KUL: sesja poświęcona bł. kard. Newmanowi

Postać i poglądy bł. Johna H. Newmana przypomnieli uczestnicy sympozjum „Serce mówi do serca” 16 grudnia w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Podczas sesji, zorganizowanej przez Instytut Teologii Dogmatycznej oraz Katedrę Mariologii KUL zaprezentowano książkę ks. prof. Wojciecha Życińskiego SDB „Johna H. Newmana teoria rozwoju doktryny mariologicznej”.

Jak podkreśla ks. dr hab. Kazimierz Pek MIC, kierownik Katedry Mariologii, kard. John Henry Newman jest wciąż mało znany w Polsce. Tymczasem jego spuścizna jest godna poznania. To on tłumaczył, że chrześcijaństwo nigdy nie występuje w czystej postaci. Był też symbolem przemian w Kościele anglikańskim XIX w.

Sytuację anglikanizmu i katolicyzmu w XIX wieku na Wyspach Brytyjskich zarysował ks. prof. Przemysław Kantyka, dyrektor Instytutu Ekumenicznego KUL. Przypomniał, że Kościół anglikański postrzega siebie jako kontynuację powszechnego, apostolskiego Kościoła założonego przez Chrystusa. Zauważył, że anglikanie nie uważają siebie za protestantów, raczej za „katolików zreformowanych”, co oznacza szukanie drogi pośredniej między katolicyzmem a anglikanizmem.

W Kościele anglikańskim z czasem wytworzyły się trzy główne nurty duchowe: „Kościół wysoki”, „Kościół niski” i „Kościół szeroki”. W ramach „Kościoła wysokiego” powstał Ruch Oksfordzki, którego współzałożycielem był Newman. W łonie ruchu, po kilku wiekach, doszło do wskrzeszenia wspólnot zakonnych, opartych na regułach benedyktyńskiej i franciszkańskiej.

– Wiek XIX przyniósł Kościołowi anglikańskiemu na Wyspach Brytyjskich nowe ożywienie, związane ze zwrotem w kierunku zainteresowania katolicyzmem – podkreślił ks. prof. Kantyka. Dodał, że na kształt Kościoła miały wpływ także tendencje poprzedniego stulecia – deizm, odnowa ewangelicyzmu, powstanie wielkich ruchów pietystycznych. Na przełomie wieków powstały także liczne stowarzyszenia religijne. Ważnym wydarzeniem była konferencja Chicago-Lambeth w latach 1886-88, która określiła „czworobok anglikańskiej tożsamości”.

Mówiąc o sytuacji katolicyzmu ks. prof. Kantyka przypomniał, że od 1581 roku przynależność do Kościoła katolickiego w Anglii traktowano jako zdradę stanu. Poprzez kolejne stulecia represje to nasilały się, to słabły, sytuacja poprawiła się w widoczny sposób dopiero w 1829 roku, od tego czasu katolicy mogli znów sprawować urzędy za wyjątkiem najwyższych w państwie. Ten historyczny kontekst sprawił, że katolicy angielscy mieli zawsze silne poczucie tożsamości wyznaniowej.

– W drugiej połowie XIX wieku, mimo podziału na katolików postępowych i konserwatystów, katolicyzm w Anglii systematycznie choć powoli się rozwijał. Wiek XX zastał katolicyzm na Wyspach wszechstronnie odnowiony – zaznaczył mówca.

– Renesans Kościoła anglikańskiego na Wyspach Brytyjskich, pomimo wciąż istniejących restrykcji, nie byłby możliwy bez głębokich przemian, przez jakie przeszedł w XIX w. Kościół anglikański wraz z społeczeństwem brytyjskim – dodał.

O filozofii wiary i istotnych pojęciach kard. Newmana mówił prof. KUL Jan Kłos, znawca i promotor tej postaci. Zauważył, że przekaz Newmana w zasadzie niewiele się różnił w okresie, kiedy był anglikaninem i gdy przeszedł na katolicyzm. – Człowiek, który jest blisko Boga, jest poza tą kwestia ortodoksyjności czy nieortodoksyjności: anglikanizm czy katolicyzm – powiedział.

Przypomniał stwierdzenia błogosławionego na temat wiary. – Wierzyć, to znaczy szczerze odczuwać, że jesteśmy stworzeni przez Boga, mieć praktyczną recepcję świata niewidzialnego, rozumieć, że ten świat, w którym żyjemy, nie wystarcza – wyliczał. Zauważył, że wiara to nie „chwilowy akt”, ale zwyczaj, stan umysłu, trwały i spójny.

Prof. Kłos wywodził, że przekonanie filozofii nowożytnej o tym, iż umysł przyswaja i tworzy idee, doprowadziło do stworzenia religii naturalnej, niezdolnej wyjść poza to, co dostępne poznaniu rozumowemu. Tymczasem Newman twierdzi, że nie tyle człowiek posiada idee, co jest przez nie posiadany. Za ideami bowiem kryje się rzeczywistość, do której człowiek należy. Tak jest np. z sumieniem.

Z takich rozważań wzięło się pytanie o Kościół anglikański i o to, czy jest w nim życie. Newman uważał, że Kościół ten zamknął się w swojej immanencji, w swoich ideach, nie było rzeczywistości, która by przemawiała do człowieka spoza zamkniętego intelektualnego świata – dlatego odszedł.

Prof. Kłos przypomniał też, że kard. Newman proponował, by traktować świat jako sen, po którym dopiero przyjdzie jawa, rzeczywistość. – Jednak jest to bardzo ważny sen. Na tym polega droga realizmu poznawczego Newmana: choć zmysły mogą nas mylić, to jednak innych nie mamy. To droga zawierzenia temu, co się posiada, odmienna niż droga filozofii nowożytnej, czyli krytyka przeszłości, ścieżka usprawniania narzędzi poznania zamiast otwierania się na rzeczywistość – mówił.

Koncepcji rozwoju doktryny chrześcijańskiej poświęcone było wystąpienie ks. prof. Wojciecha Życińskiego SDB, kierownika Katedry Mariologii na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II. Podczas sesji zaprezentowana została także jego książka, „Johna H. Newmana teoria rozwoju doktryny mariologicznej” wydana przez Wydawnictwo KUL w serii wydawniczej „Mariologia w kontekście” we wrześniu tego roku.

Autor pisze w niej, że kard. Newman był przekonany, iż nigdy nie ma chrześcijaństwa w czystej postaci. Objawienie postrzegał jako dar, który odkrywa się w kolejnych wiekach. Ten styl rozumowania został określony jako teoria rozwoju doktryny chrześcijańskiej.

W recenzji wydawniczej mariolog, o. Celestyn Napiórkowski napisał, że autor formułując problem rozprawy dobrze uchwycił oryginalność myśli Newmana. Dowiódł, że Newmanowska teoria rozwoju pozwala tłumaczyć ewolucję doktryny mariologicznej, co stanowi odpowiedź na zarzuty kwestionujące słuszność katolickiego nauczania o Maryi. „Polska otrzymuje więc nie tylko w wartościową rozprawę o mariologii Johna Henry’ego Newmana, ale także cenną introdukcję w głąb jego teologicznego myślenia” – napisał recenzent.

Podczas sesji referaty przedstawili także prof. Bogumił Gacka MIC z Uniwersytetu Kard. Stefana Wyszyńskiego i o. prof. S. Celestyn Napiórkowski OFMConv.

John Henry Newman urodził się w Londynie 21 lutego 1801 r. W latach 1817-1822 studiował w Uniwersytecie Oksfordzkim. W 1825 r. przyjął święcenia kapłańskie w Kościele anglikańskim. Od 1828 r. rektor kościoła uniwersyteckiego w Oksfordzie, był współzałożycielem Ruchu Oksfordzkiego. W 1845 r. wstąpił do Kościoła katolickiego, a w 1847 przyjął święcenia kapłańskie. W 1879 mianowany kardynałem. Zmarł na zapalenie płuc 11 sierpnia 1890 r.

J. H. Newman został beatyfikowany 19 września tego roku przez Benedykta XVI.