Książka z odtajnionymi protokołami polskich uczestników Vaticanum II

Książkę dr. Michała Białkowskiego pt. „Protokoły konferencji polskich ojców soborowych. Zbiór dokumentów 1962–1965” zaprezentowano 5 kwietnia w Centrum Medialnym KAI. Publikacja zawiera 40, niepublikowanych dotąd, protokołów z obrad polskich hierarchów, odbywających się w Rzymie w okresie Soboru Watykańskiego II. W spotkaniu prowadzonym przez Marcina Przeciszewskiego oprócz autora udział wzięli kard. Kazimierz Nycz, dr Ewa Czaczkowska i dr hab. Paweł Skibiński.

– Ta książka daje wiedzę na temat istotnych 'obrzeży’ soboru, wiedzę zasadniczą, i pokazuje, co działo między oficjalnymi spotkaniami soboru w bazylice czy komisjach soborowych, jak intensywna praca trwała, do tego stopnia, że nawet prymas Wyszyński uznał, że trzeba spotkania polskich biskupów nazwać konferencjami episkopatu – podkreślił kard. Nycz.

Metropolita warszawski zauważył, że te spotkania te były traktowane oficjalnie, protokołowano je, a prezentowana książka udostępnia wiedzę na przykład o tym, jak prymas Wyszyński delegował przedstawicieli episkopatu oraz jak przebiegały poszczególne spotkania, jakie tematy i działania podejmowano, z jakimi przedstawicielami innych episkopatów spotykali się polscy biskupi.

Autor książki, Michał Białkowski, powiedział, że prymas Wyszyński zastrzegł, by te wszystkie materiały były przechowywane w osobistych sejfach ordynariuszy i nie były publikowane. „To są autentycznie wewnętrzne dokumenty Kościoła katolickiego w Polsce, które mają nieformalną rangę protokołów Konferencji Episkopatu Polski” – zaznaczył badacz.

Białkowski zauważył, że już w tych protokołach z czasu trwania soboru dostrzegalna jest również troska kard. Wyszyńskiego i bp. Wojtyły o aplikację soborowego nauczania i wydarzenia w Kościele w Polsce. Autor książki omówił również kwestię przygotowania polskich biskupów do soboru, wskazując na wykształcenie i formację intelektualną przedstawicieli polskiego episkopatu oraz ich doświadczenie duszpasterskie.

– W ogromie materiału zgromadzonego w archiwum archidiecezji warszawskiej znalazłem wstępną listę prymasa Wyszyńskiego, dotyczącą kandydatów do wyjazdu na pierwszą sesję soborową. Nie ma na niej biskupa Wojtyły. Dlaczego? Bo jeszcze żył abp Baziak, który miał pierwszeństwo. Po jego śmierci w czerwcu 1962 roku, rolę pierwszoplanową przejmuje Wojtyła i już od pierwszej sesji widać drobne kroki, czasem dotyczące drugorzędnych kwestii, aż do konkretnego, eksperckiego wpływu na najważniejsze dokumenty soboru czy relacje np. z francuskim episkopatem. Trzy pierwsze sesje soboru zaważyły na tym, że był dostrzeżony przez Pawła VI i otrzymał nominację na arcybiskupa krakowskiego – mówił Białkowski.

Zwrócił również uwagę na skomplikowaną sytuację polskich ojców soborowych, którzy pracowali z pełną świadomością nieustannej inwigilacji przez komunistyczne władze i represji w kraju.

– Protokoły pokazują, że prymas Wyszyński był liderem dla polskich uczestników soboru. Otwiera i kończy obrady, ustala dyskusje, deleguje przedstawicieli do różnych komisji i podkomisji – mówiła z kolei dr Ewa Czaczkowska. Omawiając pracę polskiej delegacji zaznaczyła, że prymas mocno zwracał uwagę, iż polscy biskupi „grają zespołowo”.

– Te protokoły rzadko omawiają szerzej dyskutowane kwestie, to raczej punkty lub streszczenie dyskusji – mówiła Czaczkowska. Zwróciła uwagę, że można wyłonić tematy, które bardziej interesowały biskupów, np. schematy konstytucji o Kościele i zawarta w nich kwestia roli Matki Bożej, wolność religijna, której poświęcono nawet więcej miejsca niż schematowi o Kościele w świecie współczesnym, oraz kwestia dla mnie zupełnie nowa i zaskakująca – schemat o ekumenizmie. „W protokołach podniesiono mocno kwestię o relacji z judaizmem, a raczej relacji z Żydami w Polsce, z racji naszej przeszłości, co jest bardzo ciekawe” – mówiła dr Czaczkowska.

– Jest dla mnie zaskakujące i ciekawe, że pojawia się tu informacja, że w 1962 r. dwaj biskupi – opolski i włocławski – postulowali, żeby polscy biskupi wystąpili na soborze ze sprawą anulowania notyfikacji Świętego Oficjum, zakazującej kultu Bożego Miłosierdzia w formach podanych przez s. Faustynę Kowalską – opowiadała Czaczkowska.

Natomiast dr Paweł Skibiński zaznaczył, że perspektywą polskich ojców soborowych był Kościół powszechny, ale pilnowano, by „perspektywa powszechna nie dokonała się z krzywdą dla Kościoła lokalnego”.

– Biskupi uważali siebie za przedstawicieli Kościoła w Polsce na soborze, bardzo dbali np. o otoczenie prac soboru modlitwą w kraju, co nie wszędzie na świecie było obecne – mówił Skibiński.

Stwierdził, że w opublikowanych protokołach można znaleźć pewne przesłanki do oceny, po której stronie wspomnianego sporu różnych nurtów na soborze znajdowali się polscy biskupi. „Wydaje mi się, że w tej polemice polscy biskupi nie są ani modernistami ani tradycjonalistami, co widać np. po doborze tematów, jakimi się zajmowali. Przy czym warto zwrócić uwagę na to, jak ewoluuje myśl ojców soborowych, np. prymasa Wyszyńskiego w kwestii potępienia komunizmu” – mówił historyk.

– Wyszyński przyjeżdża na sobór, będąc przeciwnikiem potępienia komunizmu, ale w trakcie soboru zmienia nieco stanowisko, uważając, że skoro większość ojców soborowych jest niewrażliwa na ten temat, to trzeba coś w tej kwestii zrobić – zdradził Skibiński. Wskazał jednocześnie, że choć wprost w protokołach tego nie ma, m.in. ze względu na inwigilację, to „wyraźnie widać w pewnych dyskusjach, że on uważa iż doświadczenie Kościoła w Polsce jako Kościoła pod komunizmem musi być znane Kościołowi powszechnemu”.

Zaznaczył również, że budującym przykładem na tle wszystkich ojców soborowych był fakt, iż polscy biskupi swoje stanowisko wypracowywali wspólnie wcześniej, przedstawiając je jako opinię Kościoła w Polsce.

Obszerną publikację otwierają dwa eseje. Pierwszy – poświęcony historii Soboru Watykańskiego II, drugi – zawierający krytyczną analizę protokołów jako źródeł do dziejów Soboru. W dalszej części zamieszczono materiał źródłowy, ułożony chronologicznie w ramach czterech kolejnych sesji soborowych. Dokumenty opatrzone zostały rozbudowanym aparatem naukowym zawierającym obszerne komentarze (szczegółowe informacje o postaciach, miejscach, wydarzeniach, kontekście sytuacyjnym przedstawionym w treści) oraz podstawową literaturę przedmiotu.

Wydanie oparte zostało na materiale źródłowym pochodzącym z Archiwum Archidiecezjalnego Warszawskiego. Dopełnieniem książki jest bibliografia i zbiór fotografii zawierający faksymile wybranych protokołów oraz osobistych notatek kardynała Stefana Wyszyńskiego. Przedmowę napisał abp Stanisław Gądecki, natomiast posłowie dr hab. Paweł Skibiński z Uniwersytetu Warszawskiego.

Książkę opublikowało Wydawnictwo Gaudium.