmujący lata *1945 – 1968*) obrazuje, jak wielką odwagą charakteryzował się Episkopat – który w najtrudniejszym dla Kościoła czasie represji stalinowskich – w ogłaszanych komunikatach formułował swe wyraźnie krytyczne od państwowego stanowisko. Np. zachęcał wiernych do udziału w zniesionych przez władze świętach kościelnych czy też zakazywał duchownym jakichkolwiek publikacji w wydawnictwach „PAX”.
W latach *1953 – 1956*, tj. w okresie internowania kard. Wyszyńskiego, komunikaty nie były publikowane.
Rozdział, w którym publikowane są komunikaty z lat *1969 – 1989* zawiera 144 dokumenty. Stanowią one krótkie sprawozdania z obrad ponad połowy spotkań Episkopatu w tym okresie. Stanowią też odniesienie bądź komentarz pasterzy Kościoła w Polsce wobec najważniejszych i najbardziej bolesnych kwestii społeczno-politycznych.
W tym okresie pełna treść komunikatów była publikowana w istniejącym od 1968 r. „Piśmie okólnym” Konferencji Episkopatu, które – co warto podkreślić – było jedynym tego typu periodykiem w Polsce, nie podlegającym państwowej cenzurze.
Zamieszczone w tej części książki komunikaty są nadzwyczaj cennym źródłem, obrazującym szczegółowo pełen zakres prac Konferencji Episkopatu Polski, od kwestii liturgicznych czy duszpasterskich poczynając, na stosunkach państwo – Kościół kończąc. Zresztą ta ostatnia tematyka zajmuje w komunikatach szczególne miejsce, gdyż – poza płaszczyzną informacyjną – komunikaty w tym zakresie pełniły też rolę otwartej prezentacji stanowiska biskupów na tematy publiczne także wobec władz państwowych.
Oprócz komunikatów, gdzie głównym tematem jest sprawozdanie z obrad Episkopatu, są też inne poświęcone wyłącznie jednemu wątkowi, jak. np. wychowaniu do życia w rodzinie, katolickim środkom przekazu, rocznicom Soboru Watykańskiego II, wyborowi Jana Pawła II, wizytom papieskim w Polsce, itd.
W latach 80., a szczególnie w okresie stanu wojennego uwagę zwracają komunikaty przypominające o konieczności dialogu społecznego i piętnujące represyjne działania władz.
Część trzecia książki zawiera 112 komunikatów, wydanych przez Konferencję Episkopatu Polski w dziesięcioleciu: *1990 – 2000*. Stanowią one nieocenione źródło do odtworzenia zarówno samych prac Episkopatu jak i jego linii duszpasterskiej w tym przełomowym dla Kościoła i państwa okresie transformacji.
Omawiane są w nich podstawowe problemy i wyzwania przed jakimi staje Kościół w sytuacji wolności, w niemal każdym znajdujemy też odniesienie do aktualnej sytuacji społeczno-politycznej w kraju. W komunikacie z marca 1990 r. widzimy np. jak duże wsparcie uzyskuje rząd i parlament dla przeprowadzanych w Polsce reform, choć biskupi doskonale zdają sobie sprawę, jak wielkim są one ciężarem dla społeczeństwa. Biskupi apelują jednak o cierpliwość i wytrwałość.
W licznych komunikatach biskupi formułują podstawowe zasady obecności Kościoła w systemie demokracji. Np. w komunikacie z października 1990 r. wydanym w okresie kampanii wyborczej czytamy: „Biskupi i duchowieństwo nie będą się mieszać w partyjno-polityczne dyskusje, ani nie będą prowadzić kampanii wyborczej. Mają jednak prawo i obowiązek przypomnieć zasady moralne, które powinny być zachowane w kampanii wyborczej. Przede wszystkim winna się ona charakteryzować powaga, poszanowaniem dla prawa, dla godności osób oraz instytucji życia publicznego”.
Bardzo ważne miejsce w komunikatach Episkopatu – szczególnie w pierwszej połowie lat 90. zajmuje kwestia rodziny i obrony życia. Biskupi zdecydowanie potępiają ustawę zezwalającą na aborcję i apelują o inne rozwiązania. Kilkakrotnie biskupi włączają się do publicznej dyskusji nt. kształtu przyszłej Konstytucji RP. W okresie po podpisaniu Konkordatu w 1993 r. i blokowaniu jego ratyfikacji przez opanowany przez lewicę Parlament, biskupi wyjaśniają społeczeństwu istotę Umowy Konkordatowej i apelują do sił politycznych o jej przyjęcie.
Książka: „Komunikaty Konferencji Episkopatu 1945 – 2000” zaopatrzona jest w obszerny wstęp autorstwa dr. Jana Żaryna, obrazujący szczegółowo historię Konferencji Episkopatu na ziemiach polskich, poczynając od połowy XVIII stulecia. Zawiera też odrębny, metodologiczny wstęp edytorski oraz bardzo szczegółowe indeksy: nazwisk oraz nazw geograficznych, które ułatwiają poruszanie się po prezentowanym materiale.