KUL wydał monografię o Stronnictwie Pracy na uchodźstwie w okresie wojny

Książka Jarosława Rabińskiego jest pierwszą monografią naukową ukazującą działalność i znaczenie Stronnictwa Pracy (SP) w łonie najwyższych władz państwowych Rzeczypospolitej Polskiej w latach II wojny światowej.

Chadeckie SP, utworzone w 1937 r., pozostawało w II RP w opozycji do obozu piłsudczykowskiego. Po objęciu na przełomie września/października 1939 r. władzy przez dotychczasową opozycję – SP należało do stronnictw tzw. „grubej czwórki”, współtworząc w latach 1939-1945 koalicję rządową. Politycy tego ugrupowania wchodzili w skład naczelnych władz Rzeczypospolitej Polskiej (Rada Ministrów, Rada Narodowa RP i jej poszczególne komisje, kierownictwo Ministerstwa Odbudowy Administracji Publicznej, Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Ministerstwa Sprawiedliwości, decyzyjne stanowiska w Ministerstwie Spraw Wojskowych, Ministerstwie Opieki Społecznej, poszczególnych komitetach ministerialnych).

Na szczególne podkreślenie zasługują trzy elementy książki. Przede wszystkim – autor dotarł do wielu nowych materiałów archiwalnych, nie wykorzystywanych dotąd w literaturze przedmiotu. Rozległa kwerenda badawcza objęła szereg instytucji krajowych i zagranicznych, w tym: Instytut Polski i Muzeum im. gen. W. Sikorskiego w Londynie (m.in. dokumentacja Rady Ministrów, Rady Narodowej RP, poszczególnych ministerstw), The Polish Institute of Arts and Sciences of America w Nowym Jorku (m.in. archiwum polityczne Karola Popiela), Hoover Institutions Archives w Stanford (m.in. papiery gen. Izydora Modelskiego), Bibliotekę Uniwersytecką KUL (m.in. kolekcja Konstantego Turowskiego i Jerzego Brauna), Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie (spuścizna gen. Józefa Hallera) i wiele innych.

Po drugie – oparcie rozważań na szerokiej i reprezentatywnej podstawie źródłowej umożliwiło autorowi weryfikację wielu błędnych, utartych już w historiografii twierdzeń na temat SP, a, przede wszystkim, ukazanie najpełniejszego jak dotąd, odmiennego od występującego w dotychczasowej literaturze, obrazu Stronnictwa Pracy – jego usytuowania w polskim systemie politycznym w okresie II wojny światowej, formalnych i nieformalnych wpływów polityków chadeckich w łonie najwyższych władz RP na uchodźstwie, relacji pomiędzy przywódcami SP a gen. Władysławem Sikorskim, stosunków pomiędzy emigracyjnymi a krajowymi liderami Stronnictwa Pracy.

W książce szczegółowo przeanalizowano rolę SP podczas poszczególnych kryzysów politycznych, wskazując na znaczenie ugrupowania dla stabilizacji polskiej sceny politycznej w latach II wojny światowej. Ukazano znaczenie nieformalnej instytucji – komitetu „szefów stronnictw”, próby sformalizowania pozycji tego ciała, rolę w nim prezesa SP – Karola Popiela, zwłaszcza w okresie, gdy premierem rządu polskiego był Stanisław Mikołajczyk. Zaproponowano zupełnie odmienne odczytanie motywów działalności emigracyjnej dotychczasowego „enfant terrible” polskiego uchodźstwa – gen. Izydora Modelskiego. Autor omówił tematykę podejmowaną przez chadeków na forum Rady Ministrów, Rady Narodowej RP, komitetów i komisji powołanych przez te organy władzy centralnej. Wskazał na źródła ich poglądów i postaw, umożliwiając zrozumienie podejmowanych działań i proponowanych rozwiązań.

Wreszcie – po trzecie – w książce zrekonstruowano działalność urzędów kierowanych przez chadeków. Zwłaszcza w odniesieniu do Ministerstwa Odbudowy Administracji Publicznej (wcześniej: Biura Prac Administracyjnych) jest to pierwsze tego typu opracowanie w dotychczasowej literaturze. Od momentu powstania Biura Prac Administracyjnych (maj 1941 r.), przekształconego następnie w MOAP, jego pracami kierował zawsze reprezentant SP (Popiel, następnie Stanisław Sopicki), uzyskując w ten sposób możliwość wpływu nie tylko na bieżące funkcjonowanie centralnego aparatu władzy wykonawczej, lecz również na treść projektów i politykę kadrową w dziedzinie administracji publicznej, przygotowywanych z myślą o sprawnym zarządzaniu wyzwolonym krajem.

Jarosław Rabiński, „Stronnictwo Pracy we władzach naczelnych Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie w latach 1939-1945”, Wydawnictwo KUL, Lublin, ss. 694.