Kult krzyża na Jasnej Górze

Od początku powstania Jasnej Góry, obok kultu Matki Bożej bardzo widoczny był tu również kult Świętego Krzyża. To za sprawą paulinów, których założyciel, bł. Euzebiusz, od początku obrał drogę naśladowania Jezusa Ukrzyżowanego. Fenomenem są niemal nieustannie trwające rozważania Męki Pańskiej na klasztornych wałach.

Bazylika nosi wezwanie Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny a w Kaplicy Matki Bożej po obu stronach Cudownego Obrazu umieszczone są dwa dużych rozmiarów krzyże.

Pierwszy pauliński klasztor na Węgrzech otrzymał znamienny jakby programowy tytuł Świętego Krzyża. – Charyzmat Euzebiusza to rozmiłowanie braci w tajemnicy Krzyża i ciągłej kontemplacji Męki Pańskiej – przypomina historyk, o. Józef Płatek.

Zagadnienie kultu krzyża u paulinów można by porównać do witraża, na który można patrzeć od zewnątrz – aspekt historyczny – i od wewnątrz – życie kenozą, wyniszczenie, asceza. Także najnowsze konstytucje zakonne nawiązują do dobrowolnego upodobnienia się paulina do Chrystusa cierpiącego, przybliżając tym samym zobowiązującą tradycję: „Ojcowie nasi żyli tajemnicą Krzyża”.

Praktyka pokutnego życia do dziś jest jedną z podstawowych cech duchowości synów św. Pawła. To właśnie z tego powodu paulini przez dłuższy czas nazwani byli pustelnikami Świętego Krzyża.

W oparciu o „Euzebiuszową teologię krzyża”, zakonnicy paulińscy dawali zdecydowane świadectwo wierności charyzmatowi życia pokutnego zwłaszcza w najtrudniejszych momentach historii zakonu, jak np. w czasie najazdów tureckich, w okresie reformacji i kasat. Innym aspektem „paulińskiej teologii krzyża” są kościoły przyklasztorne, ołtarze i kaplice oraz bogata ikonografia poświęcona Chrystusowi Ukrzyżowanemu.

Szczególnie widoczne jest to na Jasnej Górze. Tu np. obok Cudownego Obrazu Matki Bożej znajdują się dwa dużych rozmiarów krucyfiksy. Po prawej stronie
słynący łaskami krzyż z figurą Chrystusa z XV w. Mimo wojen i pożarów, lat niewoli, dotrwał do naszych czasów, to jeden z najcenniejszych zabytków częstochowskiego klasztoru. Jak zauważył o. Stanisław Rudziński, historyk sztuki, figura Chrystusa na krzyżu, w zamyśle artystycznym, pozwala na szczególny charakter adoracji jasnogórskiego krzyża. Rzeźbę cechuje niezwykle wysoki poziom technicznego wykonania. Pełna wyrazu jest zwłaszcza twarz Zbawiciela z oznakami męki i agonii.
Przy tym ołtarzu z gotyckim krucyfiksem przez wieki, odprawiane były przez jasnogórskich paulinów codzienne Msze św. za królów polskich – fundatorów i dobrodziejów klasztoru.

Obecnie liturgia Mszy św. przy ołtarzu z Jezusem Ukrzyżowanym odprawiana jest tylko kilka razy w roku – w kolejne piątki Wielkiego Postu i w święto Podwyższenia Krzyża Świętego, 14 września.

Po lewej stronie w kaplicy ołtarz Matki Bożej Bolesnej. Na marmurowym cokole stoi gotycka rzeźba Pieta – zdjęte z krzyża, umęczone ciało Chrystusa spoczywa na kolanach siedzącej, pogrążonej w bólu Matki Bożej. Jest wybitnym przykładem stylu pięknego w rzeźbie śląskiej z ok. 1400 r. Drewniana, pierwotnie polichromowana, pochodzi z Dzierżoniowa, skąd trafiła do Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu. W 1966 r. dla uczczenia 1000-lecia Chrztu Polski została przekazana na Jasną Górę.

Fenomen nieustannie trwających rozważań Męki Pańskiej na wałach Jasnej Góry jest jednym z najbardziej charakterystycznych rysów chrystocentrycznych jasnogórskiego sanktuarium. Jest zwyczajem pielgrzymek, że każda niemalże grupa odprawia tu nabożeństwo drogi krzyżowej.

Jasnogórska Droga Krzyżowa powstała jako dar narodu. Była zbiorowym wotum całego polskiego społeczeństwa, a jej powstanie miało związek z zakrojoną na wielką skalę odnową klasztoru jasnogórskiego, dla której jednym z ważnych wydarzeń był jubileusz roku 1900. Pierwszą stację ufundowali pielgrzymi warszawscy, co można przeczytać na postumencie. Wcześniej stacje Drogi Krzyżowej wisiały w krużgankach Kaplicy Matki Bożej, ale nabożeństwa, które się przed nią odprawiały, przeszkadzały Mszom, które wierni przeżywali przed Cudownym Obrazem. Ojciec Euzebiusz Rejman, ówczesny przeor klasztoru i generał zakonu, postanowił temu zaradzić i tak powstał pomysł, by stacje umieścić na zewnątrz klasztoru. Jak sam napisał w 1921 roku, podkreślając wagę tej inicjatywy: „Polacy kochają nabożeństwo Drogi Krzyżowej!”.

Czternaście monumentalnych stacji z brązu powstawało kilkanaście lat (1901-1912), a w całości dzieło stanęło na Jasnej Górze w 1913 r. Jego twórcą był znany rzeźbiarz prowadzący pracownię artystyczną na Zamku Warszawskim – Pius Weloński. Współpracował z nim wybitny architekt warszawski Stefan Szyller, który zaprojektował ogromne, wynoszące figury na poziom wałów cokoły z potężnych głazów i polerowanego granitu. W realizacji jasnogórskiego dzieła Welońskiemu przyświecał cel jak najbardziej realistycznego ukazania postaci. Takie przedstawienie postaci, jak u Welońskiego, pozawala się skupić na treści a nie na formie.

Poświęcenie nowych stacji odbyło się 30 sierpnia 1913 r. W tym dniu odbyła się pierwsza Droga Krzyżowa po wałach. Na uroczystości przybyło około 200 tysięcy wiernych.

Co roku w Wielki Piątek wałami przechodziła droga krzyżowa Częstochowy. Ze względu na epidemię w tym roku nabożeństwo odprawione zostanie w Kaplicy Matki Bożej też o godz. 14.00. Poprowadzi je abp Wacław Depo, metropolita częstochowski. Transmisja m.in. w Radiu Jasna Góra i na jasnogórskim YouTube.